The Prophet (ﷺ) said: When three are on a journey, they should appoint one of them as their commander.

(2951) Zeyd b. Eslem'den demiştir ki: Abdullah b. Ömer (birgün) Hz. Muaviye'nin
yanma girmişti. (Hz. Muaviye O'na)

"Ey Abdurrahman'm babası, ihtiyacın (nedir anlat?) demiş, (İbn Ömer de harpsiz
olarak ele geçen mallardan) hürriyetlerine yeni kavuşan kölelere (verilmesi gereken)
bağışlar için geldim. Çünkü ben Ra-sûluUah'm kendine gelen mallar(m dağıtımm)da,
önce hürriyetine (yeni) kavuşmuş olan kölelerden başladığını gördüm" cevabını
[981

vermiş.
Açıklama

Mevzumuzu teşkil eden bu babda, fey mevzusu işlenmektedir. Bilindiği gibi fey
sözlükte, bir şeye dönmek anlamına gelir. İstilahta ise, müslümanlarm savaşmadan ele
geçirdikleri ganimet anlamında kullanılır. Hanefî ulemasından İbn Abidin bu mevzuda
şöyle diyor: "Ganimet, kâfirlerle savaşırken onlardan zorla alman maldır. Bu malın
beşte biri beytülmale ayrıldıktan sonra kalanı, gaziler arasında taksim edilir.
Fey ise haraç gibi, kafirlerden harpten sonra alman maldır, bu fey bütün
müslümanlarm masraflarına sarf olunur...

Buna göre harp yapılmadan kâfirlerin İslâm hükümdarına verdikleri hediyeler Fey
değildir. Hindiyede zikredilmiştir ki, ganimet gazilerin kuvvetiyle zorla kafirlerden
alman maldır. Fey ise haraç ve cizye gibi harpsiz olarak kafirlerden alman maldır.

[991

Ganimetten beşte biri beyt'ül-mal için ayrılır. Feyde ise ayrılmaz. Hz. Peygamber
onları kendi içtihadına göre müslümanlarm yararına sarf eder.

Elmalı'n Muhammed Hamdi Efendi de şu sözleriyle bu manâyı te'yid etmektedir:
"Bizim ashabımızdan yani hanefiyeden bu farkı tasrih edenler vardır. Demişler ki:
ganimet harp halindeyken küffardan kahru galebe ile alınandır... Fey ise harp bittikten
ve dâr dar-i İslâm olduktan sonra onlardan alınandır. Hükmü; beşte bir ayrılmadan

UM

hepsi müslümanlarm maslahatlarına sarf-olunmaktır." Bu satırlar Hanefî

ulemasının Fey ile ganimet hakkındaki görüşlerini açıkça ortaya koymaktadır. Feyin
sarf edileceği yerler mevzusunda İbn Rüşd şunları kaydediyor:

"Fey; cumhura göre, müslümanlarm düşmandan tehdid ve korkutma yoluyla aldıkları
mallara denir. Ulema feyin sarf ve harcama yeri hakkında ihtilâf etmişlerdir. Cumhur;
fey; zengin yoksul ayırdedilmeksizin her müs-lümana verilebildiği gibi, ordunun erzak
ve masrafı, hakim ve valilerin maaşı, köprü, okul ve camilerin yapım ve onarımı gibi
devletin sair hizmetlerinde harcanabilir. Ganimet gibi taksime tabi değildir.
İmâm Şafiî'ye göre, -Ganimetin beşte biri gibi feyin de beşte biri ganimet âyetinde
(yani Haşr sûresinin yedinci âyetinde) zikredilen beş sınıfa (Hz. Peygambere, onun
yakınlarına, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmış yolculara) taksim edilir. Geri kalan
beşte dördü ise, devlet reisinin yetkisindedir. Devlet reisi, çoluk çocuğunun ve uygun
gördüğü kimselerin geçimlerini ondan sağlar. -

Zannedersem kimisi de -Feyin tamamı ganimetin beşte birinin verildiği beş sınıf
arasında taksim edilir- demiştir. Tahminime göre bu da İmâm Şafiî'nin kavlidir.
"Fey'İn tamamı imamın yetki ve içtihadına bağlıdır" diyenlerle, "ganimetin beşte
birine sahip olan beş sınıfa verilir" diyenler arasındaki ihtilafın sebebi, yukarıda geçen
ganimetin beşte biri hakkındaki ihtilâfa yol açan sebebin aynısıdır. Zira "Ganimetin



beşte biri âyette zikredilen beş sınıftan başkasına verilmez" diyenler; "fey'de bu beş
sınıfa mahsustur" demişlerdir.

Ayette zikredilen beş sınıftan maksat umumdur, diyenler "Ganimetin beşte biri gibi,
fey'in tamamıda Beytü'l-mal'm olup İmamın yetkisine bağlıdır" demişlerdir.
Ganimetin beşte biri gibi, fey'in de beşte birinin ganimetler âyetinde zikredilen beş
sınıfa verildiği görüşü ise, İmam Şafiî'den evvel hiç kimse tarafından söylenmemiştir.
İmam Şafiî'yi bu görüşe sevkeden sebep; ganimetler âyetinde zikredilen beş sınıfın
fey' âyetinde de zikredilmiş olmalarıdır. İmam Şafiî bundan, ganimetler gibi fey'in de
beşte birinin bu beş sınıfa verildiği görüşünü tercih etmiştir. Halbuki âyetin
zahirinden, fey'in beşte biri değil, fey'in hepsinin bu beş sımfa verilmesinin gerektiği
anlaşılmaktadır. Tahminimce bu görüşe de kail olanlar vardır. Müslim'in rivayetine
göre Hz. Ömer:

"Beni Nadr malları, Allah'ın kendi peygamberine fey olarak vermiş olduğu bir mal idi.
Yani bu malı kazanmada ne at koşturulmuş, ne de silah kullanılmıştı. Bunun için bu
mal peygamber (s.a.) efendimize mahsustu ve yıllık nafakasını bu maldan sağlar,
gerisini de silâh ve harp malzemesinde harcardı" demiştir. Bu da İmam Mâlik'in

£101]

görüşünü te'yid etmektedir.

