بَابُ مَا جَاءَ فِي الدُّعَاءِ لِرَبِّ الطَّعَامِ إِذَا أُكِلَ عِنْدَهُ

: : هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،   

بَابُ مَا جَاءَ فِي الدُّعَاءِ لِرَبِّ الطَّعَامِ إِذَا أُكِلَ عِنْدَهُ

: هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،  

: : هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،   

3410 حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ ، حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ ، حَدَّثَنَا سُفْيَانُ ، عَنْ يَزِيدَ أَبِي خَالِدٍ الدَّالَانِيِّ ، عَنْ رَجُلٍ ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ، قَالَ : صَنَعَ أَبُو الْهَيْثَمِ بْنُ التَّيْهَانِ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : طَعَامًا فَدَعَا النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابَهُ فَلَمَّا فَرَغُوا قَالَ : أَثِيبُوا أَخَاكُمْ قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، وَمَا إِثَابَتُهُ ؟ قَالَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا دُخِلَ بَيْتُهُ فَأُكِلَ طَعَامُهُ ، وَشُرِبَ شَرَابُهُ ، فَدَعَوْا لَهُ فَذَلِكَ إِثَابَتُهُ

: هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،  

The Messenger of Allah (ﷺ) conquered Khaibar, and stipulated that all the land, gold and silver would belong to him. The people of Khaibar said: we know the land more than you ; so give it to us on condition that you should have half of the produce and we would have the half. He then gave it to them on that condition. When the time of picking the fruits of the palm-trees came, he sent 'Abd Allah b. Rawahah to them, and he assessed the among of the fruits of the palm-trees. This is what the people of Medina call khars (assessment). He used to say: In these palm-trees there is such-and-such amount (of produce). They would say: You assessed more to us, Ibn Rawahah (than the real amount). He would say: I first take the responsibility of assessing the fruits of the palm-trees and give you half of (the amount) I said. They would say: This is true, and on this (equity) stand the heavens and the earth. We agreed that we should take (the amount which) you said.

(3853) Câbir b. Abdullah' dan rivayet olunmuştur; dedi ki:

Ebu'i-Heysem b. et-Teyyihân, Peygamber (s. a) için bir yemek hazırlamıştı. Peygamber
(s. a) ile sahâbîlerini (bu yemeğe) çağırdı. (Yemeği) bitirdikleri zaman (Hz. Peygamber
sahâbîlerine):



"Kardeşinizi (bu ziyafetten dolayı) mükâfatlandırınız" buyurdu. (Sahâbîler):
Ey Allah'ın Rasûlü, onu mükâfatlandırmak nasıl olur? dediler. (Hz. Peygamber de):
"Bir adamın evine gidilir, yemeği yenir, içeceği içilir; sonra (yiyip içen kimseler) ona

f2791

dua ederlerse, işte bu onu mükâfatlandırmaktır" buyurdu.

: : هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،   

3411 حَدَّثَنَا مَخْلَدُ بْنُ خَالِدٍ ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ ، عَنْ ثَابِتٍ ، عَنْ أَنَسٍ ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَاءَ إِلَى سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ ، فَجَاءَ بِخُبْزٍ وَزَيْتٍ ، فَأَكَلَ ، ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَفْطَرَ عِنْدَكُمُ الصَّائِمُونَ ، وَأَكَلَ طَعَامَكُمُ الْأَبْرَارُ ، وَصَلَّتْ عَلَيْكُمُ الْمَلَائِكَةُ

: هذه القراءةُ حاسوبية، وما زالت قيدُ الضبطِ والتطوير،  

He said: He assessed, and after the words of kull safara' wa baida', he said: that is, gold and silver will belong to him.

(3854) Enes (r.a)'den rivayet olduğuna göre;

Peygamber (s. a), Sa'd b. Ubâde'ye (misafir olarak) gelmiş. (Sa'd da) kendisine ekmek
ve zeytinyağı ikram etmiş. Peygamber (s. a) (bunları) yedi(kten) sonra:
"Sizin yanınızda oruçlular iftar ettiler. Yemeğinizi salih kimseler yedi ve melekler de

r2801

sizin için dua ettiler" buyurmuş.
Açıklama

Bu hadis-i şerifler, bir yemeğe davet edilen kimsenin yemekten sonra ev sahibine dua
etmesinin müstehab olduğunu, bu duanın ev sahibine büyük manevî mükâfat
kazandıracağını; müslümanlara ziyafet veren kimselere meleklerin de duacı olduğunu
[281]

ifade etmektedir.



m

Buharı, nikâh 71; Müslim, nikâh 96, 97,98; İbn Mâce, nikâh 25; Dârimî, nikâh 23; Mu-vatta, nikâh 49; Ahmed b. Hanbel, II, 20, 22, 37.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/363.

m

Müslim, nikâh 98; İbn Mâce, nikâh 25.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/363-364.

LU

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/364.

İÜ

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/364.

[51

Müslim, nikâh 105, 106; İbn Mâce, sıyâm 47.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/364.
[61

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/365.

LU

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/365.

[8]

Kâmil Miras, Tecrid-i Sarih, XI, 348.

[21

Davudoğlu, A. Sahih-i Müslim Tercemesi ve Şerhi, VII, 308-309.
[10]

Aynî, el-Binâye, IX, 202.

LLU

Yeniçeri, C, el-İhtiyâr Tercümesi, 308.

[121

ÖN. Bilmen, Büyük tslâm İlmihali, 302.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/365-367.
1131

Buharî, nikâh, 68, 69; Müslim, nikâh 90, 91 ; İbn Mâce, nikâh 24; Ahmed b. Hanbel, III, 172, 227.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/367-368.
UH

Tirmizî, nikâh II; İbn Mâce, nikâh 24.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/368.
[151

el-İhtiyar li talilil Muhtar, IV- 176.

[161

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/368-369.



[17]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/369-370.

um

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/370.

ri9i

Dr. Ahmed eş-Şerbasî, Yes'ehmeke, V, 101.

[201

Celâl Yeniçeri, el-İhtiyâr Tercümesi, 308.

[21]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/370-371.

[22]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/371.

[23]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/371.

[211

Buharı, edeb 31, 85, rikâk 23; Müslim, lükata 14, 15, iman 74, 75, 77; Tirmizî, birr 43, kıyâme 50; İbn Mâce, edeb 5; Dârimî, et'ime 11; Muvatta,
sıfâtü'n-nebî 22; Ahmed b. Hanbel, Fi, 174, 267, 269, 433, 463, III, 76, IV, 3 1, V, 412, VI, 69, 384, 385.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/371-372.
[25J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/372-373.

[26J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/373.

[271

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/373-374.

[281

Ebû Dâvûd, edeb 1 6.

£221

el-Münavî Abdurrauf, Feyzü'l-Kadîr, IV, 260-261.

[30]

Davudoğlu, A., Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, VIII, 445.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/374-375.
[31]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/375.

[32]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/375-376.

1331

Ebû Dâvûd, lukâta, 1, hudûd 40; Tirmizî, buyu 54; Nesâî, kat'üssârik 12, ticârât 67.

[341

Avnü'l-Ma'bûd, X, 217.

[35]

Davudoğlu, A., Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, VIII, 446.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/376-377.
[36J

Nisa, (5) 29.

[371

Nûr, (24)61.

[381

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/378-379.

[3£1

Şu'ara, (26) 100-101.

[40]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/379-380.

[411

Mâide, (5) 5.

[42]

Meylani Ahmed, Bidâyetü'l-Müctehid Tercümesi, 1,670.

[431

En'am, (6) 121.

[44]

En'am, (6) 118

[451

Buharı, şerîket 3, 6, zebâih 15; Müslim, edâhi 20.

[46]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/380-381.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/381.

[481

Bakara, (2) 188.

[491

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/382.

[501

İbn Mâce, et'ime 56.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/382-383.



[511

Hatipoğlu, H, Sünen-i İbn Mâce terceme ve Şerhi, IX, 112-113.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/383.
[52]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/384.

[531

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/384.

[541

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/385.

[551

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/385-386.

[561

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/386.

[571

Ö. N. Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, 226.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/386-388.
[581

Tirmizî, et'ime 40; Nesâî, tahâre 100; İbn Mâce, et'ime 5; Ahmed b. Hanbel, I, 283, 359.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/388.
[591

Mâide, (5) 6.

[601

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/388-389.

[611

Concordance'da bu bâb'a numara verilmemiştir.

[621

Tirmizî, et'ime 39; Ahmed b. Hanbel, I, 441.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/389.
[63J

Aliyyü'l-Kârî, Şerhu' Ayni'l-İlm ve Zeyni' 1 -Hilm, I, 273.

[641

A.g.e., 272.

[651

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/390.

[661

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/391.

[621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/391.

[681

Buharı, et'ime 21, menâkıb 23; Müslim, eşribe 187, 188; Tirmizî, birr 84; Ahmed b. Hanbel, II, 467, 474, 479, 481, 495.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/391-392.
[6?J

AliyyüT-Kârî, AynüT-İIim, I, 272.

[701

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/392.



İbn Mâce, et'ime 17.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/392-393.
[721

el-Münavî, Feyzu'l-Kadîr, I, 172; Ziyâüddin el-Gümüşhanevî, Levâmiü'l-Ukûl, I, 122.

[731

Süyûtî, Câmiü's-Sağîr, II, 56.

[741

Nûr, (24)61.

[751

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/393-394.

[761

Müslim, eşribe 103; İbn Mâce, dua 19; Ahmed b. Hanbel, III, 346, 383.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/394-395.
[771

Aliyyü'l-Kârî, a.g.e., 277.

[IH

Mevsılî, el-İhtiyâr, IV, 174.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/395-396.
[791

Müslim, eşribe 102; Ahmed b. Hanbel, V, 383, 398.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/396-397.
[M

Davudoğlu, A. Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, IX, 317.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/397.
[811

Tirmizî, et'ime47; İbn Mâce, et'ime 7; Dârimî, et'ime 1 ; Ahmed b. Hanbel, VI, 143 208, 246, 265.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/397-398.



İM

Nesâî, Amelü'I- Yevmi ve'l-Leyleti, s, 262, hadis no; 282.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/398-399.
[83J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/399.

[841

Buharı, et'ime 13; Tirmizî, et'ime 28; İbn Mâce, et'ime 6; Dârimî, et'ime 31; Ahmed b. Hanbel, IV, 508, 309.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/399.
İM

Buharı, ahkâm 43; tbn Mâce, mukaddime 21; Ahmed b. Hanbel, II, 125, 127.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/400.
[86J

Müslim, eşribe 148; Ahmed b. Hanbel, III, 180.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/400.
[871

Allyyü'l-Kârî, Aynü'l-İlm ve Zeynü' 1 -Hilm, I, 275.

İM

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/400-401.

[891

Tirmizî, et'ime 12; Ibn Mâce, et'ime 12; Dârimî, et'ime 16; Ahmed b. Hanbel, I, 270, 343, 345, 364, III, 490.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/401-402.
[901

İbn Mâce, et'ime 6.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/402.
[911

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/403.

[921

İbn Mâce, et'ime 62.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/403-404.
[931

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/404.

[941

ez-Zehebî, Mîzanü'l-İ'tidâl, I, 403.

[951

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/404-405.

[96J

Müslim, eşribe 105-107; İbn Mâce, et'ime 8; Tirmizî, et'ime 9; Muvatta, sıfârü'n-nebî 5, 6;Dârimî, et'ime 9; Ahmed b. Hanbel, II, 8, 33, 80, 106,
128, 135, 325, 349, III, 202, 254, 293, 297, 322, 327, 334, 344, 357, 362, 387, IV, 45, 46, 50, 383, V, 311, VI, 77.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/405.
[971

Müslim, eşribe 107.

[981

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/405-406.

[921

Davudoğlu, A. Salih-i Müslim Terceme ve Şerhi, IX, 324.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/406.

rıooı

Buhan, nikâh 64, et'ime 2, 3; Müslim, eşribe 108, 109; Tirmizî, el'ime 47; Nesâî, nikâh 84; İbn Mâce, et'ime 11; Dâritnî, et'ime 1, 15; Muvatta,
sıfâtün'n-nebî 32; Ahmed b. Hanbel, IV. 26, 27.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/406.

[îoıı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/407.

[102]

A. Davudoğlu, A.g.e., IX, 324.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/407.
[103]

Tirmizî, et'ime 32; Nesâî, sıyâm 43; Dârimî, et'ime 30; Ahmed b. Hanbel, III, 400, VI, 465.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/407-408.
11041

Buharı, vudû 50, ezan 43, cihâd 92, et'ime 20, 26, 58; Müslim, hayz 92, 93; Tirmizî, et'ime 33; Dârimî, vudû 52; Ahmed b. Hanbel, I, 365, IV,
139, 179, V, 288.
[105]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/408.

no6i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/408.

[1071

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/409.

[108]

Asım Efendi, Kamus Tercümesi, II, 21.

rıo9i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/409.

LU0i

Buharı, enbiyâ 3, tefsir sûre (17) 5; Müslim, iman 327, 328; Tirmizî, et'ime 34, kıyâme 10; İbn Mâce, et'ime 28; Ahmed b. Hanbel, I, 397, II, 331,

345.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/409-410.

rnn

Asım Koksal, İslâm Tarihi, VII, 200.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/410.

rıi2i

Buharı, et'ime 36, 38, büyü 30; Müslim, eşribe 144, 145; Dârimî, et'ime 19; Tinnizî, et'ime 40.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/410.

n i3i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/410.

rıi4i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/411.

n ısı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/411.

UM

Tirmizî, siyer 16; İbn Mâce, cihâd 26, Ahmed b. Hanbel, V, 226.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/411-412.

anı

Mecelle, madde: 4.

rı ısı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/412.

n i9i

Ebû Dâvûd, cihad 47, et'ime 33, eşribe 14; Tirmizî, et'ime 24; Nesâî, dahâyâ 43, 44; İbn Mâce, zebâih 1 1; Muvatta, edâhi 28; Ahmed b. Hanbel,
1,219,226, 241,253,321, 339.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/412-413.
[120]

Ebû Dâvûd, cihad 47, et'ime 33, eşribe 14; Tirmizî, el'ime 24; Nesâî, dahâyâ 43, 44; İbn Mâce, zebâih 1 1; Muvatta, edâhi 28; Ahmed b. Hanbel,
1,219,226,241,253,321,339.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/413.

ri2iı

Ebû Dâvûd, cihad 47, et'ime 33, eşribe 14; Tirmizî, et'ime 24; Nesâî, dahâyâ 43, 44; İbn Mâce, zebâih 1 1; Muvatta, edâhi 28; Ahmed b. Hanbel,
1,219,226,241,253,321,339.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/413.
[122]

Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, 416.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/414-415.
11231

Buharı, zebâih 28, hums 20, megâzi 38, nikâh 31; Müslim, nikâh 30-32, sayd 23-25, 27, 30, 31, 37; Tirmizî, nikâh 29, sayd 9, 1 1, et'ime 6; Nesâî,
nikâh 71, sayd 69-71, 81; İbn Mâce, zebâih 13, 14; Dârimî, edâhi 21, 22, nikâh 16; Ahmed b. Hanbel, II, 21, 102, 143, 144, 219, IV, 48, 89, 90, 127,
193-195, 301,355,383.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/415.
[124]

Müslim, sayd 36-38.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/415.
[125]

İbn Mâce, zebâih 14; Tirmizî, sayd 11; Ebu Dâvûd, et'ime 32; Nesâî, sayd 69-71; Ah-med b. Hanbel, III, 323, 356, 362, IV, 89, 90.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/415-416.
[126]

Nahl, (16) 8.

11271

Mâide, (5) 3.

H281

Nahl, (16)5.

[129]

Mü'minûn, (23) 22.

[130]

Nahl, (16)7.

H311

Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihâli, 418.

[132]

Bilmen, A.g.e., 417.

[1331

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/416-418.

[1341

Buharı, hibe 5, zebâih 10, 32; Müslim, sayd 53; Tirmizî, et'ime 2; Nesâî, sayd 25; İbn Mâce, sayd 17; Dârimî, sayd 7; Ahmed b. Hanbel, III, 118,
171,232, 291.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/419.
11351

Buharî, zebâih 36; Ebû Dâvûd, edâhi 14; Tirmizî, eî'ime 2; Nesâî, siyam 84, sayd 25, dahâyâ 18; İbn Mâce, zebâih 5; sayd 7; Ahmed b. Hanbel, I,
31,11,336,346,111,471.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/419-420.
H361

Kâmil Miras, Tecrid-i Sarih Tercemesi, VIII, 13. (Birinci baskı)

T1371

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/420.



[138]

Buharı, hibe 7, et'ime 8, 16, megâzî 38, i'tisam 24; Müslim, sayd 46; Nesâî, sayd 26, nikâh 79; Ahmed b. Hanbel, I, 225, 259, 366, II, 329, 340,
347, IV, 4.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/420-421.
£1391

Buharî, zebâih 32; Müslim, sayd 43; Nesâi, sayd 62; İbn Mâce, sayd 16; Muvatta, Istil zân 10; Ahmed b. Hanbel, IV, 89.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/421.
11401

Nesâî, sayd 62; İbn Mâce, sayd 16.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/422.
£1411

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/422.

£1421

İbn Hacer, Fethu'l-Bârî, XII,

£1431

el- Aynî, el-Binâye, IX, 73.

£144]

Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, IX, 193.

£145]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/422-425.

11461

Tirmizî, et'ime 62.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/425.
£1471

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/425.

11481

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/425-426.

11491

En'am, (6) 145.

11501

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/426.

11511

A'râf, (7) 158.

11521

el-Erbaîne Hadisen en-Nevevîyye, bişerhi Abdilmecid eş-Şernubî el-Ezherî, 26.

11531

Elhamevî Gamzü Uyâni'l-besair 1/223.

11541

İbn Nüceym, el-Eşbâh ve'n-Nezâir, 66.

11551

el-Aynî, el-Binâye fi Şerhi T-Hidâye, IV, 708.

11561

Şevkânî, İrşâdü'l-Fuhûl, 284.

11571

İbn Mâce, sayd 9, et 'ime 31; Ahmed b. Hanbel, II, 97.

11581

Ö. N. Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, 416-417.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/426-429.
11591

En'am, (6) 145.

11601

Buharı, tefsir 99; Müslim, zekât 24; Tirmizî, libas 6; İbn Mâce, et'ime 60.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/429-430.
11611

Bakara, (2) 29.

11621

Câsiye, (45) 13.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/430.
11631

Aüyyü'l-Kârî, Mirkâtü'l-Mefâtih, IV, 385.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/430.
11641

Tirmizî, hacc 28, et'ime 4; Nesâî, menâsik 89, sayd 27; İbn Mâce, sayd 15; Ahmed b. Hanbel, III, 297, 318, 322, V, 195.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/431.
11651

Mâide, (5) 96.

11661

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/43 1-432.

11671

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/432.

11681

Buhari, zebaih 28, 29, tıbb 57; Müslim, sayd 1 1-15; Tirmizi, sayd 9, 1 1, et'ime 7, siyer 11; Ebu Davud, et'ime 25; Nesai, büyu 79, sayd 28, 30,
31, 33; İbn Mace, sayd 13; Darimi, edahi 18, Muvatta, sayd 13, 14; Ahmed b. Hanbel, I, 244, 289, 302, 326, 327, 333, 339, 373, II, 236, 366, 418, III,
323, IV, 89, 90, 131, 132, VI, 445.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/432.
[169]

Müslim, sayd 15, 16; Tirmizi, sayd 9, 11; Nesai, sayd 86; İbn Mace, sayd 13; Darimi, edahi 18; Ahmed b. Hanbel, I, 147, 244, 289, 302, 327,
332, 339, 373, III, 323, IV, 89, 90, 127.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/433.
ÜM

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/433.

[171]

Müslim, sayd 15, 16; Tirmizi, sayd 9, II; Nesâî, sayd 86; İbn Mâce, sayd 13; Dârimî, edâhi 18; Ahmed b. Hanbel, I, 137, 244, 289, 302, 327, 332,
339, 373, III, 323, IV, 89, 90, 127.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/433-434.
[172]

Nesâi, sayd 86; İbn Mâce, zebâih 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/434.
11731

Ebû Dâvûd, büyü 62; Tirmizi, büyü 49; İbn Mâce, ticârât 9, sayd 20; Ahmed b. Hanbel, III, 297, 317, 339, 349, 353, 386.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/435.
ri741

el-Cezerî, Kitabü'l-Fıklı ale'l-Mezâhibi'l-Erbaa, II, 1 .

[1751

Cezerî, A.g.e, II, 2.

[1761

Cezerî, A.g.e, II, 1.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/435-436.
[1771

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/437.

[1781

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/437-438.

[1791

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/438-439.

[180]

Nesai, dahâya 43, 44.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/439.

rı sn

Koçkuzu A. Osman, Hadiste Nâsih ve Mensûh, 327.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/439-440.
[1821

Buharı, zebâih 13; Müslim, sayd 52; Tirmizi, et'ime 22; Nesâî, sayd 37; Dârimî, s 5; Ahmed b. Hanbel, IV, 353, 357, 380.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/440.
[183]

İbn Mâce, sayd 9.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/441.
[184]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/441-442.

H851

Kamer, (54) 7.

11861

Aynî, Umdefü'l-Kârî, XXI, 109.

[187]

Müddessir, (74) 31.

[188]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/442-443.

H891

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/443-444.

ri9oı

Bilmen ö. Nasuhi, Büyük İslâm İlmihali, 418.

[1911

Mâide, (5) 96.

[1921

İbn Mâce, sayd 9, el'ime 31; Muvatta, sıfatü'n-nebî 30; Ahmed b. Hanbel, II, 97.

ri93i

el-Aynî, el-Binâye, IX, 98-99.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/444-445.
[194]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/445-446.

£1951

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/446-447.

£1961

Bakara, (2) 173.

£1971

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/447-449.

£1981

İbn Mâce, et'ime 47.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/450.



[199]

Alâuddin Abidin, el-Hediyyetü' 1 -Alâiyye, 216.

r2001

A'raf, (7) 32.

T2011

Aliyyü'I-Kârî, Şerhu Ayni'l-İlim ve Zeyni'l-Hilim, I, 281.

T2021

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/450-452.

[203]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/452.

[204]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/452.

[205]

Müslim, eşribe 164-169; Ebû Dâvûd, eşribe 10; Tirmizî, et'ime 35; Nesâî, eymân 21, eşribe 33; İbn Mâce, et'ime 33; Dârimî, et'ime 18.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/452-453.
r2061

Müslim, eşribe 164-169; Ebû Dâvûd, eşribe 10; Tirmizî, et'ime 35; Nesâf, eymân 21, eşribe 33; İbn Mâce, et'ime 33; Dârimî, et'ime 18.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/453.
12071

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/453.

12081

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/453-454.

12091

Buharı, ezan 160, et'ime 49, i'tisam 64; Müslim, mesâcid 73; Tirmizî, et'ime 13; Nesâî, mesâcid 16, 17; Ahmed b. Hanbel, III, 65, 85, 374, 387,
400, IV, 194.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/454-455.
[210]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/455.

[2111

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/455.

[2121

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/456.

[2131

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/456.

[214]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/457.

[2151

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/457.

[216]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/457-458.

[2171

Müslim, mesâcid 74.

12181

Müslim, mesâcid 76.

[219]

Ahmed Naim, Tecridi Sarih, II, 751.

12201

Müslim, mesâcid 72.

12211

el-Müttakî, Kenzu'l-Ummâl, XV, 270. Hadis No: 40928.

12221

Ahmed Naim, Tecrid-i Sarih, II, 751-752 (Hadis no: 472).

12231

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/458-460.

[2241

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/460.

12251

Ebû Dâvûd, eymân 8.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/460.
12261

Müslim, eşribe 153; Tirmizî, et'ime 17; îbn Mâce, et'ime 38; Dârimî, et'ime 26; Ahmed b. Hanbel, VI, 179.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/460-461.
12271

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/461.

12281

İbn Mâce, et'ime 42.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/461-462.
12291

İbn Mâce, et'ime 42.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/462.
12301

A'raf, (7) 157.

[23İ1

Heysemî, Mecmau'Zevâid, V, 4.



T2321

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/462-463.

[233]

Buharı, et'ime 44, mezâlim 14; Müsüm, eşribe 15; Ahmedb. Hanbel, II, 7,44, 46, 81.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/463.
[2341

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/463-464.

[235]

Buharı, et'ime 39, 45, 47; Müslim, eşribe 148; Tinnizî, et'ime 37; İbn Mâce, et'imt 37; Dârimî, et'ime 24; Ahmed b. Hanbel, I, 203.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/464.
[236]

Tirmizî, et'ime 36; İbn Mâce, et'ime 37.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/464-465.
[2371.

İbn Mâce, et'ime 43; Ahmed b. Hanbel, I, 374.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/465.
f2381

Ahmed b. Hanbel, III, 142, 143.

T2391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/465.

[2401

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/466.

[2411

Buharî, zebâih 4, 10, 14; Müslim, sayd 8; Ebû Dâvûd, edâhi 23; Tirmizî, sayd 1, et'ime 7, siyer 11; İbn Mâce, sayd 3; Dârimî, siyer 55; Ahmed b.
Hanbel, II, 184, 193, 194, 195.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/466-467.
[2421

Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, IX, 157.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/467-468.
[2431

Buharı, zebâih 12, meğazî 65; Müslim, sayd 17; Nesâî, sayd 35; Ahmed b. Hanbel, II, 309, 311.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/468-469.
[2441

Koksal M.A., İslâm Tarihi, VIII, 121-123.

[2451

Mecelle, md: 22.

[2461

Müslim, sayd 20.

[2471

Müslim, sayd 2 1 .

[2481

Müslim, sayd 18.

[2491

Davudoğlu, A, Sahih-i Müslim Terceme ve Şerhi, IX, 168.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/469-470.
[2501

Davudoğlu, A, A.g.e., IX, 170.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/470-471.
[2511

Buharî, zebâih 34, vudu 67; Tinnizî, et'ime 8; Nesâî, fer' 10; Dârimî, vudû 60; Muvatta, isti'zan 60; Ahmed b. Hanbel, II, 233, 265, 490, VI, 329,
330, 335.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/471.
12521

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/471-472.

[253J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/472.

[2541

el-Mübarekfürî, Tuhfetü'l-Ahvezî, V, 516.

[2551

Nimet-i İslâm, 132-133.

[2561

Mecelle, mad. 11.

[2571

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/472-473.

[2581

Buharı, bedü'l-halk 17, tıbb 58; Nesâî, fer' II; İbn Mâce, tıbb 31; Dârimî, et'ime 12; Ahmedb. Hanbel, II, 229, 246, 263, 340, 355, 388, 398, 443,
III, 24.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/474.
[2591

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/474-475.

[2601

Müslim, esribe 136, 137; Tinnizî, et'ime II; Ahmed b. Hanbel, III, 177, 290.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/475.
[2611

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/475-476.



12621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/476.

[263]

Buharı et'ime55; Müslim, eymân42; Tirmizî, et'ime 19, 44;1 Dârimî, et'ime 33; Ahmed b. Hanbel, I, 288, 442, II, 277, 283, 299, 316.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/476-477.
[264]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/477.

[265]

Buharı, et'ime 52; Müslim, eşribe 134, 137; Tirmizî, et'ime 10; İbn Mâce, et'ime 9; Dârimî, et'ime 5, 6, 10; Ahmed b. Hanbel, I, 221, 293, 346,
370, II, 341, 415, III, 301, 331, 337, 366, 394, VI, 386.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/477.
[2661

Müslim, eşribe 131; Ahmed b. Hanbel, II, 7, 1 1 1, 177.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/477-478.
12671

AIiyyül-Kârî, Şerhu Ayni'l-İlm ve Zeyni'l-Hilm, I, 278.

[2681

AIiyyüT-Kârî, A.g.c, 279.

[2691

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/478.

[2701

Buharî, et'ime 54; Tirmizî, da'vât 55; İbn Mâce, et'ime 16; Dârimî, et'ime 3; Ahmed b. Hanbel, V, 252, 256, 261, 267.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/479.
12711

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/479.

12721

Tirmizî, da'avât 55.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/480.
12731

En'am, (6) 14.

12741

Duha, (93) 3.

[2751

Muhammet b. Allan, el-Fatûhâtu'r-Rabbâniyye, V, 223.

[276J

Çakan, İsmail Lütfü, Eyüb Sultan Hazretlerinden Kırk Hadis, 173.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/480-481.
12771

Tirmizî, et'ime 48; İbn Mâce, et'ime 22; Dârimî, et'ime 27; Ahmed b. Hanbel, II, 263, 344, 527.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/481.
12781

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/481-482.

12791

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/482.

12801

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/483.

[2811

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 13/483.



33- YÜZÜK KONULARININ BAŞI

1. Mühür (Yüzük) Edinme Konusundaki Hadisler

2. Yüzüğü Terketmek Konusu

3. Altın Yüzük Konusundaki Hadisler

4. Demir Yüzük Konusunda Varid Olan Hadisler

5. Yüzüğün Sağ Veya Sol Ele Takılması Konusu

6. Zil Konusunda Varid Olan Hadîsler

7. Dişleri Altınla Bağlamak

8. Kadınların Altın Kullanması



33- YÜZÜK KONULARININ BAŞI



1. Mühür (Yüzük) Edinme Konusundaki Hadisler
4214... Enes b. Malik (r.a) şöyle demiştir:

Rasûlullah (s. a) bazı yabancılara mektup yazmak istedi. Kendisine, "Onlar mühürsüz
mektubu okumazlar" denildi, bunun üzerine gümüşten yüzük bir mühür edindi. Ve ona



(Muhammedün Rasûlullah) Muhammed Allah'ın Resulü' dür" cümlesini kazıttı.
Açıklama

Hadisin Buharî'deki bir rivayetinde Hz. Peygamber (s aym yabancılardan bazılarına
mektup yazmak istediği, diğer bir rivayetinde de Romalılara mektup yazmak istediği
ifâde edilmektedir. Buharî'deki başka bir rivayette "Muhammedün Resûlullah"
cümlesinin üç satır halinde nakşedilmiş olduğu her satırda bir kelimenin yer aldığı
ifade edilmektedir. Aynı hâdîs'in Sahîh-i Müslim'de üç rivayeti vardır. Bunlardan
birisinde Efendimiz'in Acem'e diğer birisinde de Kisrâ, Kaysar ve Necâşi'ye mektup
yazmak istediği belirtilmektedir. Ayrıca bazı rivayetlerde Hz. Enes sonunda "sanki
onun beyazlığını görür gibiyim" demektedir.

Ebû Davud'un rivâyetindeki "Eacim" kelimesinin "yabancılar diye terceme edilmesi,
bu rivayetlerin hepsine şamil olur kanaatindeyiz.

"Yüzük" diye terceme ettiğimiz kelimesini, hâtem şeklinde de, hatim şeklinde okumak
mümkündür. Kamûs'ta bu

kelimenin yedi lügati olduğu ifade edilmekte ve bunlar teker teker sayılmaktadır. Biz,
o lûgatlarin hepsini buraya aktarmaya lüzum görmedik.

Hâtem veya Hâtîm: Mühür, yüzük, bir şeyin sonu, bir milletin veya grubun sonuncusu,
atın ayağındaki hafif sakarlık, kısrağın memelerinden karnına doğru olan kısım
manalarına gelmektedir. Rasûlullah (s.a)'in mührü, yüzüğünün kaşına nakşedilmiş
olduğu için, bu bâbdaki mühür kelimesi, aynı zamanda yüzük mânâsını da içine
almaktadır.

Hâdîs-i şerifte, Rasûlullah (s.a)'in bazı yabancılara mektup yazmak istediği
bildirilmektedir. Bunlardan maksat, yabancıların liderleridir. Yani Roma İmparatoru,
İran kisrası ve Habeş necaşisi'dir.

Hz. Peygamber (s.a)'in mektup yazmasından maksat, mektup yazdırmasıdır. Bu söz
şekline mecaz denilir. İşin yapılmasını emreden, yaptıran kişi; onu bizzat yapmış gibi
ifâde edilir. Meselâ, Süleymaniye Camii 'ni Sultan Süleyman yaptı, denilir. Halbuki
camiyi o yapmamış yaptırtmıştır. İşte bu anlatım şekli mecazdır, Karine de örftür. Bu
izaha göre, Hz. Peygamber (s.a)'in yazı yazmayışma delâlet eden haberlerle, bu hadis
arasında bir çelişkinin olmadığı görülür. Ayrıca Rasûlullah'in önceleri yazı yazmayı
bilmezken daha sonra öğrenmiş olması da muhtemeldir.

Metinde görüldüğü üzere Sahâbîler, Efendimiz'e yabancıların mühürsüz mektuplara
itibar etmediklerini söylemişler, O da kaşı üzerinde "Muhammedün Rasûlullah"
Muhammed Allah'ın rasûlüdür, ibaresi bulunan gümüşten bir yüzük yaptırmıştır.
Yabancıların mühürsüz mektuplara itibar etmeyiş sebepleri, mühürün mektubu yazana
delâlet etmesi, mektuba başkaları tarafından bir takım ilâvelerin yapılmasını
engellemesi ve mektuba ciddiyet kazandırmasıdır.



Hâdis-i şerif yüzük takmanın caiz olduğuna delâlet etmektedir. Bu konudaki fıkhı

m

hükümlere babın son hadisinin izahı esnasında temas edilecektir.
Bazı Hükümler

1. Yazışma yoluyla da Lslamı tebliğ caizdir.

2. Gayri müslimlere mektup yazmak caizdir.

3. Gümüş yüzük takınmak caizdir.

Ol

4. Yüzüğün üzerine sahibinin isminin kazınmasında dinen bir mahsur yoktur.

4215... Vehb b. Bakiyye, Halid'den; o, Said'den; Said, Katade'den; Katade'de Enes'ten,
İsa b. Yunus hadisini rivayet etmiştir. (Halid rivayetinde) şunları da ilâve etmiştir:
O yüzük, Rasülullab vefat edinceye kadar elinde idi. (Daha sonra) vefat edinceye
kadar Ebubekir'in elinde, (Ondan sonra vefat edinceye kadar Ömer'in elinde idi. Sonra
Hz. Osman'ın elinde idi, fakat Osman bir kuyunun yanında iken kuyuya düşüverdi.

[41

Kuyunun suyunun boşaltılmasını emretti ve boşaltıldı, fakat onu bulamadı.
Açıklama

Haberin BuhaıTdeki rivayetinde, Rasûlullah'm yüzüğünün kendisinden sonra sırayla
Hz. Ebu Bekir'e, Hz. Ömer'e ve Hz. Osman'a intikal ettiğine temas edilmekte fakat
"Vefat edinceye kadar" ifadesi yer almamaktadır. Yine BuharîMeki rivayette Hz.
Osman'ın yüzüğü düşürdüğü kuyunun Eriş kuyusu olduğu belirtilmektedir.
Bezlü'l Mechûd'da Eriş kuyusunun, Küba kuyusu diye bilindiğine işaret edilmiştir.
Hz. Osman'ın yüzüğü kuyuya düşürüşü şöyle olmuştur:

Hz. Osman, Eriş kuyunun başında dalgın bir vaziyette yüzüğü bir parmağından çıkarıp
öbürüne takıyordu. Bu esnada yüzük kuyuya düşüverdi. Bulmak için kuyunun suyunu
çekerek üç gün aradılar fakat bulamadılar. Bunun üzerine Hz. Osman (ra) yine
üzerinde "Muhammedun Rasulullah" yazısı bulunan başka bir gümüş yüzük
yaptırmıştır.

İbn Hacer, bazı ulemâya nisbet ederek Hz. Peygamber (s.a)'in yüzüğünün Hz.
Süleyman'ın yüzüğüne benzediğini bu yüzüklerde bir sırrın bulunduğunu, Hz.
Süleyman'ın yüzüğünü kaybetmesini saltanatının sonu olduğunu, Osman'ın
kaybetmesi ile de Haricîlerin isyan edip fitnenin başladığını söyler.
Hatırlatmaya bile gerek yok ama Askalanî'nin naklettiği bu görüş ne âyete ne de
hâdise dayanmamaktadır. İslâm'ın görüşü değil; katılmak zorunda olmadığımız bazı



indi görüşlerdir.

4216... Enes (r.a); şöyle demiştir: Rasülullah(s.a)'in yüzüğü gümüşten kaşı da Habeş

£61

işi idi.



Açıklama



Hadisin, Müslim'deki bir rivayetinin sonunda Efenivia dimiz'in yüzüğü sağ eline

taktığı ve kaşını avucu içine getirdiği belirtilmektedir.

Tirmizî "Bu hadîs hasen sahiîhtir. Bu vecihten gariptir." demektedir.

Hâdîs-i şerifte, Rasulullah (s.a)'in yüzüğünün kaşının "Habeşî"' olduğu beyân

edilmektedir. Bu kelimenin birkaç mânâya gelme ihtimali vardır.

1- Yüzüğünün kaşı Habeş yapısı, yani Habeşlilerin yüzüklerinin kaşı gibidir.

2- Yüzüğün kaşım yapan usta Habeşli idi.

3- Kaşın taşı Habeş taşı idi, yani göz boncuğu veya akikden idi. Çünkü bunların
ikisinin madeni de Habeşistan'dan veya Yemen'den geliyordu.

4- Kaşın rengi Habeşî yani siyahı idi.

Hâdîs'teki "Habeşî" kelimesini, yukarıdaki vicihlerden ilk. ikisine
3- hamledersek, Aşağıda gelecek olan rivayetlerle bir çelişki söz konusu olmaz.
Çünkü aşağıdaki rivayette, Efendimiz'in yüzüğünün ve kaşının gümüşten olduğu ifade
edilmektedir. Kaşın gümüşten olup Habeşli bir usta tarafından veya Habeşi usûlüne
göre yapılmış olması mümkündür. "Habeşî kelimesi Habeş taşı, göz boncuğu veva
akik manasına alırsak, aşağıda gelecek olan rivayetle bir çelişki ortaya çıkmaktadır. O
zaman, Rasû-lullah'm birden fazla yüzüğü olduğunu, birisinin kaşının gümüşten,
öbürününde taş, veya akikten olduğunu söylemek gerekir. Nitekim Beyhakî'den böyle

İZİ

rivayet edilmiştir.

4217... Enes b. Mâlik (r.a)'dan; şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a)'in yüzüğünün tamamı

m

gümüştendi.
Açıklama

Tirmizî bu hadis için "Bu, hasen sahihtir, bu vecihle garjptir" demektedir.
Bu rivayet Peygamber Efendimiz'in yüzüğünün tamamının ve kaşının gümüşten
olduğunu bildirmektedir. Efendimiz'in yüzüğünün kaşının "Habeşî" olduğunu bildiren
önceki rivayetle, bu rivayetin telifine yukar-daki rivayetin izahında işaret ettik. Ancak
4224 numaralı hadiste, Hz. Peygamber'in demirden yapılmış ve üzerine gümüş
kaplanmış bir yüzüğünün olduğu beyan edilmektedir. O zaman, üzerinde durduğumuz
bu rivayetle, işaret edilen hadis arasında bir çelişki göze çarpmaktadır. Aska-lanî bu
çelişkiyi, Rasûlullah'm birden fazla yüzüğünün bulunduğunu, birisinin gümüşten

121

birinin de gümüş kaplanmış demirden olduğunu söyleyerek tevil eder.
4218... İbn Ömer (r.a) demiştir:

Rasûlullah (s. a) altından bir yüzük edindi. Kaşını avucunun içine denk getirdi. Kaşa
"Muhammedun Rasûlullah" cümlesini kazıttı. Bunun üzerine sahabîler de altın
yüzükler edindiler. Rasûlullah (s. a) onların altın yüzük edindiklerini görünce, onu attı
(bıraktı) ve "Artık onu ebediyyen takmayacağını" buyurdu. Daha sonra gümüşten bir
yüzük edindi ve ona "Muhammedun Rasûlullah" ibaresini nakşettirdi. Efendimiz'den
sonra o yüzüğü Ebû Bekir ondan sonra, Ömer; Ömer'den sonra da Eriş kuyusuna
düşünceye kadar Osman taktı.



Ebû Davûd der ki: Yüzük kuyuya düşünceye kadar, İnsanlar Hz. Osman'a karşı
£101

çıkmadılar.



Açıklama

Hadisin Buhari ve Tirmizî'deki rivayetlerinde Rasûlullah (s.a)'in altın yüzük
yaptırdıktan sonra sahabîlerin yaptırdıklarını görünce, minbere çıktığı ve "Bunu ben
yaptırmıştım, ben onu artık takmayacağım" deyip attığı ve sâhâbîlerin de attıkları
ifade edilmiştir.

Sahîh-i Müslim'deki rivayette ise, gümüşten yaptırdığı yüzüğe "Muhammedun
Rasûlullah" cümlesini kazıttıktan sonra "Ben bu yüzüğümün nakısı üzerine kimse
nakış yapmasın" buyurduğu belirtilmektedir. Bu ilâve, Ebû Davud'un bundan sonra
gelecek olan rivayetinde de vardır. Ayrıca Müslim'de Efendimiz'in yüzüğünün,
Muaykıp kuyuya düşürünce-ye kadar Hz. Osman'da kaldığı söylenmiştir. Bu rivayete
göre, yüzüğü kuyuya düşüren Muaykıp'ır. Halbuki meşhur rivayetlerde yüzüğü
düşürenin bizzat Hz. Osman olduğu beyan edilmektedir. Müslim sarihleri bu rivayetler
arasındaki çelişkiyi şu şekilde gidermişlerdir.

Rasûlullah'm yüzüğü genelde, Said b. Ebi'-l As'm azatlısı Muaykıp'da durur, halifeler
zaman zaman ondan alıp, teberrüken takınırlardı. Hz. Osman'la Muaykıp, Eriş
kuyusunun başında iken Hz. Osman yüzüğü istemiş, Muaykıp verirken yüzük kuyuya
düşmüştür.

Buharî'nin rivayetinde de Hz. Osman'ın yüzüğü elinde oynarken dalgınlıkla kuyuya
düşürdüğü ifâde edilmektedir.

Hz. Peygamber (s.a)'in altından yüzük yaptırması, Altının erkeklere haram kılınmadan
önce olması gerekir. Çünkü Altının erkeklere haram olduğunu bildiren Rasûlullah'm,
kendisinin altın takması düşünülemez. Altının daha Önce mubah olduğu halde, Hz.
Peygamber'in bu hareketiyle haram kılınmış olması mümkündür. Hz. Peygamber'in
sâhâbilerinde altın yüzük yaptırdıklarını görünce onu çıkarması iki sebebe
bağlanabilir.

1- Sâhâbîler altın yüzük takarak kibirleniyorlar, onunla övünüyorlardı. Onun için
çıkardı.

2- Altın Mübadele aracıdır ve azdır. Bir kısmının da yüzük yaptırılıp pasif hale
sokulması piyasada para darlığına, dolayısıyla ekonomik sıkıntıya sebep olacaktır.
Peygamber Efendimiz bunun için altın yüzüğü atmıştır.

Hz. Peygamber (s.a)'in altın yüzüğü atmasından maksat, onu telef etmesi değil, başka
bir maksatla kullanmasıdır.

Hadisden anladığımız diğer bir nokta da, Rasûlullah Efendimizin yüzüğü sağ elinin
parmağına taktığı ve kaşını avucunun içine denk getirdiğidir. Bu meselenin izahı 4226



ve devamındaki hadîslerde gelecektir.
Bazı Hükümler

1- Erkeklerin altın yüzük takmaları caiz değil gümüş yüzük takmaları ise caizdir.

2- Salih kulların fiilleri ile teberrükte bulunmak caizdir.

3- Rasûlullah'a kimse mirasçı olmamıştır. Olsa idi, yüzüğü Hz. Ebu-bekir almaz,



varislerine intikal ederdi.

4- Yüzüğün üstüne sahibinin veya Allah ism-i Celâlinin yazdırılması caizdir. Ancak

£121

üzerinde Allah yazılı olan yüzükle helaya girmek mahzurludur.

4219... Bize Osman b. Ebî Şeybe haber verdi, Bize Eyyûb b. Musa'dan naklen Sufyân
b. Uyeyne haber verdi. Eyyûb, Nâfi'den o da İbn Ömer'den bu (yukarıdaki) haberi
nakledip; şöyle dedi:

Rasûlullah (s. a) ona "Muhammedün rasulullah" sözünü kazıttı ve "Benim bu
yüzüğümün nakşı üstüne (bunun benzerini) kimse kazıtmasın" buyurdu.