Bu hadis-i şerifte, Hz. tbn Ömer (r.a.)'nm fey gelirlerinden yeni hürriyetine kavuşan
kölelerin hisselerine düşecek malların vaktinde verilmediğini gördüğü için Hz.
Muaviye'yi uyardığı ve Hz. Peygamberin henüz divana (kayıt defterlerine) geçmemiş
olan bu kimselerin unutularak mağdur duruma düşecekleri ihtimalini düşünerek,
herkesin hissesinden önce onların hissesini verdiğini Muaviye'ye hatırlattığı ifade
edilmektedir.

Bu bakımdan Kadı Şevkanî bu hadisin hürriyetine yeni kavuşan kimselere ganimetteki
hisselerini vermekte öncelik hakkı tanınmasının müstehab olduğunu söylemiştir.
Hanefî âlimlerinden İbn Melek'e göre; burada ganimetlerin taksiminde kendilerine
öncelik hakkı tanınması istenen kimselerin kendilerini ihlasla Allah'a kulluğa adayan
kimseler olduğunu söylemiştir. Bunların mûkâteb köleler olduğunu söyleyenler de
£1021

vardır.

The Prophet (ﷺ) said: When three are on a journey, they should appoint one of them as their commander. Nafi' said: We said to AbuSalamah: You are our commander.

(2952) Aişe (r.a.)'dan demiştir ki:

Peygamber (s.a.)'e içinde (kıymetli) boncuklar bulunan küçük bir torba getirilmiş de
onu hür kadınlarla cariyeler arasında paylaştırmış.

(Hz. Aişe dedi ki: "Babam (Ebû Bekir) (bu gibi hediyeleri) hür erkekler ile erkek

£103]

köleler arasında bölüştürürdü.")
Açıklama

Aslında devlet başkanının eline savaşsız olarak geçen mallarda tüm muslumanlar eşit
derecede hak sahibi olmakla beraber, Rasûl-ü Zişan efendimiz boncuk gibi kadınların
boynuna takmaktan başka bir işe yaramayan ziynet eşyalarını hür ve cariye kadınlara
dağıtmıştır. Bu sözü geçen mücevherlerde erkeklerin hakkı olmadığından değil de
erkeklerden ziyade kadınların işine yaramasmdandır.

İşte Hz. Ebû Bekir (r.a.) Rasûl-ü zişan efendimizin bu taksimini böyle anladığı için



kendisi bu nevi mallan hür olsun köle olsun erkeklere de ihtiyaçları nöbetinde
dağıtmıştır. Aliyyü'l-Kari'nin açıklamasına göre, burada söz konusu edilen erkek
kölelerle cariyelerden maksat, hürriyetine yeni kavuşmuş kölelerle mükatep kölelerdir.
Çünkü mutlak kölenin alacağı mal efendisinin olacağından ona bir mal vermek söz
[İM

konusu olamaz.

‘Abd Allaah bin ‘Umar said “The Apostle of Allaah(ﷺ) prohibited to travel with a copy of the Qur’an to the enemy territory. The narrator Malik said “(It is) I think lest the enemy should take it.

(2953) Avf b. Malik'den demiştir ki:

"Rasûlullah (s.a.)'e savaşsız olarak ele geçen bir ganimet geldiği zaman onu geldiği
gün taksim eder, evlilere iki, bekarlara bir pay verirmiş" (Ravi) Ibnü'l-Musaffâ (bu
rivayete şu cümleleri de) ilave etti. -(Avf b. Mâlik dedi ki) "Biz (yine birgün savaşsız
olarak ele geçen ganimetlerden hissemizi almak üzere) çağrıldık. Ben Ammâr'dan
önce çağrıldım. (Hz. Peygamber) bana iki hisse verdi. (Çünkü) ben evliydim. Benden

£1051

sonra Ammâr b. Yâsir çağırıldı. Ona bir hisse verildi" (çünkü o evli değildi)-
Açıklama

Bu hadis-i şerif savaşsız olarak ele geçen ganimetlerin (feyİe-rin) bekarlara bir,
evlilere iki hisse verilerek bütün müslüman-lar arasında dağıtılacağını ifâde
etmektedir.

Aslında harpsiz olarak ele geçen ganimetler üzerinde tasarrufta bulunma yetkisi
tamamen Hz. Peygambere verilmiş, Hz. Peygamber de Allah'dan aldığı ilhama göre

£1061

dağıtmış. Bu cümleden olarak, Islama hizmeti daha çok geçenlere ve ihtiyacı da
çok olanlara daha fazla pay vermiştir. Nitekim 2950 numaralı hadisin şerhinde

11071

açıklamıştık.

14-15. (Ölen Birinin Bıraktığı) Çocukların Geçimi