£131

Ravî sonra hadîsi şevketti.
Açıklama

Bu rivayet, yukarıdaki hadisin biraz farklı bir naklidir. Bu rivâyette Hz. Peygamber
(s. a) kendi nakşı üstüne başka birisinin nakış kazıtmasını nehyetmiştir. Nevevî'inin
bildirdiğine göre, buna sebep şudur: Peygamber Efendimiz, yüzüğüne ismini, yazdığı
mektuplarını mühürlemek için kazıttı, Şayet başkaları da aynısını yaparsa, onlar da
yazdıkları mektupları mühürlerler ve bir takım karışıklıklar çıkabilirdi.
Bu karışıklığa meydan vermemek için, başkaları da mühür kazıtma-malıdır. Tabiatıyla
o günün tekniği, bugünkü ile kıyaslanamaz. Bu gün resmi kurumların mühürleri, yine
belirli kurumlar tarafından hazırlanır. Mühürlerin yazıları nettir. Karışıklık pek söz
konusu olmaz. Halbuki Hz. Peygamber devrinde durum farklı idi teknik geri, mühürler
ilkeldi.

Hadîs'in ibaresinden nehyin, Hz. Peygamber'in yüzüğüne başka bir nakşın kazınmasını
nehy olduğu zannedilmemelidir. Kanatimizce maksat, "Benim ismimi, benim

£141

nakşınım benzerini başkası kazıtmasın" mânâsıdır.

4220... Bize Muhammed b. Yahya b. Faris haber verdi. (Dedi ki) bize Muğîra b.
Ziyâd'dan naklen Ebû Asım haber verdi. Ebû Asım, Nâfi'den; Nâfî'de İbn Ömer
kanalıyla Rasulullah (s.a)"den bu haberi rivayet etti. (Bu rivayette) Ravî şöyle dedi:
Sâhâbiler, o (kuyuya düşen) yüzüğü aradılar, ama bulamadılar. Bunu üzerine, Osman
bir yüzük yaptırdı ve üzerine "Muhammedün Rasulullah" sözünü kazıttı. Hz. Osman

[15]

onu takınırdı.
Açıklama

Bu rivayette öncekilerden farklı olarak, Hz. Osman'ın Kasûlullah'm yüzüğünü
düşürdüğü ve tekrar bir yüzük yaptırıp üzerine "Muhammedün Râsulullah" sözünü ka-
zıttığı görülmektedir. Rasûlullah'm yüzüğü kaybolduğu ve yeni yaptırılan yüzüğün,
onun yerine geçeceği için Hz. Osman'ın yaptığı iş yukarıdaki hadîs'te varid olan
Nehye muhalefet sayılmaz.

Bu babdaki hadîslerin hepsi Rasûlullah (s. a)' 'in gümüşten yüzük edindiğinde
müttefiktirler. Bunun sonucu olarak ulema erkeklerin gümüş yüzük takmalarını caiz



görmüştür. Bazı eski Şam âlimleri, hükümdardan başkalarının yüzük takmasının
mekruh olduğunu söylemişlerdir. Nevevî bu görüşün şâz olduğunu belirtir. Ancak
Hanefî fıkhına göre, Sultanın yüzük takması sünnet olduğu halde, ihtiyacı

£161

olmayanların takmamaları daha efdâldir.

Kadınların da gümüş yüzük takmaları caizdir. Ancak erklerin taktıkları yüzüğün,
kadınların yüzüklerine benzememesi ve ağırlıklarının üç gramdan daha az olması
[17]

gerekir.

Altından yapılan yüzüğü erkekler takamaz. Konu, 4222 numaralı hadîsin izahı
yapılırken anlatılacaktır. Demir, bakır, kurşun, tunç gibi madde lerden yapılan yüzüğe
ait, hükümlerde ilgili bilgi de 42223 ve devamındaki hadîslerin izahı esnasında
gelecektir.

Bu babdan istifâde ettiğimiz diğer bir hüküm de yüzüğün kaşına isim kazıtmasının
caiz oluşudur. Ulema yüzüğün kasma, Allah'ın, Peygamber'in veya kişinin kendi
ismini kazıtmasının caiz olduğunu söylemişlerdir. Fakat insan veya hayvan gibi bir
canlı varlığın resmini işlemek caiz değildir. Kaşında, Allah'ın veya Hz. Peygamber'in
ismi nakşedilmiş yüzükle helaya giren kişi onu gizlemelidir. Şayet yüzük sol elde ise

081

taharetleneceğinde çıkarmalıdır.
2. Yüzüğü Terketmek Konusu
4221... Enes b. Mâlik (r.a) rivayet edildi ki:

O bir tek gün Rasûlullah (s.a)'in elinde gümüş bir yüzük gördü (onu gören) insanlar da
yüzük yaptırıp takındılar. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s. a) yüzüğü attı, insanlar da
attılar.

Ebû Davûd der ki:

Bu hadîsi Zührî'den Ziyad b. Sa'd, Şuayb ve'İbn Müsafır rivayet etti ve hepsi "gümüş
£191

yüzük" dedi.
Açıklama

Hadîsin Buharî ve Müslim'deki rivayetlerinde "İnsanıar da gümüşten yüzükler
yaptırdılar" cümlesi yer almaktadır. Hadisin siyakı, Hz. peygamber (s.a)'in
başkalarının da yaptırıp takındıklarını görünce, takinmakda olduğu gümüş yüzüğü
attığı anlayışını vermektedir. Halbuki vakıa bu değildir. Çünkü meşhur rivayetlerde
belirtildiğine göre, Hz. Peygamber'in takındıktan sonra attığı yüzük, gümüşten değil,
altından idi. Tüm ulemâ Rasûlullah'm gümüş yüzük takındığında ve bunu
terketmediğinde müttefiktir. Ancak, bu hadîsi tevil ya da diğer rivayetlerle telifte
farklı görüşlere sahip olmuşlardır. Bu görüşleri şu maddelerde toplayabiliriz:

1- Hadîsin rivayetinde yanlışlık yapılmıştır. Doğrusu "gümüş yüzük" değil, diğer
rivayetlerde olduğu gibi "altın yüzüktür"

Nevevî, Kâdî İyâz'a tebean "tüm ehl-i hadîs bunun İbn-i Şihâb'dan bir vehim
olduğunu, çünkü atılan yüzüğün altın yüzük olduğunu söylerler." demektedir.

2- Hz. Peygamber (s. a) altın yüzüğün haram olduğunu bildirmek isteyince gümüşten



bir yüzük yaptırdı. Onun mubah olduğunu anlatmak için, o gün, halka gösterdi sonra
da altın yüzüğü atıp onun haram olduğunu bildirdi. Bunun üzerine insanlar da eskiden
ellerinde olan altın yüzükleri attılar. Buna göre bu hadîsteki "yüzüklerini attılar"
sözünün mânâsı "altından olan yüzüklerini attılar" demektir.

Nevevî bu tevilin sahih olduğunu ve hadiste bu anlayışa engel teşkil edecek bir
noktanın bulunmadığını söylemektedir.

Bu tevile Buharî'deki ve Müslim'deki "İnsanlar da gümüşten yüzükler edindiler"
şeklinde varid olan cümle, itiraz olarak ileri sürülebilir. Nevevî bu itiraza şu cevabı
vermektedir. "Muhtemeldir ki, Hz. Peygamber (s.a)'in gümüşten bir yüzük yaptırmak
istediğini öğrenince, onlar da gümüşten yüzükler yaptırdılar, ve altın yüzükleri
ellerinde kaldı. Rasûlullah (s. a) altın yüzüğünü atınca, onlar da altın yüzüklerini
attılar".

3- Hadîs'teki "yüzüğünü attı" sözündeki yüzükten maksat altın yüzüktür.

4- Hadîste, Rasûlullah'm attığı yüzüğün, gümüş yüzük olduğunu gösteren bir kayıt
yoktur. Aksine o mutlaktır. Rasûlullah'm altın yüzüğünü attığına hamledilir.

Bu son iki tevile, Buharı haşiyesinde Sindî nakletmekte ve uzak birer tevil olduğuna
işaret etmektedir.

5- Zührî'nin hadisi muhtasardır. Asıl maksadın anlaşılmasını engelleyen bir hazîf
vardır. Akla ilk gelen mânâ değildir.

Aksine mânâ şudur: Rasûlullah (s. a) ve Sâhâbîler daha önceden alim yüzüklerini
atmışlardı' 1 ancak bu anlayışı verecek olan kısım hazfedilmiştir.
Bu izahı Bezlü'l Mechûd sahibi Sehâr Nefurî, Muhammed Yahya'dan nakletmiştir.
Onu bu anlayışa sevkeden amil, Ebû Davud'un hadisin sonuna aldığı talikin hadiste
vehm olduğu ihtimaline meydan vermeyişidir. Çünkü Ebû Davûd tâîikinda, hadîsi
Zührî'den nakleden tüm ravîlerin "gümüş" diye naklettiklerini söylemektedir.
Hadîsteki vehmin, İbrahim b. Sad'den kaynaklandığı söylense, Ebû Davud'un taliki ile
karşı çıkılabilir. Ama alimler vehmi İbn Şihâb ez-Zührî'ye nisbet etmişlerdir.

6- Hz. Peygamber'in attığı yüzük gümüştendir. Rasûlullah, halkın gümüş yüzük
takarak kibirlenmelerinden korktuğu için yüzüğünü çıkartıp atmıştır. Yahut attığı
yüzük gümüş kaplanmış, demir yüzüktür.

Bu tevili Şemail şerhinde Kârî, Begavî'den nakletmiştir. Ancak Ulema arasında pek
rağbet gördüğü söylenemez.

Bu tevillerden sonuncusu hariç hangi tevil kabul edilirse edilsin kesin olan şudur: Hz.
Peygamberin (s. a) halkın da takındıklarını görünce çıkartıp attığı yüzük gümüşten
[201

değil, altından idi.

3. Altın Yüzük Konusundaki Hadisler

4222... İbn Mes'ud (r.a) şöyle demiştir: Rasûlullah (s. a) şu on şeyi kerih gördü.



1- Sufrayi, yani halûk sürünmeyi,

2- Beyaz kılları değiştirmeyi,

3- Eteği sürümeyi,

4- Altın yüzük takınmayı,

5- Mahalli olmayan yerde zineti göstermeyi,

6- Zar atmayı,



7- Muavvizat'm dışında bir şeyle rukye yapmayı,

8- Nazar boncuğu takmayı,

9- Meniyi mahallinden başka yere akıtmayı,

10- Çocuğu(nsütünü) bozmayı,

[22J

Bu sonuncusunu haram kılmadan kerih gördü.
Açıklama

Hadîs-i şerifte Hz. Peygamber (s. a) on hasleti kerih gördüğü, onlardan hoşlanmadığı
beyan edilmektedir. Hadîs'in metninde bu on şey teker teker sayılmaktadır. Ancak
çoğu izaha muhtaçtır. Onun için biz bu on maddeyi ele alıp kısa kısa açıklamak
istiyoruz.

1- Sufra, yâni halûk sürünmek: Aslında Rasûlullah'm kerih görüğü şey Suf-radır. İbn
Mes'ud veya daha sonraki râvîlerden birisi bunu "halûk" diye tefsir etmiştir. Halûk,
zaferan ve daha başka kokuların karıştırılmasından elde edilen bir esanstır. Rengi
kırmızıya ve sarıya çalar. Mekruhluğu erkeklere hastır. Bu konuda geniş bilgi için
4176 ve devamındaki hadislere bakılabilir.

2- Beyaz kılları değiştirmek: Mekruh olan, beyaz kılları yolmak ve siyaha boyamaktır.
Kına yakmak veya kırmızıya, sarıya boyamak caizdir. Bu konudaki 4202 ve 4212
hadislerde geçmiştir.

3- Eteği sürümek: Bundan maksat, kibirlenerek yürümek, büyüklenmek maksadıyla
uzun elbise giymektir. Ama tesettür için kadınların eteklerini yere kadar uzatmaları
mahzurlu değildir.

Rasûlullah (s. a) devrinde erkeklerin giydikleri, entari şeklinde olduğu için Efendimiz,
eteği sürümek şeklinde ifade buyurmuştur. Yukarıda temas edildiği gibi, Efendimiz'in
hoş görmediği, davranış böbürlenmek maksadıyla elbise giymektir. Bu konu 4084 ve
devamındaki hadislerde geçmiştir.

4- Altın yüzük takmak: Hz. Peygamber (s.a)'in kerih gördüğü altın takmak erkeklere
hastır.

Erkeklerin altın yüzük takmaları dört imama göre de haramdır. İbn Hazm'e göre haram
değildir. Sâhâbe ve tabîundan bir grubun altın yüzüğü caiz gördükleri rivayet
edilmiştir. Altın yüzüğün erkekler için haram oluşunun delili, bu ve buna benzer
birçok hadistir. Kadınlar ise, ayrı bir nass ile bu hükümden istisna edilmiştir. Çünkü
Hz. Peygamber (s. a) altın ve ipeğin erkekler için haram, kadınlar için ise helâl
olduklarını ifade buyurmuştur.

Erkeklerin altın yüzük takabileceklerini söyleyenlerin delili Tahavî'nin Meani'l Asâr
Şerhi'nde Muhammed b. Malike muttasıl bir senetle rivayet ettiği şu hadistir:
"Ben Bera'in parmağında altın bir yüzük gördüm. Kendisine niçin o yüzüğü taktığı
soruldu, o da şu karşılığı verdi: Bu, Rasûlullah (s.a)'m bana bir hediyesidir. Bunu bana
o taktı, ve "Allah'ın ve Rasûlunün sana ihsan ettiği bu yüzüğü tak" buyurdu.
Görüldüğü gibi bu haber erkeklerin altın yüzük takabileceklerine delalet etmektedir.
Altın yüzüğün erkeklere haram olduğu görüşünde olan fukaha bu hadise iki şekilde
cevap vermişlerdir.

I- Mubah kılan nas ile haram kılan nas tearuz ettiği zaman haram kılan nass tercih
edilir. Bu külî bir kaidedir. Dolayısıyla Erkeklerin altın yüzük takmalarının
haramlığma delalet eder. Nasslar karşısında bu haberin kıymeti yoktur.



II- Altın yüzüğün cevazına işaret eden bu hadis, daha altın yüzük haram kılınmadan
önce vârid olmuştur.

Ancak ulema bu ikinci cevabı pek kuvvetli bulmamışlar, Bera'in parmağmdaki
yüzüğün garipsenip sebebinin sorulmasının, hadisenin altın yüzük haram kılındıktan
sonra vuku bulduğuna delâlet ettiğini, söylemişlerdir. Az ipeğe kıyasla nişan
yüzüğünü caiz görenler olmuştur. Altından olan nişan yüzüğünün cevazı ile ilgili bir
mütalaa için, Tecrid-i Sarih Terceme ve şerhine bakılabilir. (c:IV, sn: 288, 289

5- Mahalli olmayan yerde zineti göstermek: Bu, kadınlarla ilgilidir. Maksat kadınların
kocalarından başkaları için süslenmeleridir. "Zineti göstermek" diye terceme ettiğimiz
"teberrüc" aslında kadının güzelliğini erkeklere göstermesidir. Kur'an-ı Kerim'de
kadınlara hitaben:

1231

Eski Cahilîyyede olduğu gibi açılıp saçılmayın buyurulmuştur.

Kadınlar, hilkaten süslenmeye heveslidirler. Dinimiz hilkat dini olduğu için, kadının
süslenmesini yasak etmemiş, ancak onu disiplin altına almıştır. Kocalarına karşı
süslenmelerine, onların beğenisini kazanmak için gayret göstermelerine izin vermiştir.
Yabancılar için süslenmek ise caiz değildir.

Çünkü bu nefislerin meyline; hoş olmayan düşünce ve hareketlerin belirmesine
sebeptir.

6- Zar atmak: Bundan maksat tavla oynamaktır. Ulema genelde tavla oynamanın
haram olduğu görüşündedir. Rasûlullah (s. a) ve (sahâbîler onu kötülemişlerdir.
Rasûlullah (s. a) bir hadisinde "Tavla oynayan kişi Allah'a ve Rasulüne isyan etmiştir."
buyurmuştur.

Tavla kumar olarak oynandığı takdirde haramdır. Bunun aksini iddia eden yoktur.
Ancak karşılıksız olarak oynandığı takdirde hükümde ihtilâf edilmişti. İbn Mugafferin
hanımlarıyla tavla oynadığı rivayet edilmiştir. İbn Müseyyeb'in de kumar olmadığı
takdirde tavlayı mubah saydığı rivayet edilmiştir.

Hanefîlere göre, kumar için olmadığı takdirde tavla ve satranç oynamak tahrimen
mekruhtur. Yukarıda naklettiğimiz hadisin yanı sıra, Rasûlullah'm, kişinin hanımıyla
oynaması, ok atması ve atını terbiye etmesi dışındaki tüm oyunların haranı olduğunu
bildiren hadîs'de tavlanın caiz olmayışına delildir. Tavla ile kumar oynamakta olan
birine selam verilip verilmeyeceğini tartışmışlardır.
Yukarıda işaret ettiğimiz gibi çoğunluğa göre tavla haramdır.

7- Muavvizâtm dışında bir şeyle rukye: Yani Felâk, Nâs süreleriyle onlara benzeyen
ayetlerden başka ayetlerle rukye yapmak. Bazı alimler. muavvizâtin; Felâk, Nass, İhlâs
ve Kâfirim sûreleri olduğunu söylerler.

Bu sûreler okunarak, Allah'ın isimleri söylenerek hastalara şifa istemek dua etmek
caizdir. Rukye konusu, Kitabü'-t -Tıbb'm 18 ve 19 bab-larmda işlenmiştir. Geniş

1241

malûmat için oraya müracaat edilmelidir.

8- Nazar boncuğu takmak: Bu mânâya verdiğimiz terkip, Bezlü'l Mec-hûd'da bu
şekilde açıklanmıştır. Avnü'l Ma'bûd'da ise bu ikinci tefsir olarak işaret edilmiştir.
Avnü'l Ma'bûd'daki birinci izaha göre

" maksat, şeytanların isimlerini anarak mânâsı bilinmeyen sözlerle cahiliyye adeti
üzerine efsun yapmaktır. Zamanımızda, bir mânâ ifâde etmeyen, ne dediği
anlaşılmayan garip şekiller çizip muska yapmak, bunları hastalara asmak da caiz
olmayan rukyeler cümlesine girer. Göz değmesi haktır, ancak göz değmesinden



korunmak için göz boncuklan takmak bid'attır. Bu hâdîs-i şerif göz boncuğu takmanın
caiz olmadığına delâlet etmektedir. Zaten bunun hiç bir şeye faydası yoktur.

9- Meniyi mahallinden başka yere akıtmak: Bundan maksat azl yapmak yani erkeğin
cinsi temas esnasında boşalmadan çekilmesi, dışa boşaltılması dır. Bunun yasak
oluşunun hikmeti neslin kesilmesine neden oluşudur.

Ulema erkeğin hanımının izni olmadan dışa boşalamayacağmı, izni olduğu takdirde
ise haram olmadığını söylemektedir. Ancak Rasûlullah (s.a)'den azle izin verdiğini
gösterenlerin yanı sıra, azli çocuk ödürmeye benzeten rivayetler de gelmiştir. Onun
için zaruret olmadığı takdirde bu yola tevessül etmemek muvafıktır.

10- Çocuğun (sütünü) bozmak: Bundan maksat kişinin küçük bebeği olan hanımıyla
cinsî temasta bulunmasıdır. Çünkü cinsî temasta bulunduğu takdirde hanımın tekrar
hamile kalması ve sonuç itibariyle sütünün bozulması hatta çekilmesi muhtemeldir.
Çocuğun sütünün bozulması ise çocuğun bozulmasıdır.

Hadisin sonunda "Haram kılmadan" kaydı yer almıştır. Bazı alimler bu kaydı sadece
sonuncu maddeye tahsis, etmişlerdir. Terceme de bu izaha uygun olarak yapılmıştır.
Bazı âlimler ise bu kaydın on maddenin tamamıyla ilgili olduğunu dolayısıyla

1251

bunların hepsinin haram değil mekruh olduğunu söylerler.
4. Demir Yüzük Konusunda Varid Olan Hadisler

4223... Abdullah b. Burey'de, babası Büreyde (r.a)'den şöyle rivayet etmiştir.
Rasûlullah'a parmağında pirinçten yüzük olan bir adam geldi. Rasûlullah (s. a) adama:
Sende niçin putların kokusunu buluyorum? dedi. Adam o yüzüğü attı, sonra da
demirden bir yüzükle geldi. Bu defa Efendimiz:

Sende niçin cehennemliklerin şeklini görüyorum? buyurdu. Adam onu da attı ve,
Yâ Rasûlullah öyleyse yüzüğü neden yaptırayım? dedi. Rasûlullah (s.a):

[261

Onu gümüşten edin ve bir miskale vardırma, buyurdu. Muhammed "Abdullah b.

[271

Müslim" demedi, Hasep de "Es-Sülemî El-Mefyezî" demedi.

4224... İyaz b. Haris b. Muaykıp - İyaz'm anne tarafından dedesi Ebû Zûbabtır -
Dedesi fmuaykıp (r.a) şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Rasûlullah (s.a)'in yüzüğü, üzerine gümüş kaplanmış demirdendi. O yüzük bazen
benim elimde otururdu.

[281

(İyaz veya başka bir râvî) Muaykıp, Rasûlullah'm yüzüğünün emini idi. dedi.
Açıklama

Bu iki hadisten birincisi Hz. Peygamber (s.a)'in emir yüzük takmayı men ettiğine,
ikincisi ise Efendimiz'in yüzüğünün demirden olduğuna delâlet etmektedir.
Dolayısıyla bu şekliyle görünüşte aralarında bir çelişki olduğu izlenimi belirmektedir.
Onun için bu iki hadîsin açıklamasını birlikte yapmayı uygun bulduk.
Birinci hadisten anladığımıza göre, Rasûlullah (s.a)"e parmağında pirinç madeninden
yapılmış bir yüzük olan bir adam gelmiş. Efendimiz onu doğru bulmayarak, pirinç



yüzüğün caiz olmayışını putların kokusuna benzeterek ifade buyurmuştur. Buradaki
benzetmedeki ilgi Hattabî'nin dediğine göre putların pirinçten yapılmalarıdır. Gelen
zat Rasûlullah'm pirinç yüzüğü hoş görmediğini anlayınca hemen onu atmış daha
sonra da parmağında demirden yüzük olduğu halde gelmiştir. Fakat bu sefer de
Efendimiz, adamın halini, cehennemliklerin haline benzetmiştir. Bu benzetmedeki
alâka da, cehennemliklerin bağlı olduğu zincir ve bukağıların demirden olmasıdır.
Andan sâhâbi, Efendimizin bu tavrı karşısında demir yüzüğü de atarak hangi
madenden yüzük edinebileceğini sormuş, Efendimiz de, gümüşü tavsiye etmiş, ama
yüzüğün bir miskalden (takriben dört gr.) daha az olmasını tenbih etmiştir.
Bu hadisin zahiri, demir ve pirinçten imâl edilen yüzüklerin caiz olmadığına delalet
etmektedir. Ancak ikinci, yani 4224. hadis Hz. Peygamber (s.a)'in yüzüğünün
demirden olduğuna delâlet etmektedir. Ayrıca Buharı ve Müslim'de yer alan bir

[291

hadiste Hz. Peygamber (s. a) Vâhib'e, kısasında, "Demirden de olsa bir yüzük bul"
buyurmuştur. Bu, ikinci hadisi takviye etmektedir.

Bu farklı rivayetlerden dolayı ulemanın demir yüzük takınmanın hükmü konusundaki
görüşleri farklı olmuştur. Bu konuda bazı alimlerden nakledilen görüşler şu şekildedir:
Aliyü'l-Kârî" demir yüzüğün mekruh olduğunu alimlerimiz açıkça belirtmişlerdir."
der. Nevevî, Mühezzeb şerhi'nde İbâne müellifinden demir ve pirinçten yapılan
yüzüklerin mekruh olduğunu, Mütevelli'dert ise onun mekruh olmadığım nakletmiş ve
ikincisinin daha sahih olduğunu söylemiştir. Yine Nevevî, Müslim şerhi'nde "Bizim
ashabımızın demir yüzüğün mekruh olup olmadığı konusunda iki görüşü vardır,
Bunlardan mekruh olmadığı tarzındaki görüş daha sahihtir Çünkü demir yüzüğü nehy
eden hadîs zayıftır." demiştir. Askalanî ise, yukarda Buharı ve Müslîm-den
naklettiğimiz Vahibe hadisesindeki "Demirden de olsa bir yüzük al" hadisinin onun
cevazına delil olmayacağım, yüzük almanın yüzük

takmak manasına gelmediğini, çünkü Hz. Peygamber (s.a)'in kadının, yüzüğün
kıymeti ile menfaatlanmasım murat edmesinin muhtemel olduğunu söyler.
Askalâni'nin bu sözünden onun da demir yüzüğü meşru görmediği sonucu
çıkartılabilir.

Büceyramî'de, esah olan; bu görüşe göre kurşun, bakır ve demir yüzüğün mubah
olduğunu söyler.

Şamî ise Cevheriden naklen demir yüzük takınmanın mekruh olduğunu söylemektedir.
Maliki ve Hanefî mezhebine göre, hem erkeklerin hem de kadınların demir, bakır,
pirinç gibi madenlerden yapılan yüzük takınmaları mekruhtur. Delilleri, üzerinde
durduğumuz hadislerden birincisidir. Her ne kadar bu hadîs hakkında Nevevî zayıf
demiş, daha başka bazı alimler de bazı yönlerden tenkit etmişlerse de. Munavî, onun,
"hasen" derecesinden daha aşağı olmadığını söyler. Ayni'de, demir yüzük takmayı
men eden başka rivayetler zikreder.

İbnü'l Arabi'de. Tirmizî Şerhi'nde bu konudaki hadîslerin sahîh olduklarını, sahîh
olmasa bile demir yüzük takmanın fiilen terkedilişinin bu hadîsi kuvvetlendirdiğini
söyler.

Üzerinde durduğumuz hadislerden ikincisi hakkında ise, bu görüş sahipleri, onun
gümüşle kaplı olduğunu, yasak olanın, sırf demir veya benzeri bir maddeden
yapılanlar olduğunu söylerler.

Birinci hadiste bahsi edilen diğer bir konuda gümüş yüzük takmanın meşru olduğu ve
bu yüzüğün bir miskalden daha az olmasının gerekliliğidir. Gümüş yüzük takmanın



kadınlara da, erkeklere de, helâl olduğu; ancak zaruret yoksa, yüzük takınmanın pek
uygun olmadığı daha Önce geçmişti. Burada, yüzüğün bir miskalden daha az olması
konusuna temas etmek istiyoruz.

Kârî'nin Cemiu'l-Vesâü'deki nakline göre konu Şafıîler arasında ihtilaflıdır. Yani
bazılarına göre yüzüğün ağrlığı bir miskalden daha az olmalıdır, bazılarına göre ise
böyle bir ayırım yoktur.

Neylü'l Meârib'de bir miskalden fazla bile olsa erkeklerin de kadınların da gümüş
yüzük takabilecekleri zikredilmektedir. Kari bunu Tahâ-vî'nin şerhlerinden de
nakletmiştir.

Malikîlere göre, iki dirhemden daha ağır olan yüzüğü takmak haramdır. Hanefî fıkıh
kitaplarından îhtiyar'da "Sünnet olan, yüzüğün bir mıskal kadar veya daha aşağı
olmasıdır." denilmektedir.

4224, hadîsin isnadında ravîlerden birisi, İyas'm anne tarafından olan dedesinin Ebû
Zübab olduğunu söylemiştir.

Bunu söylemekten maksadı, hadisin işitenlerin, İyâs'in hadisi annesi tarafından olan
dedesinden mi, yoksa babası tarafından olan dedesinden mi rivayet ettiği tarzında bir
şüpheye kapılmamasıdır. Yani İyâs, hadîsi, babası tarafından olan dedesi Muykip'den
[301

rivayet etmiştir.
Bazı Hükümler

İki hadis birlikte mütalâa edildiğinde şu hükümler çıkartılabilir

1- Demirden veya pirinçten yapılmış olan yüzükleri takmak meşru değildir.

2- Caiz olmayan bir şeyi yapanın davranışlarını, gayri müslimlerin veya
cehennemliklerin davranışlarına benzetmek caizdir.

3- Gümüş yüzüğün bir miskalden daha az olması gerekir.

£311

4- Üzerine gümüş kaplanmış demir yüzük takmak caizdir.
4225... Ali (r.a) şöyle demiştir:

Rasûlullah s. a) bana: "Allah'ım! bana hidâyet ver, beni doğrult de.
(Ondan) hidâyeti (istediğinde) yolun doğrusunu zikret. (Ondan) doğruluk (istediğinde)
oku (hedefe nasıl) doğrulttuğunu hatırla", buyurdu.Hz. Ali devamla şöyle dedi:
Rasûlullah (s. a), beni yüzüğü şu veya şu, yani işaret veya orta parmağıma Asım hangi
parmak olduğunda şüphe etti - takmaktan, kassiye ve Mîsera'dan nehyetti"Ebû Bürde
dedi ki:

Hz. Ali'ye "Kassiye nedir?" diye sorduk "Şam'dan veya Mısır'dan gelen, üzerinde
kaburga kemiği gibi geniş turunca benzer şekiller bulunan bir kumaştır. Mîsera'da

[32J

kadınların kocaları için yaptıkları bir şeydir" dedi.
Açıklama

Hâdîs-i şerifin Buharî'deki rivayetinde sadece Ebû Bûrde'nin Kassi ve Misera
konusundaki Hz. Ali'ye sorduğu soru ve Ali (r.a)'in cevabı yer almıştır. Buharî'nin bu
rivayetinde Kıs-sî'nin kaburgaya benzeyen çizgilerinin ipekten olduğuna işaret edilmiş



ve Ebû davûd'daki: (ûtrüc) kelimesi orada (ûtrünc) şeklinde varid olmuştur. Ayrıca,
Misera'nm kadınların kocaları için yapıp sarıya boyadıkları kadifeye benzer bir kumaş
olduğu ifâde edilmektedir.

Müslim'in libas'taki bir rivayetinde Misera'nm kadınların kocalarının eğerleri üzerine
koymaları için ergovan kadifesinden yaptıkları bir kumaş olduğu söylenmektedir.
Bu hadîsin Sahîh-i Müslim'deki bir rivayetinde de sadece baş tarafındaki dua kısmı
vardır.

Hâdîs-i şerifte, Hz. Ali (r.a), Rasûlullah (s.a),'in kendisine bir dua öğrettiğini haber
vermektedir. Bu duayı, Hattabî'nin yaptığı bazı takdirleri de göz önüne alarak terceme
etmeye çalıştık. Ancak, duada kullanılan kelimelerdeki maksadın açılması için
Hattabî'nin bu konuda söylediklerinin tamamını aktarmak istiyoruz.
Hattabî duanın, "(Ondan) hidâyeti (istediğinde) yolun doğruluğuna" diye terceme
ettiğimiz cümlesi ile ilgili olarak şöyle demektedir:

"Bu sözün mânâsı şudur: Bir yola veya çöle giren kişi, geniş yolu takip eder; caddeden
ayrılmak istemez. Kaybolmaktan korktuğu için sağa sola sapmaz, bu şekilde, hidayete
erer ve selâmete çıkar. Rasûlullah (s. a), buyuruyor ki, "Allah'tan hidayet istediğin
zaman, aklına yolun doğrusunu getir; yola girdiğinde, doğru olanı araştırdığın gibi
allah'dan hidayeti ve istikameti iste."

Yine Hattabî "(Ondan) doğruluk (istediğinde) oku (hedefe nasıl) doğrulttuğunu
hatırla" diye terceme ettiğimiz " cümlesi hakkında da şunları söylemektedir:
"Bu cümlenin mânâsı şudur: Ok atan kişi, bir hedefe ok attığı zaman, oku tam hedefe
yöneltir. Okun hedeften sapmaması ve gayretinin boşa gitmemesi için sağa sola
dönmez. Rasûlullah buyuruyor ki: "Allah'tan doğruluk istediğin zaman, istediğinin ok
atarken yaptığın gibi olması için bu mânâyı hatırla"

Hattabî'nin bu söylediklerinden, Rasûlullah (s. a) dua konsunda Hz. Ali'ye bulunmuş
olduğu tavsiyelerinin daha iyi anlaşıldığını zannediyoruz.

Hadîs-i şerifin devamında Hz. Ali (r.a), Rasûlullah'm kendisini işaret veya orta
parmağından birisine yüzük takmaktan nehy ettiğini söylemiştir. Burada "veya"
edatiyla ifâde ettiğimiz mânâ "şek" içindir. Bu şek'de râvîlerden Asım'a aittir. Yani
Ebû Büreyde, Hz. Ali'den işaret veya orta parmaktan birisini aktarmış, fakat Asım
bunun hangi parmak olduğunu hatırlayarnamış, onun için "işaret veya orta parmak"
şeklinde rivayet edilmiştir.

Müslim'in bir rivayetinde ise, Hz. Ali'nin orta parmakla yanmdakine işaret ederek
"Rasûlullah beni bunlara yüzük takmaktan menetti" demiştir. Müslim'in bu rivayetine
göre bir şek söz konusu değildir.

Hâdîs-i şerif, işaret veya orta parmağa yüzük takmanın kerahatine delâlet etmektedir.
Nevevî, "Bu hadîsten dolayı yüzüğü orta parmağa veya onun yanıdakilerine takmak
mekruhtur. Müslümanlar yüzüğün küçük parmağa takılması gerektiğinde
müttefiktirler" demektedir. Kevkebu'd-dûrrî, Şerhu'l - İkna ve Neylü'l-Meârîb gibi
eserlerde, yüzüğün küçük parmağa takılmasının efdal, başka bir parmağa takmanın
mekruh olduğu ifâde edilmektedir. Neylü'l - Mearib'de bunun hikmetinin küçük
parmağın elin uç tarafında oluşu ve iş yaparken müdahalesinin bulunmayışı olduğu
söylenmiştir.

Aliyyü'l - Kârı de Mîrek'ten naklen şunları söylemektedir: "Baş parmak ve yüzük
parmağı konusunda Rasûlullah'tan herhangi bir haber vâ-rid değildir. Öyle olunca,
yüzüğü küçük parmağa takmanın mendup olduğu ortaya çıkmış demektir. Şafiî ve
Hanefîler de buna meyletmişlerdir."



Bu konuda söylenenlerin en güzeli, Aliyyü'l - Kârî'nin bu söyledikleri olsa gerektir.
Hadîsin sonunda Hz. Ali, Efendimizin kendisini kasiyye ve misara denilen kumaşları
giymekten de men ettiğini bildirmektedir. Bu kelimelerin ne mânâya geldiği bizzat
Hz. Ali tarafından açıklanmıştır. Biz, buna ilaveten, Buharî ve Müslim'in
rivâyetlerindeki bazı farklılıkları da izah bölümünün baş tarafında vermiştik. Sindi,
Buharî Hâşîyesinde, kaysî denilen kumaşa bu ismin veriliş sebebinin, bu kumaşın
Dimyat yakınlarında deniz sahilindeki Kays köyüne nisbetle olduğunu söyler.
Hz. Peygamber (s.a)'in bu kumaşları giymekten men edişine sebep, içerisinde ipek
[331

oluşudur.

Bazı Hükümler

1. Allah'a dua ederken, ondan bazı şeyler isterken temsil getirmek tevessül de bulun-
mak caizdir.

2. Yüzüğü orta veya işaret parmağına takmak mekruhtur. Konu yukarıda
açıklanmıştır.

3. İçerisinde ipek bulunan kumaştan yapılmış olan elbisenin erkekler tarafından

041

giyilmesi caiz değildir.

5. Yüzüğün Sağ Veya Sol Ele Takılması Konusu

Gerek Rasûlullah'iri, gerekse sahâbî ve tabiîlerin yüzüğü sağa da sola da taktıklarına
delâlet eden haberler vârid olmuştur. Musannif Ebû Davûd bu haberleri birbirlerine
tercih etmediği için bab başlığında meylini izhar etmemiştir.

Biz bu babdaki hadislerin hepsinin tercemelerini verip, daha sonra izahlarını birlikte
135]

yapacağız.

4226... Hz. Ali (r.a); şöyle demiştir:

[361

Şureyk, bana Ebû Seleme b. Abdurrahman şöyle haber verdi, dedi.

1371

"Rasûlullah (s.a) yüzüğü sağ eline takardı."
4227... İbn Ömer (r.a)'den rivayet edildiğine göre:

Rasûluîlah (s.a) yüzüğü sol eline takardı. Yüzüğünün kaşını da avucunun içine alırdı.
Ebû Davûd der ki:

İbn İshak ve Üsâme yani İbn Zeyd - Nâfî'den (Onun isnadı ile) (Rasûlullah'm

İM

yüzüğünü) sağ eline (taktığını) rivayet ettiler.

MI

4228... Nafı'den rivayet edildi ki İbn Ömer (r.a) Yüzüğünü sol eline takardı.



4229... Muhammed b. İshak şöyle demiştir:



Salt b. Abdullah b. Nevfel b. Abdilmuttalib'in sağ elinin küçük parmağında bir yüzük

gördüm ve:

Bu da ne?! dedim.

"îbn Abbas'ı yüzüğünü böyle takarken gördüm" dedi ve yüzüğün taşını elinin üst
tarafına denk getirdi.

(Muhammed b. İshak devamla şöyle) dedi. "Salt: îbn Abbas'm Rasû-lullah'ın

1401

yüzüğünü böyle takındığını söylediğini zannediyor.
Açıklama

Hadîslerin tercemesine başlamadan önce de işaret ettiğimiz gibi bu babda varid olan
hadîslerin bir kısmı Rasûluîlah (s.a)'in yüzüğünü sağ eline, bir kısmı da sol eline taktı-
ğına delâlet etmektedir. Bu konuda sâhâbîler tarafından nakledilen başka haberler de
vardır. Bu haberlerden birkaçını daha aktarmak istiyorum.
Enes b. Malik demiştir ki:

Rasûluîlah (s. a) eline Habeşi kaşı, olan gümüş bir yüzük taktı. Kaşını avucunun içine
HU

denk getirdi." Abdullah b. Cafer şöyle demiştir : "Rasûluîlah (s. a) yüzüğünü sağ

1421

eline takardı" Enes b. Malik (r.a); demiştir ki:

Rasûluîlah (s. a) yüzüğü şunda idi". Enes, bunu söylerken sol elinin küçük parmağını
1431

işaret etti.

Cafer b. Muhammed babasından şöyle dediğini rivayet etmiştir: Hasen ve Hüseyin

[441

yüzüklerini sol ellerine takarlardı. Alimler biribirine muhalif görünen bu
hadislerin arasını telifte değişik şeyler söylemişlerdir.

Bazı alimler her iki tarafın da eşit olduğuna meyletmişler, yani sağa da sola da
takmanın caiz olduğunu ve birini öbürüne tercihe delil bulunmadığını söylemişlerdir.
Ebu Davud'un baba verdiği isim ve bu bab'm altına biribirine muhalif hadisleri alması,
onun da bu görüşte olduğuna delâlet eder.

Bazıları da Peygamber (s.a)'in yüzüğü önceleri sağ eline taktığını, ama bilâhare bu
adetini değiştirip sol eline takmaya başladığını söylerler.Bu görüş sahipleri, Ebû Şeyh
ve İbn Adiyy'in, îbn Ömer'den rivayet ettikleri "Rasûluîlah (s. a) yüzüğü sağ eline
taktı, sonra onu sol eline değiştirdi, "mânâsmdaki habere istinad ederler.
Hafız ,"Eğer bu sahih ise ortada niza kalmaz, ama onun senedi zayıftır" der. Nevevî'de
ulemanın yüzüğü sağa veya sola takmanın cevazında müttefik olduklarım fakat,
hangisinin daha efdal olduğunda ihtilâf ettiklerine işaret ettikten sonra, İmam Malik'in
sol ele takmayı müstehap, sağa takmayı ise mekruh gördüğünü kendi mezheplerin de
(şafiîler'de) ise sağ elin daha efdâl olduğunu söyler.

Bu konu ile ilgili olarak Fethü'l Vedûd'ta şöyle denilmektedir; "Rasûluîlah (s.a)'in
yüzüğünü hem sağ hem de sol eline taktığı gerçektir. Bazı âlimler her iki ele de
takmanın caîz, zinet olduğu için, sağ ele takmanın ise daha efdal olduğunu söylerler.
Çünkü zineti sağ ele takmak daha evlâdır. Başka alimler ise Peygamber (s.a)'in
önceleri yüzüğünü sağ eline taktığı halde sonraları bunu değiştirip sol eline takdığmı
bildiren bazı zayıf rivayetlere dayanarak, sağ ele takmanın nesh edildiğini söylerler.



Diğer bazı alimler ise, her ikisini de caiz görmekle birlikte, sola takmayı tercih
ederler"

Hanefî alimleri ise Rafiziler'den olan ehl-i bid'ate benzeyeceği için sola takmayı uygun
bulmamışlardır. Çünkü kafire benzemek haram olduğu gibi ehl-i bidate benzemek de
haramdır. Zira alimler her ne kadar onlara kafir demenin caiz olup olmayışında ihtilâf
halinde iseler de fasıklığmda icma halindedirler. Fasıklann yaptıklarını yapmak caiz
değildir.

Bütün bu nakillerden anlaşıldığına göre yüzüğü sağ ele de sol elede takmak caizdir.
Ancak hangisinin daha efdal olduğu ihtilaflıdır.

Hanefî ve Şafıîlere göre sağ ele takmak daha efdal, Malikîlere göre ise sola takmak
efdaldir.

Yüzük sol ele takıldığı zaman taharet esnasında parmaktan çıkartılır, çünkü sol elle
taharat edilir.

Yüzüğün hangi parmağa tması gerektiği bundan önceki babın son hadîsinde geçmiştir.
[451



Bazı Hükümler

1. Yüzüğü sağ ele de sol ele de takmak caizdir.

[461

2. Kişi bildiği bir şeyin âksi bir hareketle karşılaşınca, bunun sebebini sormalıdır.
6. Zil Konusunda Varid Olan Hadîsler

4230... Ali b. Sehl b. Zübeyr'den rivayet edildi ki:

Kendilerine ait olan bir cariye, Zübeyr'in, ayağında ziller olan kızını Ömer b. el-
Hattab'a götürdü. Ömer, zilleri kesti ve:

[471

"Rasûlullah (s. a) 'i her zille birlikte bir şeytan var" buyururken duydum" dedi.

[481

4231... Abdurrahman b. Hassan el-Ensarî' nin cariyesi, Bünane'den rivayet edildi
ki;

O (Bûnâne) Hz. Aişe (r.a)'mn yanında iken üzerinde sesler çıkartan ziller bulunan bir
câriye, Hz. Aişe'nin yanma katıldı.
Hz. Aişe (r.a):

" Onun zillerini kesmeden (çıkarmadan) benim yanıma sokmayınız. Ben, "Rasûlullah

[491

(s. a) 'i "içerisinde zil bulunan eve melekler girmez" derken işittim" dedi.
Açıklama

Bu hadîsin Hz. Aişe'nin "RasûlullahMan naklettiği bölümü Kitâbü'l Cihâd'da

1501

"Melekler, içerisinde köpek ve çan olan yolcularla arkadaşlık etmezler" lâfzi ile
geçmiştir. Hadis bu şekli ile Müs-lîm, Libas, 103 ve Tirmizi, Cihâd 25'de de yer



almıştır.

Gerek Hz. Ömer'den rivayet edilen birinci hadis, gerekse Hz. Aişe'den rivayet edile
ikinci hadis, kadınların kendilerine zinet olarak, ses çıkaran zinet takmalarının caiz
olmadığına delâlet etmektedir. Müslim'in Ebü Hureyre' (r.a)'dan rivayet ettiği bir
hadiste de Hz. Peygamber (s. a) "zil, şeytanın düdüklerindendir" buyurmuştur. Bu
hadîs de zilin caiz olmayışına delâlet etmektedir.

Hadîslerin zahirine göre ister büyük, ister küçük olsun ve hangi maddeden yapılmış
olursa olsun ses çıkaran her türlü çanın caiz olmadığına delâlet eder. Buna göre ses
çıkaran bütün zinetler çan hükmündedir ve kadınlar tarafından kullanılması caiz
değildir.

Meleklerin, içerisinde zil bulunan eve girmeyişlerinin hikmeti, bazı alimlere göre
kilise çanına benzedikleri içindir. Bazı alimler ise buna sebebin, çanların çirkinliği
olduğunu söylerler. Kanatımızca, çan ses çıkardığı için dikkat çektiğini ve nehyin

£511

hikmetleri arasında bununda göz önünde tutulması gerekir.
7.Dişleri Altınla Bağlamak

4232... Abdurrahman b. Tarafe'den şöyle rivayet edilmiştir;

Külab gününde dedesi Arfece b. Esad'm burnu kesildi. Arfece'de gümüşten bir burun
yaptırdı, ama o, koku yaptı. Bunun üzerine "Rasûlullah (s. a) kendisine altından bir

[521

burun yaptırmasını emretti.

4233... Bize Hasen b. Ali haber verdi, bize Yezîd b. Harun ve Ebû Asım haber
verdiler. Onlar, "Bize Ebûl - Eşheb, Abdurrahman b. tarafe'den o da Arfece b.
Esad'dan önceki hadisin mânâsını haber verdi" dediler.
Yezid der ki:

Ebu Eşheb'e, "Abdurrahman b. Tarafe dedesi Arface'ye yetişti mı?"
dedim.

I53J

"Evet" dedi.

4234... Bize Müemmel b. Hişâm haber verdi. Bize İsmail, Ebü'l - Eşheb'ten, O,
Abdurrahman b. Tarafe'den, Abdurrahman, Arfece b. Esed'den O da babasından

[541

(şüphesiz Arface diye) önceki hadîsi mânâsı ile rivayet etti.
Açıklama

Bu babdaki üç rivayet aslında tek hadistir. Rivayetlerin isnacimdaki farklılıktan
dolayı, Musannif, bunları ayrı hadîsler şeklinde kitabına almıştır.
Kûlâb: Cahiliye devrinde Arapların iki kere savaştığı bir yerin adıdır. Burasının Küfe
ile Basra arasında ve Yemame'ye yedi günlük bir mesafede olduğu söylenmektedir.
Tirmizî Şerhi, Arızatü'l - Ahvezi'de, Kûlâb savaşının iki kez vuku bulduğu bunlardan
birincisinin Bekir ve Tağlib kabileleri arasında, ikincisinin ise Temim ve Ehl-i Hecr
arasında olduğu belirtilmektedir. Hadiste adı geçen Arfece, bu savaşlardan ikincisine



katılmıştır.

Yukarda da temas edildiği gibi Arfece'nin burnunun koptuğu Kûlâb savaşı
Rasûlullah'dan önce, Câhilîyye devrinde olmuştur.

Metinde görüldüğü üzeri, Arfece savaşta kopan burnunun yerine gümüşten bir burun
taktırmış ama bu burun zamanla koku yapmaya başlamıştır. Burnunun koku yapması
Rasûlullah'm Peygamberliği döneminde olmuş Efendimiz de gümüşün yerine altından
bir burun taktırmasını emretmişti.

Hadîs altından burun taktırmak ile ilgili olduğu halde, musannif bunu, "altın ile diş
bağlatmak" adı altında vermiştir. Herhalde buna sebep, halk arasında yaygın olanın
burun taktırmak değil, altından diş taktırmak veya diş bağlatmak oluşudur. Ebû Davûd
buruna kıyasla, sallanan dişleri altın, ile bağlatmanın cevazına kail
olmuştur.

Ulema bu hadîse istinad ederek, zaruret halinde altının erkekler tarafından kullanışının
caiz olduğunu söylemişlerdir.

Hanbelî Ulemasından îbn Kûdame bu konuda şöyle demektedir: "Burnu kesilenin,
burnunu taktırması gibi, zaruretin gerekli kıldığı yerlerde altın kullanmak mubahtır.
İbn Kudame devamla, Ahmed b. Hanbel'in sallanan dişlerin düşmemesi için, dişi
altınla bağlatmanın caiz olduğunu söylediğini nakleder. Bu alimin naklettiğine göre
Esrem; Ebu Râfî, Sabit el - Bûnânî, İsmail b. Zeyd b. Sabit ve Muğire b. Abdullah'ın
dişlerini altınla bağladıklarını rivayet etmiştir. Ayrıca Hasen, Zühri ve Nehâî buna
155]

ruhsat vermiştir.

Üç büyük mezhebin hepsine göre, sallanan dişlerin altın bir telle bağlanması veya
altından diş yaptırıp takılması caizdir. Ancak Hanefî alimleri arasında ihtilaf vardır.
[561

Hanefî mezhebinin imamı, Ebû Hanife'ye göre sallanan bir dişin altınla bağlanması
caiz değildir. Bu şekilde bir dişin gümüşle bağlanması gerekir. İmam Muhammed'e
göre ise, hem altınla hem de gümüşle bağlanması caizdir. Zahirrü'r - Rivâye
eserlerinden el- Camiu's - sağîr'da İmam Ebû Yûsufun görüşü verilmemiş daha
sonraki alimler de onun İmam-ı Azamla mı yoksa, imam Muhammed'lemi olduğu
konusunda ihtilâf etmişlerdir.

Bazı Hanefî kitaplarında ise, sallanan bir dişin altınla ya da gümüşle bağlanmasının

1571

Ebu Hanif e ve Ebû Yûsuf a göre de caiz olduğu belirtilmektedir.
Görüldüğü gibi üç mezhebe göre ihtilafsız, Hanefî mezhebinde de ihtilaflı olarak
salanan dişlerin altınla bağlanması caizdir. Diş doldurmak da diş bağlatmak gibidir.
Hanifî mezhebi imamlarından nakledilen ihtilaf, diş doldurmanın veya diş taktırmanın
caiz olup olmayışında değil, bu işi altınla yaptırıp yaptırmamanın caiz olup
almayışıdır. Yani diş doldurmak veya diş taktırmak bütün ulemaya göre caizdir.
İslâmiyet fıtrat dinidir. İnsanların dünya nimetlerinden meşru sınırlar içerisinde
yararlanmalarına izin verir. Hastalananları tedavi olmaya teşvik eder. Durum böyle
olduğu halde ve bütün müctehidler caiz olduğunu söylerlerken, mücerret bir vehimden
dolayı diş doldurmanın caiz olmadığını söylemek takılan dişleri söktürmek, insanları
dişsiz bırakmak, İslâm'ın ruhuna uygun bir davranış değildir. İslam'a hizmet

[581

maksadıyla yapıldığı zannedilen ama aslında İslâm'a zarar veren bir davranıştır.



8. Kadınların Altın Kullanması
4235... Aişe (r.a), şöyle demiştir:

Hz. Peygamber (s.a)'e Necâşî'nin kendisine hediye ettiği zinet getirildi. O zinetin
içerisinde Habeş işi kaşı olan bir de yüzük vardı. "Rasûlullah (s. a) yüzüğü, ondan uzak
durarak, bir çubukla veya bir parmağı ile aldı sonra, Ebü'I As'm kızı - kızı Zeyneb'in

[591

kızı - Ümame'yi çağırdı, ve "Bunu sen takın kızcağızım" buyurdu.
Açıklama

Hz. Peygamber (s.a)'e zinet gönderen "Necâşî, Habeşistan hükümdarı Eshame'dir.
"Rasûlullah (s. a) 'e gelen yüzüğün kaşı Habeş işinden idi. Sarihler bundan maksadın,
göz boncuğu veya akik olduğunu, çünkü, bunların Yemen veya Habeşistan'da bu-
lunduğunu söyler. Habeş işinden maksadın ne olduğu konusunda başka görüşler de
vardır. Bu görüşler için 42 1 6 nolu hadîse bakılmalıdır.

Hadîste görüldüğü üzere, Hz. Peygamber fs.a) altın yüzüğü görünce ondan yüz
çevirmiş, bir çubukla veya parmağı ile onu almış ve torunu Ümame'ye vermiştir.
Ancak Râvî Efendimiz'in yüzüğü çubukla mı, yoksa bir parmağı ile mi aldığında
tereddüt etmiştir.

"Rasûlullah (s. a) 'in yüzüğü eline almak istemeyişi ve onu bir kız olan torununa verişi
altının erkekler için caiz olmadığı, kadınlar için ise caiz olduğuna delildir. Çünkü altın
kadınlar İçin de haram olsa idi, Efendimiz onu torununa vermezdi. Altının erkeklere
haram, kadınlara ise helâl olduğunu gösteren başka haberler de vardır. Meselâ, Ebû
Davûd, Ahmed ve Nesaî'nm Hz. Ali'den rivayet ettikleri şu hadîs bunlardandır. "Bir
gün "Rasûlullah (s. a) sağ eliyle ipek, sol eliyle de altın alarak "Şüpesiz bunlar üm-

İM

metimin erkeklerine haram, kadınlarına ise helaldir," buyurdu."
Bundan sonra gelecek olan bazı hadîslerde, "Rasûlullah'in, kadınların altın
kullanmasında men ettiğini bildiren haberler varittir. Yeri gelince temas edileceği
üzere, ulema, bunu, ya neshe yada zekâtı verilmeyen miktara hamletmişlerdir. Yani ya
önceleri kadınların da altın kullanmaları caiz değildi, bilâhare bu yasak neshedildi, ya
da kadınlar için caiz olmayan altın zinet, fazla miktarda olup da zekâtı verilmeyen

£611 '

zinettir.

Bazı Hükümler

1- İslâm hükümdarının başka milletlerle muahedeler yapması, onlarla hediyeleşmesi
caizdir.

2- Kişinin, kullanılması caiz olmayan bir şeyi küçümsemesi, ondan uzak kalmaya
çalışması gerekir.

[62J

3- Erkeklerin altın yüzük edinmeleri caiz değil, kadınların edinmeleri ise caizdir.



4236... Ebû Hûreyre (r.a)'den rivayet edildiğine göre; "Rasûlullah (s. a) şöyle



buyurmuştur:

"Sevdiğine ateşten bir halka takmayı seven kişi ona altından bir halka taksın,
sevdiğine ateşten bir bilezik takmak isteyen kişi ona altından bir bilezik taksın. Ancak

' [63]

siz gümüşü alınız, onu (istediğiniz gibi) kullanınız."
Açıklama

Hâdis-i şerif, kişinin sevdiği çocuğunu ve ailesini nasıl ateşe atmak istemezse, onlara
altından yapılmış yüzük, küpe ve bilezik takmaktan da kaçınmasını istemektedir. Ha-
dîs'in zahirine göre hüküm hem erkekler hem de kadınlar için aynıdır. Çünkü
mutlaktır. Ancak, kadınların altından mamul zinet eşyaları takınmalarının caiz olduğu
önceki hadiste geçmişti.

Hadis-i şerifte Efendimiz, altından sakındırırken gümüşü de teşvik etmiştir. İrâde'nin
mutlak oluşu, gümüşün her türlü zinete şâmil olduğuna işaret eder. Ancak alimleri
beyanına göre erkekler gümüşten ancak yüzük, kılıç süsü ve benzeri şeylerde
yararlanabilirler.

Şevkânî, el-Veşyu'l - Merkum adındaki risalesinde bu hadîsle istidlal ederek, kadın
erkek herkes için altından zinet takmanın haram, gümüş zinet takmanın da helâl
olduğunu söylemiştir. Şevkanî, bu hadîsin isnadını sahîh, râvîlerinin rivayeti ile ihticac
edilenler olduğunu söylemişlerdir.

Ahmed b. Hanbel'in rivayetinin sâhâbî râvisi Ebû Katede'dir. Hafız Heysemî, Ahmed

1641

b. Hanbel'in rivayetinin isnadını güzel bulmuştur.

165]

4237... Hüzeyfe (r.a)'m kız kardeşinden:

Rasûlullah (s.a)'in şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Ey kadınlar topluluğu, sizin
süslenmenize gümüş kâfi değil mi? Dikkat edin, Sizden altınla süslenip de onu

[661

başkalarına gösteren hiç bir kadın yok ki o altın sebebiyle azap edilmesin."
Açıklama

Bu hadîs-î şerifin sâhâbe tabakasından râvîsi Huzeyfe b El-Yeman'ın kız kardeşidir.
Tabiin tabasından olan râvîsi de Ribî b. Hıraş'in hanımıdır. İsnad'da bu hanımın ismi
de anılmıştır.

Bu hadîs'in zahiri, kadınların altından mamul zinetleri takmalarının caiz olmadığına
delalet etmektedir. Ancak aksine delalet eden başka hadislerin bulunuşu ve bu hadisin
cümle dizilişi sebebiyle ulema, bu hadisi, değişik biçimlerde tevil etmişlerdir. Bu
tevillerin belli başlıları şunlardır. :

1- İbn Abdil Berr'e göre bu hadis, bilâhere varid olan ve kadınların altınla
süslenmelerine izin veren hadislerle nesh edilmiştir. Yani bu hadis mensuhdur.
Mirkatü's Suııt'ta da bu ve benzeri hadislerin mensuh olduğu söylenir.

2- Bu hadîs, altınla süslenip ele bunu başkalarına gösteren kadınlarla ilgilidir. Aliyyü'l
Kâri azabın, altınla süslenmek ve onu başkalarına göstermek üzere tereddüp ettiğini
söyleyerek bu tevili benimsemiştir.



3- Bu hadîs altından zinet edinip de onun zekatını vermeyenlere ilgilidir.

1671

4- Yasak olan, övünmek ve böbürlenmek maksadı ile takılan bileziklerle ilgilidir.



4238... Esma Binti yezid (r.a), Rasûlullah (s.a)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
Altından gerdanlık takman her bir kadının boynuna kıyamet gününde ateşten bir
benzeri takılır. Altın küpe takan her bir kadının kulağına da kıyamet günü bunun bir
[681

benzeri takılır.
Açıklama

Bu hadîsin zahiri de kadınlara altının Caiz olmayışına delalet etmektedir. Ancak
bundan önceki hadîs de ulemâca tevil edilmiştir.

Bu hadisle ilgili olarak Hattabî şunları söylemiş ve bunlar, daha sonraki sarihler
tarafından da nakledilmiştir: "Bu hadis iki şekilde tevil edilir.

1- Bu, İslâm'ın ilk devirlerin de idi Bilahere nesh edildi ve kadınların altınla
süslenmeleri mubah kılındı. Sabittir ki Rasûlullah (s. a) bir elinde altın, öbür elinde
ipek olduğu halde minbere çıktı ve "Bunlar ümmetimin erkeklerine haram, kadınlarına
helâldir" buyurdu.

2- Bu hadîsteki tehdid altının zekatını vermeyenler hakkında varid olmuştur. Zekâtı
verenleri için böyle bir tehdid söz konusu değildir."

Hattabî'nin bu söyledikleri, önceki hadiste belirtilen tevillerden ikisidir. Diğer iki

1691

tevilin de burada düşünülmesi mümkündür.

4239... Muaviye b. Ebî Süfyân (r.a)'dan rivayet edildi ki: Rasûlullah (s. a) kaplanlara
(derilerine) binmekten ve parçalanmış olanı hariç, altın takınmaktan nehyetti.
Açıklama

Münzirî bu hadiste fıki yerde inkita olduğunu söyler. Buharı: Meymunu'l - Kannad'm
Said b. Müseyyeb'den ve Ebû Kılabe'den Mürsel olarak irvâyet ettiğini söylemektedir.
Ebû Hatim er Râzî de, Ebû Kılâbe'nin, Muâviye b. Ebî Süfyan'dan birşey duymadığını
söylemiştir.

Hadis-i şerife göre Rasûlullah (s. a) iki şeyi men etmiştir. Bunlardan biri kaplan
derilerinin üzerine oturmaktır. Bundan maksat, atların eğerleri üzerine kaplan derisi
koyup üzerine oturmaktır. Nehye sebep de bunun bir kibirlilik alameti veya Acem
adeti oluşudur.

Hadisle nehy edilen ikinci konu: parça halinde olan hariç, altın takınmaktı. Bu nehye
göre, altının parça halindeki olan mubah, büyük olanı haramdır. Bu konuyu birçok
alim ele almış ve incelemiştir. Bu incelemelerden bazılarını buraya aktarmak istiyoruz.
Şevkanî, Neylü'l Evtâr'da: "Bu hadisteki parçaların, affedilen bir miktar ile
kayıtlanması gerekir. Muhtelif hadislerin arasını cem etmek için buna ihtiyaç vardır."
demektedir.

İbn Reslân'da şöyle der "Bu hadisteki nehyden maksat, çok olan altındır. Kadınlar için



küpe, yüzük veya erkeklerin kılıçlarını süsledikleri küçük parçalar değildir.
İsrafçılarm, büyüklük taslayan ve gösteriş peşin-dekilerin adeti olan çok altın ise caiz
değildir. Altının çoğu ile azı arasını ayıran ölçü, zekâtın farz olduğu nisap miktarına
varıp varmam asıdır".

Hattabî'de Mealimü's - Sünen'de buna benzer şeyler söylemiş ve buradaki istisnayı
kadınlara has kılmış ve şöyle demiştir.

"Çünkü altın cinsi, kadınlara haram değildir. Erkeklere ise azı da çoğu da haramdır."
İbnü'l Esîr, en - Nihâye adındaki eserinde, az önce İbn Reslân'dan naklettiklerimize
çok yakın şeyler söyledikten sonra şunları ilâve etmektedir: "Çünkü bazen altının
sahibi cimrilik yapıp, zekâtını vermez ve zi-nete zekâtı farz kılanlara göre günaha
girmiş olur.

İbnü'l Kayyîm'in, İbn Taymiye'den duyduğunu söyleyerek naklettiği şu cümlelerle
ulemadan yaptığımız nakillere son vermek istiyoruz: "Mutlak mânâda, altının mubah
oluşu konusundaki Muâviye hadisi, sırf altına değil, elbisedeki alem gibi başka şeye
tabî olan hakkındadır."

İbn-i Teymiye'nin bu sözleri; parça halinde olan altının, erkeğe mubah kabul edilmesi
haline aittir. Kadınlarla ilgili değildir.

Ebû Davud'un bu babda geçen hadisleri, müstakil olarak ele alındığından altından
yapılan takıların kadınlara da haram olduğu izlenimini vermektedir. Ancak, altının
kadınlara mubah olduğunu bildiren hâdis-i şeriflerle birlikte ele alındığı zaman,
hadisler arasındaki bir çelişki göze çarpmaktadır. Alimlerimiz bu çelişkiyi şu yollarla
tevil etmişlerdir.

1- Altım yasaklayan hadisler mensuhtur.

2- Yasak olan, zekâtı verilmemiş olanıdır.

3- Gösteriş ve kibirlilik için takıldığı takdirde caiz değil, aksi halde caizdir. Az ile



çoğun sınırı nisaba baliğ olup olmamasıdır.



Buharı, Libas 49. 52; Müslim, Libas 56; Tinnizî, İstizan 25.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/294.
[21

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/295-296.

121

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/296.

m

Buhari, Libas 50.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/296.
[5]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/296-297.

[61

Müslim Libas 61, 62; Tirmizî, Libas 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/297.

lh

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/297-298.

[81

Buhari, Libas 48; Tinnizî. Libas 15; Nesai, Zinet 47. Ahmet/3-266.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/298.
[21

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/298.

rıoı

Buharı, Libas. 53; Müslim, Libas, 55, 57; Tirmizî, Libas 16; Nesai Zinet 33, 34; Mâlik, Sıfatını- Nebî 37.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/298-299.
üil

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/299-300.



[12]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/300.

[13]

Müslim. Libas 5: Nesaî. Zinet 50; İbn Mâce, Libas 39.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/300-301.
[14]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/301.

ri5i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/301.

ri6i

el Mevsilî, el-lhtiyar Ii ta'lili'l - Muhtar IV-159.

rnı

Alâuddin Abidin, el-Hedîyyetü'l - Alâiyye (1978), 318, el Cezirî, Kilabü'l Fıkh alel Mezahibi'l - Erbaa 11-16.

risı

İbn Abidîn.Reddü'l - Muhtar (İst 1233) V-3 17.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/301-302.
[19]

Buharî, libas 47; Müslim, Libas 59; Nesaî 47, 53, 77, 79, 80.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/302-303.
[20]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/303-304.

[21]

Bu tabirlerin her birinin izahı açıklama bölümünde gelecektir.

[22]

Bazı alimler "haram kılmadan" sözünün tın hasletin tümüne şamil olduğunu söylerler. Bezlü'l Mechüd'e uyarak sonuncusuna hasrettik.
Nesâî, Zinet 17; Ahmet 1,380,397,439.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/304-305.
[23]

Ahzâb, (33); 33.

[24]

bk. 3885 ve 3902 numaralar arasındaki hadisler.

[25]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/305-308.

[26]

Tirmizi, Libas 43: Nesai, Zinet 146; Bu hadisin açıklaması sonraki hâdîsinki ile yapılacaktır.

[271

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/308-309.

[28]

Tirmizi, Libas 43; Ahmed b. Hanbel 1-21.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/309.
[29]

Buhari, libas 49.

[30]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/310-3 12.

[31]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/312.

[32]

Buhari, Libas 28: Müslim, Zikir ve Dua 78, Libas ve Zinet 64.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/312-313.
[33]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/313-314.

[341

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/315.

[351

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/315.

[36]

Hz. Ali'de, olan rivayet Müsned, Ebû Seleme'den olan müsneddir. her iki rivayetin lâfzı aynıdır. Tirmizi. Libas 16; Şemail hadis no:90; Ilın Mace,
Libas 42; Ahmed b. Hanbel. 1 1-204. 205.
[371

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/315.

[381

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/315-316.

[391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/316.

[40]

Tirmizi, Libas/16; Tirmizî'nin rivayeti, Salt b. Abdullah b. Nevfel'den şu şekildedir. "Ben İbn Abbas'ı; yüzüğünü sağ eline takar gördüm. Onun
ancak Rasûlullah'ı yüzüğünü sağ eline takarken gördüm dediğini zannediyorum. "
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/316.
[ül

Müslim, Libas 2, ve Zinet 62.

[42]

İbn Mace, Libas 42.

[431

Müslim, Libas 63.



[441

Tirmizî, Libas 1 6.

[451

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/316-318.

[46J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/318.

[421

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/318.

[481

Bir nüshada Abdurrahman b. Hayyam'dır.

[491

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/319.

[501

Cihâd had No:2555.

[511

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/319.

[521

Tirmizî, Libas 31; Nesaî, Zinet 41; Ahmed b. Hanbel V-23.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/320.
[531

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/320.

[541

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/320-321.

[551

bn Kudame, el Muğni II -607, 608.

[56J

El Cezîrî, Kitabiü'l Fıkıh ale'I - Mezahibi't, Erbaa II , 14, 16.

[571

Fetva-i Hindiye V -336.

[581

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/321-322.

[591

İbn Mâce, Libas 40.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/322-323.
[601

Bkz. Hadis no: 4057.

[611

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/323.

[621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/323.

[63J

Ahmed b.Hanbel, 11-334, 378.IV-414.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/324.
[641

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/324.

[651

Huzeyfe (r.a)'m, Rasülullah'ı göre, birden fazla kız kardeşi vardı. Bu hadîsi rivayet eden hanımın adının Fatma veya Hevlâ olduğu tarzında
görüşler var dır. Ebû Amr en-Nemrî, adının Falına olduğunu söylemiştir.
1661

Nesaî, Zinet / 39; Darimî, İstizan 17.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/324-325.
[671

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/325.

[681

Nesaî, Zinet 39.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/325-326.
[6?J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/326.

[701

Nesaî, Zinet 40; Ahmed b. Hanbel, IV-92, 93, 95, 98, 99.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/326.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınevi: 14/326-327.



9. ZEKAT BÖLÜMÜ

2. Zekâta Tabi Mallar

3. Ticâret Malları Zekâta Tâbi Midir?

4. Kenzin Ne Olduğu Ve Zînet Eşyasının Zekâtı

5. Sâime (Mer'âda Otlatılan Hayvanlar)Nin Zekâtı

6. Zekât Memurunun Rızası

7. Zekât Memurunun Zekât Sahibine Duası

8. Deve Yaşlarının Beyanı

9. Malların Zekâtı Nerede Alınır?

10. Adamın, Kendi Sadakasını Satın Alması

11. Köle Zekâtı

12. Ekinin Zekâtı

13. Balın Zekâtı

14. Asmadaki Üzümün Miktarını Tahmin Etmek

15. Ağaçtaki Meyvenin Miktarını Tahmin Etmek

16. Ağaçtaki Hurmanın Miktarı Ne Zaman Tahmin Edilir?

17. Zekât Olarak Verilmesi Caiz Olmayan Meyveler

18. Fıtır Sadakası

19. Fıtır Sadakası Ne Zaman Verilir?

20. Fıtır Sadakasının Miktarı Nedir?

21. "Buğdaydan Yarım Sâ' " Diye Rivayet Edenler

22. Zekatı Vaktinden Önce Vermek

23. Zekât, Bir Beldeden Başka Bir Beldeye Nakledilir Mi?

24. Kime Zekât Verilir Ve Zenginliğin Ölçüsü Nedir?

25. Zengin Olduğu Halde Zekât Alması Caiz Olanlar

26. Bir Kimseye Ne Kadar Zekât Verilebilir?
Dilenmenin Caiz Olduğu Durumlar

27. Dilenmenin Çirkinliği

28. Isti'fâf (Dilenmeyip İffetli Yaşamak)

29. Haşimoğullarına Sadaka Vermek

30. Fakirin Zekat Malından Zengine Hediye Vermesi

31. Kişinin Sadaka Olarak Verdiği Mala Vâris Olması

32. Maldaki Haklar

33. Dilenenin Hakkı

34. Ehl-İ Zimmete Sadaka Vermek

35. Esirgenmesi Caiz Olmayan Şeyler

36. Camilerde Dilenmek

37. Allah'ın Zatı İçin Dilenmenin Çirkinliği

38. Allah İçin İsteyene Vermek

39. Kişinin Bütün Malını Sadaka Olarak Vermesi (Caiz Midir?)

40. Kişinin, Bütün Malını Tasadduk Etme Ruhsatı

41. Su Vermenin Fazileti

42. Faydalanmak Üzere Başkasına Ariyet Vermek

43. Vekâleten Vereceği Sadakayı Muhafaza Eden Kimsenin Ecri

44. Kadının Kocasının Evindeki Maldan Sadaka Vermesi (Caîz Midir?)

45. Sılay-ı Rahim (Akrabaya İyilik Etmek)

46. Cimrilik



9. ZEKAT BÖLÜMÜ



Zekât, birçok âyet ve hadislerde hemen namazdan sonra zikredüdiği için Buharı,
Müslim ve Ebû Dâvûd gibi hadis imamları, kitaplarında aynı tertibe riâyet etmişlerdir,
zekâ fiilinin masdarı olan zekâfm sözlük anlamı artma ve temizlemedir. Arab dilinde
kullanılan sözünden "mal arttı" mânâsı kast edilmektedir.

Istılahı mânâsı ise, Allah'ın hakkı olarak maldan çıkarılan miktardır. Bu miktara zekât
denilmesinin sebebi, o malın çoğalması, temizlenmesi ve manen bereketlenip
âfetlerden korunmasıdır. Zekât böyle tarif edildiği gibi şöyle de tarif edilmiştir: Zekât
malın belirli bir miktarını âyet-i kerimede geçen sekiz sınıftan bir veya daha fazla
sınıfa temlik etmektir.

Zekât hicretin II. yılında farz kılınmıştır. Bir görüşe göre Mekke'de farz kılınmış,
tafsilâtı Medine'de açıklanmıştır. Çünkü zekâta ait bazı âyetler, Mekke'de inmiştir.
Tercih edilen görüşe göre zekât, oruç ve fıtır sadakasından sonra farz kılınmıştır. Oruç
ve fıtır sadakasının Hicretten sonra farz kılındığı hususunda ise, âlimler arasında
ittifak vardır. Çünkü orucun farz olduğuna delâlet eden âyet-i kerime ittifakla
Medine'de inmiştir. Buna göre Mekkî âyetlerde zikredilen zekât, Medine'de farz
kılman nisab ve miktarı belli olan, müstehaklarına verilmesi için zekât memurları
tarafından toplanan zekâttan farklıdır. Mekke devrindeki zekât, mü'minlerin kendi
kardeşlerine karşı bir vazife olarak vermiş oldukları ve duygularına bırakılmış bir malî
yardımdır. Dolayısıyle belirli bir miktarı olmadığından bazı hallerde az bir miktar kâfi
geldiği halde, bazen de ihtiyaçlar ve durum daha fazla vermeyi gerektiriyordu.
Zekâtın farziyyeti Kitab, Sünnet ve icmâ' ile sabittir. Binaenaleyh onu inkâr etmek,
küfürdür.

m

Kitab'dan Delili "zekât veriniz." "onların mallarından kendilerini temizleyip

121

tezkiye edeceğin bir zekât al" gibi âyetlerdir. Kur'an-ı Kerim'de zekât seksen iki

yerde namazla beraber zikredilmiştir.

Sünnetten Delili: Bu bölümde göreceğimiz hadislerdir.

Zekâtın farz kılınmasının hikmetleri:

a. Zekât fakirin, zenginin malındaki bir hakkıdır. Nitekim "onların mallarında dilenci

IH

ile mahrumun hakkı vardır." âyetinde, zekâtın fakirin hakkı olduğu bildirilmiştir.

b. Zekât mal nimetini veren Allah'a şükür için farz kılınmıştır.

c. Zekât Allah'a inanma hususunda kulun samimi olup olmadığım denemek için farz
kılınmıştır. Zekâtını veren zengin, Allah'ın emrini yerine getirmiş imtihanı kazanmış
olur.

d. Zekât, insanlık kadar eski olan fakirlik problemine İslâmm çâre olarak getirdiği
müesseselerden biridir. Zekât sayesinde fakirlerin sayısı azalır, dolayısıyla fakirlik
sebebiyle meydana gelen birçok olayın önü alınmış olur.

e. Zekât zenginleri cimrilik hastalığından korur, dolayısıyla onların feraha ermelerine
sebeb olur.

f. Zekât fakirleri rahatlatır, onlara toplumda normal yaşama imkânı sağlar.

g. Zekât zenginlerle fakirler arasında sevgi ve saygı duygularını artırmaya bir



vesiledir.

h. Zekâtın İslâmî devlet tarafından toplatılıp müstahaklarma verilmesi, onu
vermeyenlere müeyyideler uygulaması onun aynı zamanda siyasî bir nizâm olduğunu
ortaya koyar.

Zekât Kur' ân ve hadislerde bazan "sadaka" diye geçer. İsim ayrıdır, fakat mânâ birdir.
el-Mâverdi, el-Ahkâmus-Sultâniyye adlı eserinde şöyle demiştir: "Kur'ânMa geçen
sadaka kelimesi zekât manasınadır. Demek ki o devirde sadaka ile zekât kelimeleri
aynı anlamda kullanılıyordu. Sonraları sadaka kelimesi farz değil de tatavvul olarak
yapılan hayırlar için kullanılmaya başlandı."

Zekât, deve, davar, sığır, altın, gümüş, hububat, meyve ve ticâret mallarına düşer.
Zekâtın rükün, sebeb ve şartları hakkındaki malûmat, ait oldukları hadislerin

141

açıklamalarında gelecektir.

1556. ...Ebû Hureyre (r.a.)'den; demiştir ki: Resulullah (s. a.) vefat edip de ondan sonra
Ebû Bekir (r.a.) halife seçildiği ve araplardan bazıları dinden döndüğü zaman Ömer b.
Hattâb, Hbü Bekr'e:

Resûllah (s.a,); "İnsanlar, Allah'tan başka ilâh yoktur deyinceye kadar onlarla
savaşmakla emrolundum. Kim "Allah'tan başka ilâh yoktur" derse, malim ve canını
benden korumuş olur. Ancak İslâm'ın hakkı müstesna, Onun asıl hesabı ise Allah'a
kalmıştır" buyurduğu hâlde nasıl olur da sen insanlarla savaşırsın? dedi.
Ebû Bekir:

Allah'a yemin ederim ki namazla zekâtın arasım ayıranlarla mutlaka savaşacağım.
Çünkü zekât, malî bir haktır. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.)'e vermiş
oldukları bir (deve) yuları(nı) bile bana vermezlerse, vermemelerinden dolayı onlarla
muhakkak 'savaşırım, dedi. Bunun üzerine Ömer b. Hattâb:

Allah'a yemin ederim, iyice anladım ki Aziz ve celil olan Allah,Ebû Bekir'in gönlünü
savaş için genişletmiş ve (yine) anladım ki, onun görüşü haktır, dedi.
Ebû Dâvud dedi ki: Bu hadisi Rebâh b. Zeyd, Ma'mer'den, o da aynı senetle Zührf den
rivayet etmiştir ki, bazdan demişlerdir. îbn Vehb, Yunustan rivayet edip demiştir.
Ebû Dâvûd dedi ki: Şuayb b. EbîHamze, Ma'mer ve ez~Zübeydî Zührî'den bu hadisi:
"Bir oğlağı bile bana vermezlerse" diye rivayet etmişlerdir.

[5]

Anbese Yunus'tan, O da Zührî'den bu hadiste dediğini rivayet etmiştir.
Açıklama

Peygamber (s,a.) Hicretin 11. yılında Rebûülevvel aynım 12'sinde Pazartesi günü
öğleye doğru vefat etmiş, Me-
dine'yi bir matem havası bürümüştü. Bazıları bu acı habere inanmak istemezken
bazıları da Benû Sâide Sakifesi denen yerde Sa'd b.Ubâde ile beraber toplanarak
müslümânlara seçilecek halîfe konusunu görüşmeye başlamışlardı. Ensâr'm bir
kısmının Sa'd b. Ubâde'ye "Seni halîfe seçelim" diye teklif ettiklerini Hz.Ömer (r.a.)
duyunca, hemen Hz. Ebû Bekr'i yanma alarak oraya gitti. Konu tartışılıp
görüşüldükten sonra Ömer (r.a.) Hz. Ebû Bekr'e:

Ver elini, dedi ve ona biat etli. Ondan sonra da oradakilerin hepsi biat etti. Ancak şu
var ki bazı müslüman gruplar dinden dönmeye başladılar. Hattabî'ye göre bunlar iki



sınıftır:

1. Dinden tamamen dönenler. Ebu Hureyre'nin "araplardan bazıları dinden döndü"
sözüyle anlatmak istediği bunlardır ki iki taifeye ayrılmaktadırlar:

a. Müseylimetü'l-Kezzâb'm Peygamberlik iddiasını tasdik eden Benû Ha-nîfe ile el-
Esvedü'l-Ansî'ye uyanlardır. Bunların hepsi Muhammed (s.a.)'in Peygamberliğini
inkâr ediyorlardı. Hz. Ebu Bekir bunlarla savaşlı. Sonunda Müseylimetü'l-Kezzâb'ı
Yemâme'de, el-Ansî'yi de San'a'da öldürttü. Onlara uyanların çoğu da öldürüldü,
kalanlar ise, kaçtı ve dağıldı.

b. Dinin bütün hükümlerini inkâr edip narnaz-zekât gibi ibadetleri terk edenlerdir.
Bunlar câhiliyet devrindeki hallerine dönmüşlerdi.

2. Namazla zekâtı birbirinden ayıranlar. Bunlar namazın farz olduğunu kabul ediyor,
fakat zekâtı tanımıyorlardı. Bunların içinde zekât vermek isteyip de reislerinden
korktukları için veremeyenler de vardı. Meselâ Benû Yerbu' kabilesi kendi aralarında
zekâtlarını toplamış, tam Hz. Ebû Bekr'e göndermek üzere iken Mâlik b. Nuveyre
bunu duymuş ve toplanan zekâtları göndertmemiş, kabileye dağıtmıştır.

Bazıları da Allah (c.c.)'in, "Onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin bir zekât



al" meâlinde kithitabı yalnız Peygamber (s.a.)'e mahsustur. Çünkü zekât sahibini
hiç bir kimse Resûlullah (s.a.) kadar temizleyemez" diye haklı olduklarını, âyet-i
kerimeyi yanlış te'vil ederek ileri sürmüş ve zekât vermek istememişlerdir.
Hz.Ömer'in Hz. Ebû Bekr'e olan itirazı bunlarla yani bu ikinci maddede anlatılanlarla
ilgilidir. Hz.Ömer'in itirazı, delil olarak ileriye sürdüğü hadisin zahirine bakıp
üzerinde fazla düşünmediği içindir. Hz. Ebû Bekir ise, namaz kılmayanlarla harp
edileceğine ashâb-ı kiramın icmaı bulunduğunu bildiği için, zekâtı namaza kıyas
etmiştir. Bu hâdise yani Hz.Ömer'in, hadisin umümuyla, Hz.Ebû Bekr'in ise, kıyasla
ihticâc etmesi, âmm bir hükmün kıyasla tahsis edilebileceğine delildir. Nitekim
Hz.Ömer, Hz.Ebû Bekr'in haklı olduğunu gösterdiği delilden anlayarak kabul edince,
harbin lüzumu konusunda ona tâbi olmuştur.
Buhârî'nin îbn Ömer'den rivayet ettiğine göre Resûlullah (s.a.):
"İnsanlar Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın Resulü olduğuna
şehâdet edip ve namaz kılıp zekât verinceye kadar onlarla savaşmakla emrolundum.
Bunları yaparlarsa can ve mallarını İslâm hakkı hariç- benden korumuş olurlar.
Onların hesabı Allah'a kalmıştır" buyurmuştur.

Ebû Davud'un Kitâbu'I-cihâd'da Enes (r.a.)'den rivayetine göre Peygamber (s.a.):
"Allah'ımı başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in onun kulu ve Resulü olduğuna
şehâdet edinceye ve bizim kıblemize dönünceye, kestiklerimizi yeyinceye, bizim gibi
namaz kılmcaya kadar insanlarla savaşmakla emrolundum. Bunları yaparlarsa, onların
canları ve malları bize haram olur. Ancak İslâm'ın hakkı başka. Müslümanların lehine
olan onların da lehine, aleyhine olan, onların da aleyhinedir," buyurmuştur.
Görüldüğü gibi hadisin birkaç rivayeti var. Birinde ne namaz ne de zekâttan söz
edilmezken diğerinde namazdan, bir diğerinde de hem namaz hem de zekâttan söz
edilmektedir.

Bundan da anlaşılıyor ki, hem Hz.Ebû Bekir hem de Hz.Ömer, İbn Ömer ile Enes'in
rivayetlerindeki ziyâdeleri işitmemişlerdir. Çünkü Hz.Ömer, duymuş olsaydı, Hz.Ebû
Bekr'e itiraz etmez ve hadisi delil göstermezdi. Eğer Ebu Bekir (r.a.) işitmiş olsaydı,
kıyası değil de onları delil gösterirdi. Herhalde İbn Ömer, Enes ve Ebû Hüreyre (r.a,)
bu hadisi Peygamber (s.a.)'den aynı yerde işitmemiş olacaklar.



Ebû Hüreyre'nin rivâyetindeki "Allah'tan başka ilâh yoktur" cümlesinden maksadın,
"Allah'tan başka ilâh yoktur, Muhammed O'nun Resulüdür," demek olduğu ve
makama uygun bir kısaltma yapıldığı îbn Ömer ile Enes (r.anhüma)'m rivayetlerinden
anlaşılıyor. Bununla beraber bu cümleyle Yahudi ve Hıristiyanlar değil, putperestler
kast edilmiştir. Çünkü ehl-i Kitab "Allah'tan başka ilâh yoktur" derler ama onlarla
savaşılır. Böylece yalnız "Allah'tan başkailâhl yoktur" deyip Muhammed (s.a.)'in,
Allah'ın Resulü olduğunu inkâr eden kişinin can ve malı korunmuş sayılmaz.
Hatta Nevevî bunun da (yani "Allah'tan başka ilâh yoktur, Muhammed O'nun
resulüdür" cümlesinin) kâfi gelmediğine, bir de buna Peygamber (s.a.)'in getirdiği
şeylerin hepsine iman etmenin gerekli olduğunu söylemekte ve bunu Müslim'in
Kitâbü'l-İman'da Ebu Hüreyre'den rivayet ettiği, "Allah'tan başka ilâh olmadığına,
benim Allah Resulü olduğuma ve getirdiklerime iman edinceye kadar..." hadis-i şerifi
ile delillendirmektedir.

Birkaç rivayeti olan bu hadis "açıklama" bölümünden önce zikredilenlerden başka

m

(dipnotta gösterdiğimiz) şu hadis kitaplarında da bulunabilir.

Hadîste geçen den maksad, -sözün gelişinden de anlaşıldığı gibi- İslâm hakkıdır.
Nitekim bu hadisin bundan sonraki rivâyetiyle Sahih-i Buhârî'deki rivayetinde açıkça
İslâm hakkı diye geçmektedir. Bunun mânâsı, haksız yere cana kıyma, zina etme ve
zekât vermeme gibi -ister mâl isterse başka şey olsun- İslâm'ın hakkı yani İslam'ın
emrini yerine getirmeme ve nehyinden kaçınmanın gerektirdiği hak hariç, onların mal-
ları ve canları korunmuştur, demek olur.

"Asıl hesabı Allah'a kalmıştır" cümlesinin anlamı ise, gizlice yaptıkları ve sakladıkları
şeylerin hesabını Allah görecektir, demek olur. Yani "Allah'tan başka ilâh yoktur,
Muhammed O'nun resulüdür" diyen kimselerin müslümân oluşuna hükmedilir. Bu
sebeple bunların İslâm hakkı hariç, can ve mallarının dokunulmazlığı vardır.
Gizledikleri şeyleri araştırmayıp onları Allah'a havale ederiz. Bunda, küfrü içinde
gizlediği halde dışından müslümân görünen kimsenin müslümanlığmm kabul
edileceğine delil vardır. Alimlerin çoğu bu görüştedirler. İmam Mâlik zındığın yani
küfrünü gizleyip de dıştan müslümân görünen kimsenin tevbesinin kabul edilmeyeceği
görüşündedir. Ahmed b. Habel'in de aynı görüşte olduğu söylenmektedir.
"Allah'a yemin ederim ki namazla zekâtın arasını ayıranlarla mutlaka savaşacağım"
cümlesinden maksad, "namaz kılıp zekâtı inkâr etmek veya vermemek suretiyle bu iki
ibâdeti birbirinden ayıranlarla mutlaka savaşacağım" demektir. İkisinin arasındaki
münâsebete, Kur'an-ı Kerim'-de 82 yerde beraber geçmesi ve namazın dinin direği,
zekâtın da İslâm'ın köprüsü oluşu kâfidir.

Hz.Ebû Bekir, "zekât, malî bir haktır" sözüyle, namaz nasıl bedenî bir farz ise, zekât
da mâlî bir farzdır, yani namaz kılmayan kimsenin nasıl can dokunulmazlığı yoksa,
zekât vermeyenin de mâl dokunulmazlığı yoktur. Binaenaleyh "onunla savaşırım"
demek istemiştir.

Hadiste geçen "ikâl" kelimesinin mânâsında ihtilâf edilmiştir. Lügat ve fıkıh
âlimlerinden bazıları bunun "bir senenin zekâtı" mânâsına geldiğini söylemişlerdir ki,
bu lügat mânâsına da uygundur. Bunlara göre devenin ayağını bağladıkları ipe de
"ikâl" denirse de, burada o manada kullanılmamıştır. Çünkü zekâtta ipi vermek
gerekmediği gibi ipten dolayı savaşmak da caiz değildir. Binaenaleyh bu hadisteki
"ikâl" kelimesini bu mânâya almak doğru değildir. Ebu Ubeyd, Müberred ve Kisâî
gibi lügat âlimleri bu görüştedirler.



Muhakkik âlimlerin çoğuna göre ise, buradaki "ikâl"den maksad, hayvanın bağlandığı
ip, yulardır. Yani zekât olarak alman hayvanın başına takılan iptir. Zira zekât memuru,
bu ipten tutarak zekât hayvanını teslim alır. İmam Mâlik ve İbn Ebî Zi'b'in bu görüşte
oldukları rivayet olunur. et-Tahrîr müellifi de bu görüşü savunup şöyle demektedir:
"İkâl*'den maksad, bir yılın zekâtıdır diyenler yanılmaktadırlar. Çünkü bu söz sıkıntı,
darlık ve mübalâğa makamında söylenmiştir. Binaenaleyh savaşa sebep gösterilen
şeyin az ve kıymetsiz olmasını gerektirir. Bir yılın zekâtı mânâsına alınırsa, bu mana
kaybolur."

Nevevî de bu görüştedir. Sahih olan görüşe göre yular değerinde olan bir zekâtın dahi
verilmemesi halinde onlarla savaşılacağı kast edilmiştir.

Bu kelime yani "ikâl" kelimesi, Rebâh b. Zeyd'in Ma'mer'den, O da Zührî'den,
Zührî'nin de aynı senetle -yani Ubeydullah b. Abdullah'tan-yaptığı nakilde "anâk'l
diye geçmektedir. Bunun için "bazıları "anak" yerine "ikâl" demişlerdir" denildi.
İbn Vehb'in Yunus'tan, O da Zührî'den yaptığı rivayette de "anâk" geçmektedir.
"Anâk" bir yaşma varmayan dişi oğlak manasına gelmektedir. Bundan maksad, -yine
mübalağa makamında söylendiğinden- dişi oğlak gibi az da olsa zekâtın verilmesinin
lâzım geldiği olabileceği gibi gerçek mânâsında kullanılmış da olabilir.
Hernekadar bu kelime, rivayetlerin çoğunda "anâk" diye geçiyorsa da, iki rivayet de
sahihdir ve aralarında bir çelişki yoktur. Hz.Ebû Bekr'-in, sözünü iki defa
tekrarlayarak birinde "İkâl" diğerinde "anâk" dediğine hamledilir. İmam-ı Buharı, "

[81

'anâk" rivayetini tercih etmiştir.
Bazı Hükümler

1. Bu hadis-i şerif, Hz.Ebû Bekr'in ilim, şecaat ve dini emirleri yerine getirmedeki
üstünlüğüne en büyük delildir. Bu ve benzeri sebeplerden dolayı âlimler, Muhammed
(s.a.) ümmetinin en üstününün, Hz.Ebû Bekir (r.a.) olduğunda ittifak etmişlerdir.

2. Kıyas delildir ve onunla amel etmek caizdir.

3. Amm kıyasla tahsis edilebilir.

4. Gerekirse, yemin edilebilir.

5. Alimlerin bir konuyu tartışması caizdir. Hak belli olunca ona ters düşen görüşten
dönmek gerekir.

6. Hz. Ömer'in hak bildiği şeye olan bağlılığı tartışmasızdır.

7. Devlet başkanının namaz, zekât ve diğer İslâmî vecibeleri terk edenlere savaş
açması vâcibtir. Bundan dolayı Hanefî mezhebi müctehid-lerinden İmam Muhammed
b. Hasan eş-Şeybânî;

"Bir şehir veya köy ahalisi ezan okumamakta birleşecek olurlarsa, devlet başkanı
onlarla savaşır. İslâm şi'ârmdan olan her şeyin hükmü böyledir" demiştir.

8. Devlete isyan edenlerle savaşmak vâcibtir.

9. Mü'min olmak için mutlaka kelâm âlimlerinin gösterdikleri delilleri öğrenmek vâcib
değildir. İslâm dinine tereddütsüz imân etmek yeterlidir. Nitekim cumhurun görüşü de
budur.

10. Müslüman olduğunu söyleyip İslâm'ın emirlerini yerine getiren kimsenin -İslâm
haklarından olan kısas ve had gibi cezalar hariç- can ve mal dokunulmazlığı vardır.

11. Zındığın -küfrünü gizleyip de dıştan müslümân görünen kimsenin-küfrü ya
başkasının onun kâfir olduğuna şahidlik yapması veya kendisinin itiraf etmesiyle



bilinir. Bunun tevbesi konusunda ise, müctehidler ihtilâf etmişlerdir:

a. Zındığın tevbesi kabul edilmez, öldürülür. Ancak şu var ki, tevbe-sinde samimi ise,
âhirette tevbesinin faydasını görecek ve cennete girebilecektir. İmam Malik ile, bir
rivayete göre Imam-ı A'zâm ve Ahmed b. Hanbel bu görüştedirler.

b. Zındığın tevbesi kabul olunur. İmam Şafiî'den rivayet edilen görüşlerin en doğrusu
budur. Çünkü delili sahih hadislerdir.

c. Zındık, bir defa tevbe ederse, kabul edilir. Tekrar tekrar tevbe etmesi hâlinde kabul
edilmez.

d. Kendiliğinden tevbe ederse, kabul olunur. Ama idam edilmek üzere iken tevbe
ederse, kabul olunmaz. İmam Mâlik'ten rivayet edilen bir görüş de budur.

e. İslâm'dan başka bir görüşün propagandasını yapanlardan ise, tevbesi kabul edilmez,
değil ise, kabul edilir.

Şâfıîlerden bu, beş görüşün hepsi rivayet edilmişse de, İmam Şafiî'nin nassan
söylediği görüş ikinci görüştür.

12. Bir kâfirin müslümân olduğuna hükmedebilmek için kelime-i tevhidi yani
"Allah'tan başka ilâh yoktur, Muhammed O'nun resulüdür" sözünü söylemesi gerekir.
Bunu söylemeyen kâfirlerle savaşmak vâcibtir.

13. İslâm, zahire göre hükmeder. Gizli olan şeylerin hesabım sormak kula değil
Allah'a aittir.

14. Ashab-ı kiramın büyükleri bile, sünneti bilmede eşit değil, birinin duyduğu hadis-i
şerifi diğeri duymamış olabilir. Bu sebeple ashabın sünnet bilgisi rivayet ettikleri hadis
sayısı ile ölçülemez.

15. İrtidat dinden dönen kimsenin üzerinden vermesi gereken zekâtı düşürmez.

1557. ...Yûnus Zührî'den (bu hadisi) naklederken onun şöyle dediğim rivayet etmiştir:
Ebû Bekir:

İslâm'ın haklarından birisi de zekât vermektir dedi. Yine Yunus, Zührî'nin ("anâk"

um

değil) "İkâl" dediğini haber vermiştir.
Açıklama

Bir önceki rivayette geçen "zekât vermek, mâlî bir hakdır"

cümlesi -görüldüğü gibi- bu rivayette "İslâm'ın haklarından biriside zekât vermektir"
şeklinde geçmektedir. Bununla İslâmm rükünlerinden birisi de zekât vermek olduğu
ifade edilmiş olmaktadır.

Hz.Ebû Bekir bu sözü söylemekle, Hz.Ömer'in itirazına cevap vermek istemiş ve
namaz kılmayanlarla savaşılacağını bildiğinden zekâtı, namaza kıyas etmiştir. Nasıl ki
namaz, İslâm'ın bir rüknü ise ve onu edâ etmeyenlerle savaşmak gerekiyorsa, zekât da
İslâm'ın bîr rüknüdür ve verilmediği takdirde savaşmak gerekir, demek istenmiştir.
Bu hadisi Zührî'den Ukayl, Ma'mer, Şuayb, ez-Zübeydî ve Yunus rivayet etmişlerdir.
Bir önceki Ukayl rivayetinde geçen "ikâl", Ma'mer; Şuayb ve ez-Zübeydî
rivayetlerinde *• 'anâk" diye geçmektedir. Yunus rivayetini ise, .Anbese " 'Anâk", İbn
Vehb de birinde " 'anâk", birinde de "ikâl" diye rivayet etmişlerdir. Görüldüğü gibi,
rivayetlerin çoğunda bu kelime "anâk" diye geçmektedir ki İmam Buhârî de bunu
tercih etmiştir. Ancak şu var ki, -daha önce de dediğimiz gibi- bu rivayetlerin ikisi de



sahihtir. Hz.Ebû Bekir bir defasında 'ikfıl", bir diğerinde de "anâk" demiş olabilir.
Buna manî hiç bir hal yoktur.

İbn Vehb'in Yûnus'tan rivayet ettiği bu hadisin senedinde Zührî ile Hz. Ebû Bekir
arasında geçen şahıstan yani Zührî'nin bu hadisi kendisinden rivayet ettiği şahıstan söz
edilmemektedir. Oysa ki Zührî, Hz.Ebv Bekir ile görüşmemiştir ve arada -önceki,
rivayete göre- Ubeydullah b Abdullah ve Ebu Hureyre bulunmaktadır. Bu nedenle de

im

bu hadis mu'daldir.
Bazı Hükümler

1. Zekat vermek, islam'ın bir ruknu, -şartlarım haiz- müslümanlarm bir
yükümlülüğüdür.

2. Az olsun çok olsun, İslâm'ın hakkım yerine getirmeyenle savaşmak vâcibtir.

3. İslâm'ın hakkı, devlet başkanı tarafından -savaşla bile olsa- alınmalıdır.

4. Ehil olanların kıyas yapmaları ve onunla amel etmeleri caizdir.

5. Zekâtla namazın hükmü birdir.Kirmânî'ye zekâtını bilerek vermeyenin hükmü
sorulunca: "Namazın hükmü ile birdir" cevabını vermiş ve "Ebu Bekir (r.a.)'in zekât

[121

vermeyenlerle savaşması bundan dolayıdır" demiştir.
2. Zekâta Tabi Mallar

1558. ...Ebû Saîd el-Hudrî (r.a.)den; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:
"Beşten az olan devede zekât yoktur. Beş ukiyye'den az olan "gümüş"de zekât yoktur.

£131

Beş veskten az olan (hurma, üzüm ve hububat) da zekât yoktur."
Açıklama

"Zevd" âlimlerin çoğuna göre üçten ona kadar olan de-ve sürüsüne denir. Bazıları da
"ikiden dokuza kadar olan deve sürüşüdür" demişlerdir. Bu kelime arapçada müfredi
olmayan "kavm, raht" gibi cemilerdendir.

Sadaka, insanın başkasına sevap gayesiyle Allah rızâsı için verdiği şeydir. Burada ise
farz olan zekât manasında kullanılmıştır.

Buna göre hadisin "beşten az olan devede zekât yoktur" fıkrası, develerin nisabının
beş deve olduğuna delâlet etmektedir. Şu halde beşten az devesi olan kimse
develerinin zekâtım vermekle mükellef değildir.

Hadisin "beş ukiyyeden az olan "gümüş"de zekât yoktur" fıkrasına gelince:
"Evâk" kelimesini, Buhârî ile Ebû Dâvûd "ya" sız diye Müslim de "ya ve rivayet
etmişlerdir. Her ikisi de "ukiyye"nin çoğuludur ve Nevevî'nin dediği gibi her iki
rivayet de sahihtir. Arabcada bu kelimenin vakiyye diye kullanılmasını lügat âlimleri
hoş karşılamamışlar dır.

Ukiyye kelimesi her ne kadar dilimizde "okka" diye geçmekte ise de, ikisi ağırlık
yönünden farklıdır.

Alimlerin hepsi bir "ukiyye"nin kırk dirhem olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Bu,
Ehl-i Hicaz'ın ukiyyesi olduğundan, "Hicaz ukiyyesi" diye bilinmektedir. Her yerin



kendisine mahsus bir ukiyyesi vardır. Bazı yerlerde yedi miskâle, bazı yerlerde de
dokuz miskâle bir "ukiyye" demişlerdir. Fakat şer'an nisaba ölçü olan ukiyye, her
yerde kırk dirhemdir. Bu sebeple vaktiyle memleketimizde 400 dirhem olarak bilinip
kullanılan okka ayrı bir şeydir karıştırmamak gerekir.

Bir ukiyye kırk dirhem olduğuna göre, beş ukiyye iki yüz dirhem etmektedir ki bu,
gümüşün nisabı olmuştur.

Ukiyye ile dirhemin miktarı Peygamber (s.a.)'in muhatapları olan ashab-ı kiram
tarafından biliniyordu. Nitekim Kadı Iyâz şöyle der: "Hz.Peygamber "Beş ukiyye
gümüşte zekât vardır, iki yüz dirhem (gümüş)den beş dirhem zekât veriniz"
buyurduğu halde, O'nun zamanında ukiyye ile dirhemin miktarlarının bilinmemesine
imkân yoktur. Çünkü zekâtın bunlarla verileceğini bildiren bizzat Resûlullah (s.a.)'dır.
Sahih hadislerde de geçtiği üzere ahş- verişler nikâhlar hep bunlarla yapılıyordu.
Bundan anlaşılıyor ki, "Dirhemlerin miktarı Abdülmelik b. Mervân zamanına kadar
belli değildi. Onları âlimlerin görüşüne göre Abdülmelik topladı da her on dirhemin
yedi miskâl ağırlığında ve her dirhemin ağırlığım da altı dânık kabul etti." iddiasında
bulunanların sözü bâtıldır. Sıhhatli bir söz değildir. Ancak bunlar müslümanlar
tarafından belirli bir şekilde basılmış değildir.

Bazısı Acem, bazısı Rum basmasıydı, Yani bazıları büyük, bazıları küçük, bazıları da
hiç basılmamış ve nakşedilmemiş gümüş parçalarından ibaretti. Sonra bazıları Yemen,
bazıları da Mağrib'e aittiler. Böylece çok çeşitli dirhemler tedavülde idi. Nihayet halife
Abdülmelik, zamanındaki âlimlerin muvafakatini alarak bu değişik dirhemleri
toplayıp bunlar yerine İslâ-mî ve standart dirhem bastırdı. Artık basılan bu para
piyasaya sürülmekle değişik yabancı dirhemlere ve küçüklü büyüklü kesilmiş gümüş
parçalara ihtiyaç kalmadı. Binaenaleyh şübhesiz dirhemler, o zaman malum idi. Eğer
malum olmasaydı, zekât cezaları ve kul hakları nasıl dirheme ve ukiyyeye
bağlanırdı?"

Ebu Saîd el-Hudrî'nin rivayet ettiği bu (1558 no'lu) hadisten de anlaşıldığına göre
Peygamber (s.a.Vin kendilerine hitab ettiği şahıslar tarafından dirhemle ukiyye
biliniyordu. Aksi takdirde Hz. Peygamber onları mec-hûl bırakmaz, açıklardı.
Bu konuda Nevevî de şunları söylemiştir:

"Resûlullah (s.a.) zamanında dirhemlerin ağırlığı malumdu. Dirhem denildiği zaman
ilk akla gelen belirli ağırlıktaki dirhemdi. Zekât vs. hakların tealluk ettiği dirhem de
odur. Bu elbette o zamanlarda başka dirhem yoktu, mânâsına gelmez. Yani "dirhem"
kelimesi, mutlak olarak kullanılmadığında belirli ağırlığı olan dirhem kast ediliyordu.
Diğer dirhemler Ye-menî, Mağribî... diye mukayyed olarak zikrediliyordu. Peygamber
(s.a.)'hı onu mutlak olarak zikretmesi, bilinen dirhemi kaydettiğine hamledilmiş-tir. O
da, her "on dirhem = yedi mıskal" olanıydı. îlk asırda yaşayanlarla ondan sonrakiler
günümüze kadar bu hususta ittifak etmişlerdir ki onların Hz.Peygamber ile Hulefa-ı
Râşidîn'm zamanında olandan başka bir-şeyin üzerinde ittifak etmeleri caiz olmadığı
gibi öyle bir şey de düşünülemez."

Bu mevzu ile ilgili en geniş ve kıymetli bilgi Tefsir, Hadis, fıkıh ve lügat alanında
imam kabul edilen Ebû Ubeyd Kasım b. Sellâm'm "Kitâbu'l- Emval" adlı eserinin
"Sadaka ve ahkâmı" bahsinde verilmiştir. Şöyle denilmektedir:

"İslâmiyetten önce dirhemler irili-ufaklı idi. Her ikisinden de zekât veriliyordu.
Büyükleri (dirhem-i kebir) 8 dânık, küçükleri (dirhem-i sağîr) ise 4 dânık idi.
Müslümanlar dirhemleri basmak istediler. Büyük dirhemi küçük dirheme katarak iki
eşit dirhem yaptılar. Böylece altışar dâmklık iki dirhem meydana geldi. Sonra



dirhemleri miskallerle ölçtüler -ki mis-kal, eksilip artmayan belirli bir ölçüdür- bir
tanesi altı dânıktan ibaret olan on dirhemi miskalle tartınca yedi mıskal ağırlığında
geldiğini gördüler. Büyüklü küçüklü dirhemler arasında bu dirhem, ortayı teşkil
ediyordu ki, zekât konusunda Resûlullah (s.a.)'in sünnetine de uygun idi. Binaenaleyh
dirhem, ondan sonra öyle devam etti. Alimler de bunda ittifak etti. Artık bir dirhem
altı dânık olarak değişmeden devam etti. Halk zekâtını buna göre verip bundan hiçbir
suretle ayrılmadı. Ahş- veriş de buna göre cerayan etti."

Mâverdî'nin el-Ahkâmu's-Sııltâniyye adlı eserindeki "islâmiyette bir dirhemin 6 dânık
oluşu sabit olmuştur. Her on dirhem yedi miskâle eşittir" sözü ile aynı görüşü
desteklemektedir.

Bu nakillerden anlaşıldığına göre her on dirhemin, yedi miskal oluşunda bütün âlimler
ittifak halindedirler. Ancak şu var ki dirhem-i şer'î diye bilinen bu dirheme sonradan
gerekli ehemmiyet verilmemiş ve bazı memleketlerde başka ağırlıkta olan dirhemler
ihdas edilmişti. Bu durum, bazı âlimleri "her memlekette muteber olan dirhem, o
memleketin dirhemidir" demeye sevk etmiştir. Nitekim Hanefîlerin meşhur fıkıh ki-
taplarından olan "Dürr'adh eserde "Fetva, her memleketin kendine mahsus ölçüsünün
nazar-i itibâra alınmasına göredir." denilmiştir. İbn Abîdîn de bu görüşün
"Velvâliciyye" ve "Hülâsa'Ma İbnu'l-Fadl'a isnad edilerek zikredildiğini Serahsî'nin de
görüşünün bu olduğunu ve "Müctebd", "Cem'ün'-Nevazil ve '1-Uyûn", "Mi'râcu'd-
dirâye", "Hâniyye" ile "Fethu'l-Kadîr" adlı eserlerde bu görüşün tercih edildiğini
söylemektedir.

Böylece ortaya dirhem-i şer'îden başka bir dirhem çıkmış ki buna da dirhem-i örfî

denilmiştir. Ancak şu bilinmeli ki, cumhur "zekât, mehir, diyet ve hırsızlığın nisabında

muteber olan dirhemin, dirhem-i şer'î olduğu" görüşündedir.

Şer'î dirhemin kırat ve taneye göre ölçülmesine gelince bunda ihtilâf edilmiştir.

Hanefilere Göre: Bir dirhem-i şer'î, on dört kırattır. Bir kırat iseA. ortalama beş arpa

tanesi ağır İlgındadır. Buna göre bir dirhem-i şer'î, yetmiş arpa ağırlığmdadır.

Bir mıskal ise yirmi kırata eşittir ki, yüz arpa ağırlığına denktir.

Yedi miskal-i şer'î, on dirhem-i şer'îye eşit olduğuna göre bir dirhem-i şer'î ile bir

miskâl-i şer'î şöyle gösterilebilir:

Bir dirhem = 14 kırat = 70 arpa = 7/10 miskal,

Bir miskal = 20 kırat = 100 arpa = 3/7 dirhemdir.

Dirhem-i örfî ise, 1 6 kırattır. Bir kırat-i örfî de dört buğday tanesi ağırlığmdadır. Buna
göre bir dirhem-i örfî, altmış dört buğday tanesi ağırlığmdadır.

Bir miskâl-i örfî de 24 kırattır ki, doksan altı buğday tanesi ağırlığm-dadır. Buna göre
bir dirhem-i örfî ile bir miskâl-i örfî şöyle gösterilebilir:
Bir dirhem = 16 kırat = 64 buğday = 2/3 mîskai
Bir miskal = 24 kırat = 96 buğday - 1,5 dirhemdir.

Görüldüğü gibi dirhem-i şer'î ile dirhem-i örfî' nin ar asındaki fark çok azdır. Bu
farkın, -Mahmud Muhammed Hattab es-Sübkî'nin de el-Menhel'de dediği gibi-
buğday tanesinin arpa tanesinden biraz ağır olmasından ileri geleceği kuvvetle
muhtemeldir. Bu kuvvetli ihtimal göz önüne alındıca, iki dirhem arasında hakiki bir
fark kalmamış oluyor. Belki de Hanefi âlimlerinin dirhemi örfîyi nazar-ı itibara
almaları bu sebeptendir.

Dirhemlerin grama çevrilmesinin esası, ortalama buğday taneleri ile uçlarındaki
kılçıkları kesilmiş ortalama arpa tanelerinin tartılmasına bağlı olduğundan bir
dirhemin kaç gram olduğu hususunda neticeler farklıdır. Şöyle ki:



Menhel yazarı Hattâb es-Sübkî'ye göre bir dirhem-i örfî 3,12 gramdır. Gümüşün nisabı
iki yüz dirhem olduğuna göre 200 x 3,12 = 624 gramdır.

Miskal-i örfî de bir buçuk dirhem-i örfî olduğuna göre bir miskal-i örfî 4,68 gram
olmuş olur. Altının nisabı 20 miskal olduğuna göre: 20 x 4,68 = 93,6 gramdır.
Merhum Ömer Nasuhî Bilmen'e göre ise, bir dirhem-i örfî 3,2 gramdır. Bir dirhem-i
şer'î ise 2,8 gramdır. Buna göre gümüşün nisabı 200 x 2,8 = 560 gramdır. Buna göre
miskâl-i örfî 4,8 gram, miskal-i şer'î de 4 gramdır. Buna göre altının nisabı miskal-i
örfîye göre 20 x 4,8 = 96 gram, miskal-i şer'îye göre de 20 X 4 — 80 gramdır.
Bu konuya bir daha dönüleceği için şimdi de diğer mezheblere göre konunun
incelenmesine geçelim.

Mâtikî, Şafiî ve Hanbelîlere göre: Bu üç mezhep âlimlerinin meşhur kavline göre bir
dirhem-i şer'î 50 2/5 arpa tanesi ağır İlgındadır. Bir miskâl-i şer'î de 72 arpa tanesine
eşittir.

Bu üç mezhebin bazı âlimlerine göre ise, bir dirhem-i şer'î 57 3/5 arpa, bir miskâl-i
şer'î de 82 3/10! arpa ağır İlgındadır.

Meşhur kavil ile diğer kavil arasındaki bu ihtilâfın menşe'i, -Menhel yazarı Hattâb es-
Sübk-î'nin de dediği gibi- arpa tanelerinin hafiflik ve ağırlık, büyüklük ve küçüklük
yönünden bir birinden farklı oluşudur. Zira dolgun 50 arpa tanesi, 70-80 hafif arpa
tanesine eşit ağırlıktadır.

Bu üç mezheb âlimlerinin meşhur kavline göre gümüşün nisabını hesaplamak için
dirhem-i şer'îyi dirhem-i örfîye çevirmek gerekir. Menhel yazarı Hattâb es-Sübkî bu
hesabı şöyle yapmıştır:

Bir dirhem-i şer'î 50 2/5 arpa tanesi olduğuna göre, iki yüz dirhem-i şer'î arpaya
çevrildiğinde 200 x 50 2/5 = 10080 arpa eder. Bu rakam -bir dirhem-i örfi 64 buğday
danesi'ne eşit olduğundan -64'e bölündüğünde 157,5V çıkar. Buna göre gümüşün
nisabı: 200 dirhem-i şer'î = 157,5 dirhem-i örfî = 491,48 gramdır.
Altının nisabını da şöyle hesablamıştır:

Bir miskal-i şer'î 72 arpa, nisab da 20 miskal olduğuna göre 20 x 72 = 1440 arpa olur,
1440 arpa, miskâl-i örfî olan 96'ya bölündüğünde (1440:96) 15 miskal-i örfi çıkar.
Bir miskâl-i örfî bir buçuk dirhem-i örfi olduğuna göre 15 miskâl-i örfi 22,5 dirhem-i
örfî yapar. Bir dirhem-i örfi 3,12 gram, olduğundan (22,5 x 3,12) 70,2 gram. Buna
göre altının nisabı: 20 miskâl-i şer'î =15 miskâl-i örfîk'22, 5 1 dirhem-i örfi = 70,2
gramdır.

Hanefîlerle bu üç mezheb âlimlerinin arasındaki bu ihtilâfı son zamanlarda bu konuda
dirhem-i miskâle mukayese yoluyla inceleme yapanlar izâle edip bir neticeye
varmışlardır. Şöyle ki:

"Miskal cahiliye devrinde de İslâmiyet devrinde de birdi" noktasından hareket edilerek
doğu ve batıdaki müzelerde o zamanlardan kalma miskaller tartılmış ve ağırlığı
öğrenilmiştir. Her on dirhemin, yedi miskâle eşit ağırlıkta olduğunda ittifak olduğuna
göre, miskalinj ağırlığımı bilmek meseleyi halleder. Müzelerde yapılan tartma
işleminden bir miskalin 4,25 gram ağırlığında olduğu anlaşılmıştır. Buna göre bir
dirhem: 7 x 4,25 »4- 10 = 2,975 gramdır. Bu yol dirhem-i şer'î ve miskalin ağırlığım
bilmede hatadan en uzak olan yoldur. Buna göre gram olarak gümüşün nisabı:
2,975 x 200 = 595 gram, ' altının nisabı ise:
4,25 x 20 = 85 gramdır.

Bu duruma göre gümüşün nisabını 595 gram, altının nisabını da 85 gram olarak
hesaplamak daha uygundur.



Hadiste geçen "Evsuk" kelimesi, "vesk" veya "visk"in çoğuludur. Ancak vesk şeklinde
okunuşu daha meşhurdur. Vesk, aslında yük manasında kullanılmaktadır. Burada ise,
altmış sa' mânâsmdadır. Bununla ilgili ayrıntılı bilgi bundan sonraki hadiste
İMİ

verilecektir.
Bazı Hükümler

1. Devenin nisabı, 5 'tir. Yani beşten az devenin zekatı verilmez, ancak beş ve daha
tazla olursa zekâtını vermek farzdır.

2. Gümüşün nisabı beş ııkiyye (iki yüz dirhem)dir. Yani iki yüz dirhem (595 gram)dan
az olan gümüşün zekâtını vermek farz değil, daha fazlası olursa farzdır.

3. Gümüşün zekâtında, gümüşün kıymeti değil ağırlığı muteberdir.

4. Beş veskten az olan mahsûlün zekâtı verilmez. Daha fazla olursa vermek gerekir.
Yerden çıkan mahsûlün zekâtı yani öşür ile ilgili fıkhı hükümler, bundan sonraki
hadisin açıklanmasında gelecektir.

5. "Sadaka" kelimesi zekât mânâsına kullanılabilir.

1559. ...Ebû Saîd el-Hudrî'nin merfu' olarak rivayet ettiğine göre Peygamber (s.a.):
"Beş vesk'ten az olan (hurma, üzüm ve hubûbat)da zekât yoktur.Bir vesk damgalanmış

[161

altmış sa'dır" buyurmuştur.

Ebû Dâvûd dedi ki: Hadisin senedinde geçen Ebu'l-Bahteri, Ebû Saîd'den hadis

im

duymamıştır.
Açıklama

Bu hadis bir önceki hadiste geçen "beş vesk'ten az olan (hurma, üzüm ve hubûbat)da
zekat yoktur", fıkrasını te'yid ettiği gibi vesk'in miktarım da açıklamaktadır.
Daha önce belirttiğimiz gibi "evsuk" kelimesi, "vesk" veya "visk'-'in çoğuludur. Vesk
veya viskin anlamı deve, katır ve merkebin yükü demektir. Burada ise, altmış sa'
manâsında kullanılmıştır.

Bir vesk'in altmış sa' olduğu hususunda ittifak vardır. Sa' ise, dört müdde eşit olan bir
ölçektir. Müddün kaç rıtıl olduğu hususunda ise, fakihler arasında ihtilâf vardır.
Ebû Hanife, Muhammed ve Irak fakihlerine göre bir sa', sekiz rıtl-ı Bağdadî'ye eşittir.
Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Yusuf ve Hicaz fakihlerine göre ise, bir sa', 5 1/3
rıtl-ı Bağdadî'dir.

Bazı âlimler demişler ki, bu ihtilâf su ile buğdayın özgül ağırlıkları arasındaki farktan
neş'et etmiştir. Yani bir sa'm sekiz ntl olduğunu söyleyen fakihler, bir sa'm aldığı
suya, itibar etmişlerdir. 5 1/3 rıtıl olduğunu söyleyen âlimler de onun aldığı arpa veya
hurmaya itibar etmişlerdir. Bir başka ifadeyle 8 rıtıl su, 5 1/3 rıtıl buğdaya muadildir.
Hal böyle olunca sa' ve müdd miktarı hakkında bir ihtilâf kalmıyor.
Hanelilerin muteber saydığı rıtla "rıtl-i Irâkî" veya "rıtl-ı Bağdadî" Malikî, Şafiî ve
Hanbelîler'in kabul ettiği rıtla da "Medine rıtlı" veya "Rıtl-ı Hicâzî" denilmektedir.
Rıtıl, sa' ve vesk'in dirhem ve gram olarak hesabı:



1. dirhem-i örfî (3,12 gr.)'ye göre:

a. Hanefılere göre bir rıtl-ı bağdadî, 130 dirhemdir.

Bir rıtl = 130 dirhem, bir dirhem-i örfî = 3,12 gr. Bir rıtıl = 130 X 3,12 = 405,6
gr-

Bir sa' = 8 rıtıl x 130 dirhem = 1040 dirhem.
Bir sa = 1040 dirhem x 3,12 = 3,244 kgr.
Bir vesk = 60 sa' x 1040 dirhem = 62400 dirhem
Bir vesk = 62400 x 3,12 - 194,688 kgr.
Beş vesk =5x194,688 = 973,440 kgr.

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre bir rıtıl 128 4/7 dirhemdir. Buna göre:
Bir rıtıl = 128 4/7 dirhem = 128,57 dirhem,

Bir rıtıl = 128,57 x 3,12 = 401.14 gr.

Bir Sa' = 5 1/3 rıtıl x 128 4/7 - 685 5/7 dirhem o da 685,71 dirhem'e eşittir.

Bir Sa' - 685,71 dirhem- X 3,12 = 2,140 kgr.

Bir Vesk = 60 sa' x 685,71 dirhem = 41 142,60 dirhem

Bir Vesk = 41 142,60 x 3,12 = 128,365 kgr.

Beş Vesk = 5 X 128,365 = 641,825 kgr.

c. Malikîler'e göre bir rıtıl, 128 dirhemdir. Buna göre: Bir rıtıl =128 dirhem.
Birrıtıî= 128 X 3,12 = 399,36 gr.

Bir Sa' = 5 1/3 rıtıl x 128 dirhem - 682,66 dirhem.

Bir Sa' = 682,66 dirhem X 3,12 = 2,130 kgr.

Bir Vesk - 60 sâ' x 682,66 dirhem = 40959,60 dirhem.

Bir Vesk = 40959,60 X 3,12 = 127,794 kgr.

Beş Vesk = 5 X 127,794 = 638,970 kgr.

2. Dirhem-i şer'î (2,8 gr.)'ye göre:

a. Henefîlere göre:

Merhum Ömer Nasuhî Bilmen'in hesabına göre, bir dirhem-i şer'î -2,8 gr.

Bir rıtıl =130 dirhem.

Bir rıtıl = 130 X 2,8 = 364 gr.

Bir Sa' = 8 rıtıl x 130 dirhem = 1040 dirhem

Bir Sa' = 1040 dirhem X 2,8 =2,912 kgr.

Bir vesk = 60 sa' X 1040 dirhem = 62400 dirhem

Bir vesk = 62400 X 2,8 = 174,720 kgr.

Beş vesk = 5 X 174,720 = 873,600 kgr.

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre:

Bir rıtıl = 128 4/7 dirhem = 128,57 dirhem

Bir rıtıl = 128,57 X 2,8 = 359,99 gr.

BirSa' -5 1/3 rıtıl x 128 4/7 = 685 5/7 = 685,7 l'dirhem.

Bir Sa' - 685,71 dirhem X 2,8 = 1,920 kgr.

Bir Vesk = 60 sa' X 685,71 dirhem - 41142,60 dirhem

Bir Vesk - 41142,60 X 2,8 = 115, 199 kgr.

Beş Vesk = 5 X 115,199 = 575,595 kgr.

c. Mâlikîlere göre:
Bir rıtıl =128 dirhem

Bir rıtıl = 128 X 2,8 = 358,4

Bir Sa' = 5 1/3 rıtıl X 128 dirhem = 682,66 dirhem



Bir Sa' - 682,66 dirhem x 2,8 = 1,911 kgr.

Bir Vesk = 60 sa' X 682,66 dirhem = 40959,60 dirhem

Bir Vesk = 40959,60 X 2,8 = 1 14,687 kgr.

Beş Vesk = 5 X 1 14,687 = 573,435 kgr.

3. Dirhemi miskale mukayese yoluyla grama çevirme:

a. Hanelilere göre:

Bir rıtıl =130 dirhem. Bir dirhem = 2,975 gr.

Bir rıtıl = 130 X 2,975 = 386,75 gr.

Bir sa' = 8 rıtıl x 130 dirhem = 1040 dirhem

Bir sa' - 1040 dirhem X 2,975 = 3,094 kgr.

Bir Vesk - 60 sa' x 1040 dirhem = 62400 dirhem

Bir Vesk = 62400 X 2,975 = 185,640 kgr.

Beş Vesk = 5 x 185,640 = 928,200 kgr.

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre:

Bir rıtıl = 128 4/7 = 128,57 dirhem

Bir rıtıl = 128,57 X 2,975 = 382,495 gr.

Bir Sa' - 5 1/3 rıtıl X 128 4/7 = 685 5/7 - 685,71 dirhem

BirSa' =685,71 dirhem x 2,975 = 2,034 kgr.

Bir Vesk = 60 sa' x 685,71 dirhem = 41142,60 dirhem

Bir Vesk =41142,60 X 2,975 = 122,399

Beş Vesk = 5 X 122,399 - 611,995 kgr.

c. Mâlikilere göre:
Bir rıtıl = 128 (Jirhem

Bir rıtıl = 128 X 2,975 =380,80

Bir sa' = 5 1/3 rıtıl X 128 dirhem - 682,66 dirhem

Birsa' = 682,66 dirhem X 2,974 =2,031 kgr.

Bir Vesk = 60 sa' x 682,66 dirhem = 40959,60 dirhem

Bir Vesk = 40959,60 X 2,975 - 121,855 kgr.

Beş Vesk = 5 X 121,855 = 609,275 kgr.

Dirhemi grama çevirmede en sıhhatli yol daha önce de belirtildiği gibi bir dirhemin
2,975 gr.' olmasıdır. Buna göre -mezhepler arası hesap farklılıkları da dikkate
alınarak- mahsûlde zekâtın nisabı:

a. Hanefîlere göre yaklaşık olarak 928,5 kgr,

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre yaklaşık olarak 612 kgr,

c. Mâlikîlere göre yaklaşık olarak 610 kgr. dır.

Netice olarak diyebiliriz ki; üzüm, hurma ve hububatın nisabında zikr edilen
rakamların en ihtiyatlısı 610 kg. olanıdır. Bundan az miktarda mahsulü olan zekât
vermekle mükellef değildir. Daha fazla olursa zekâtım vermelidir. Bu durum, bu
hadisle amel edenlere göredir. Daha doğrusu bu konuda da ihtilâf edilmiştir.
İmam Malik, İmam Şafiî, İmam Ahmed b. Hanbel, İmam Ebû Yusuf ve İmam
Muhammed yerden çıkan mahsulün beş vesk olması halinde zekâtının verilmesinin
farz olduğu görüşündedirler. Yerden çıkan mahsûlün zekatına öşür denilmektedir.
İbn Abbâs, Nehaî ve Ebû Hanife'ye göre yerden çıkan mahsul az veya çok olsun, sun'î
şekilde veya yağmurla sulansın zekâtı verilir. Bundan dere boylarında biten kamış,
odun ve ot müstasnâdır.

Nevevî diyor ki: "Bu hadiste (yani bundan önceki hadiste) iki şeye değinilmiştir. Birisi
sayılanlarda zekâtın vâcib olması, diğeri bunlardan daha az miktarlarda zekâtın vâcib



olmamasıdır. Bu iki konuda müslümanlar arasında hilaf yoktur. Yalnız Ebu Hanife ile
seleften bazıları hububatın azma da çoğuna da zekât lâzım geldiğini söylemişlerdir ki,
bu görüş bâtıldır ve sahih hadislere ters düşmektedir."

Buhârî sarihi Aynî, Nevevî'riin bu sözüne Umdeiü'l-Kaari adlı eserinde şöyle karşılık
vermiştir:

"Bu çirkin bir sözdür. İlim, fazilet, zühd sahibi ve tâbmnun büyüklerine olan yakınlık
yönünden önde gelen bir imam hakkında böyle bir söz söylemek doğru değildir.
Bilhassa kendisi gibi halk arasında geniş ilmi, büyük zühd ve insafı ile tanınmış bir
zattan böyle yerlerde güzel sözler beklenir, âlimlere yakışan budur. Kötü sözler ancak
bâtılda direnen mutaassıblardan beklenir. Nevevî bu görüşün batıl oluşu ile sahih
hadislere muhalefetini, yalnız Ebû Hanife'ye değil, seleften bazılarına da nisbet etmiş-
tir. Seleften murad, Ömer b.Abdulaziz, Mücâhid ve Nehaî'dir."

Abdurrezzâk "MusanneP'inde senedini vererek Ömer b. Abdulaziz'den naklen şu
haberi tahrîc etmiştir:

"Ömer: yerden çıkan mahsûlün azma da çoğuna da öşür vardır" demiştir.
İmam Züfer de bu görüştedir.

Bunların delili "Sizin için yerden çıkardığımız rızıklardan da infak ediniz" ve "Hasat
günü yerden çıkan mahsûlün hakkını verin" âyetleriyle; Müslim, Nesaî ve Ahmed b.
Hanbel'in Câbir'den merfû olarak rivayet ettikleri "Nehirlerle 1 yağmur sularının
suladıkları mahsullerde Öşür, hayvanla sulanan mahsullerde de yarını öşür vardır"
hadis-i şerfıdir. (Ayrıca bk. Hadis no: 1596-1597)

Bunlar cumhurun delili olarak ileri sürdüğü "beş veskten az olan mahsulde zekât
yoktur" hadisini ise, ticâret zekâtına hamletmişlerdir. Veya-hutta "Amm ile hâs tearuz
edip de hangisinin sonra olduğu bilinmezse ihtiyaten âmm hassa takdim edilir"
kaidesine göre ictihâd etmişlerdir. Ancak Cumhura göre onların bu hadisi ticaret
zekâtına hamletmeleri hadisin zahirini delilsiz olarak başka mânâya çekmektir.
Ammın hassa takdimim ise, kabul etmemektedirler. Çünkü onlara göre hass, amma
takdim edilir.

Hadiste geçen "damgalanmış altmış sa' "dan murad, artırılıp eksiltilmesin diye üzerine
mühür vurulan ölçektir. Bunu Vaktiyle hükümdarlar öyle yaparlarmış. Altmış
sa'myani bir veskin kaç kg. olduğunu daha önce zikretmiştik.

Ebû Dâvûd, "Ebu'l-Bahterî, Ebû Said'den hadisi işitmemiştir" demekle, bu hadisin,
munkati olduğuna işaret etmiştir.

Nitekim İbn Mâce bu hadisi Câbir'den, Dârekutnî de Hz.Aişe'den zayıf senetlerle
rivayet etmişlerdir. Ayrıca Ebû Hatim'in, "Ebul-Bahterî, Ebû Saîd'm zamanına

£181

ulaşamamıştır" sözü de Ebû Davud'un bu beyanını te'yid etmektedir.
Bazı Hükümler

1. Beş veskten az olan mahsulde zekât yoktur.

£191

2. Bir vesk, altmış sa'dır.



1560. ...Mugîre (b. Mıksem)den rivayet edildiğine göre İbrahim (en-Nehai) şöyle
demiştir:



1201

Bir vesk, -Haccâc sa'ıyle- damgalanmış altmış sa'dır.



Açıklama

İbrahim'den murad, İbrahim en-Nehâî'dir. Haccâc'tan maksat da Haccâc-i Zâlim
dîye tanınan Haccâc b. Yu-

suftur. Bu haber bir önceki hadiste geçen "bir vesk, damgalanmış altmış sa'dır"
fıkrasını te'yid etmektedir.

Bir sa'm, müdd, rıtıl, dirhem ve gram olarak miktarı bir önceki hadisin açıklamasında



belirtilmiştir.

1561. ...Habîb el-Mâlikî'den; demiştir ki: Bir adam, İmrân b. Husayn'a;

Ya Ebâ'n-Necîd! Siz bize bir takım hadisler rivayet ediyorsunuz. (Halbuki) biz onlara

Kur'ân'dan asıl bulamıyoruz? dedi.

Bunun üzerine İmrân kızdı ve adama şöyle dedi:

Her kırk dirhemde bir dirhem (zekât) olduğunu Kur'ân'da buldunuz mu? Her şu kadar
koyundan bir koyun, her şu kadar deveden şu kadar deve (verileceğini) Kur'ân'da
buldunuz mu? Adam:
Hayır, dedi. İmrân:

Kimden öğrendiniz bunları? Bizden öğrendiniz, biz de Resülullah (s.a.)'den

I22J

öğrendik; ve buna benzer (daha bazı) şeyler söyledi.
Açıklama

Habib el-Mâlikî'nin "bir adam" dediği kişinin adı bilinmemektedir. Ebu'n-Necîd ise,
imrân b. Husayn'm künyesidir.

"Kur'anda onlar için asıl bulamıyoruz" sözüyle "Kur'anda aslı olmayan şeye nasıl
itimad edilir?" demek istemiştir.

Adamın Kur'ân'da açıkça zikredilmeyen bir çok hükümleri inkâr etmesinden ve
"Resülullah, size ne getirdiyse onu alın, sizi neden nehyettiyse ondan da sakının"
âyetini nazar-ı itibara almadığından İmrân, ona kızmış ve; "zekâtın hükmünü
tafsilatıyle Kur'ân'da buldunuz mu?" diye sormuştur.

Hükümlerin bir kısmı Kur'ân-ı Kerim'de açık bir şekilde zikredilmemiştir. Onları Hz.
Peygamber açıklamıştır. Çünkü Kur'ân İslâm'da nasıl bir delil ise, Sünnet de o surette
delildir. Bu sebeple Kur'ân-ı Kerim'de hükmünü bulamadığımız meseleleri sünnetten

1231

araştırmalıyız. Kur'ân'da yok diye inkâr etmemeliyiz.
Bazı Hükümler

1. Bazı Hükümler, Kur'an-ı Kerimde sarahaten zikredilmemiştir. Onları Peygamber
(s.a.) beyan etmiştir.

1241

2. Kur'ân-ı Kerim gibi sünnet de delildir.



3. Ticâret Malları Zekâta Tâbi Midir?



1562. ...Semure b. Cündüb (r.a.)'ten; demiştir ki:

İmdi şüphesiz Resûlullah (s. a.) satış için hazırladığımız (eşyâ)dan zekât vermemizi
125]

emrederdi.
Açıklama

Ticaret mallarından maksad, altm-gümüş ve paranın dışında, kazanç sağlamak
amacıyla alış-verişi yapılan mallardır. Bunlara sayıma itibar edilerek zekâtı verilen
deve, sığır gibi hayvanlar dahil olduğu gibi gayr-ı menkûl dediğimiz taşınmaz mallar
da dâhildir. Fıkıhta bu mallara "urûzu't-ticâre" denilmektedir.

Hadiste geçen "emrederdi" ifâdesinden anlaşıldığına göre, Hz.Peygamber ticâret
mallarının zekâtını vermelerini onlara emir sıygasiyle bildirmiştir. Emir sıygası ise,
vücûba delâlet eder. "es- Sadaka" kelimesi de zekât manasında kullanılmıştır. Bu
sebeple ticâret mallarının zekâtını vermek vâcibtir.

Sahabe, tâbiûn ve ondan sonra gelen fakıhler ticâret mallarının zekâtını vermenin
yâcib olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Hatta İbnu'I-Münzir ile Ebû Ubeyd Kasım
b. Sellâm bu hususta icmâ' olduğunu söylemişlerdir. Ibnü'l-Münzir şöyle demektedir:
"İlim ehli, ticâret malları üzerinden bir yıl geçtiği zaman zekâtını vermenin vâcib
olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Bu vücûb Hz.Ömer, İbn Ömer ve îbn Abbas'tan
rivayet edilmiştir. Aynı zamanda fukahâ-yi seb'a, Hasan el-Basrî, Câbir b.Zeyd,
Meymûn b.Mihrân, Tâvûs, Nehaî, Sevrî, Evzâî, Şafiî, Ebû Ubeyd, İshâk, Ebû Hanife
ve arkadaşları da bu görüştedirler.

Zahirîler, bunlara muhalefet edip "ticâret mallarının zekâtı verilmez" demişlerse de
delilleri zayıf olduğundan onların bu görüşüne itibar edilmemiştir.
Ticaret mallarının zekâtını vermek için üzerinden hicrî takvim'e göre bir senenin
geçmiş olması (Hevelânü'1-havl) ve nisaba ulaşması şarttır.

Ticâret mallarının kıymeti, 200 dirhem gümüş veya 20 mıskal altına eşit olduğunda
nisaba ulaşmış sayılır. Bugün muhakkik âlimler, nisabta altına itibar etmektedir ki
onun da 85 gram olduğunu daha önce belirtmiştik. Yani 85 gram altın değerinde
ticâret malına sahib olan bir kimse malının 1/40'ım (%2,5) zekât olarak verecektir.
Ondan az olursa vermekle mükellef değildir.

Nisâb miktarının senenin başında mı, sonunda mı nazar-ı itibâra alınacağı hususunda
ihtilâf edilmiştir:

a. Nisab miktarına yalnız senenin sonunda itibar edilir. Meselâ, bir ticâret malı,
senenin başında nisaba ulaşmadığı halde, sene sonunda ulaşırsa, sene sonunda nisaba
ulaştığına bakılarak zekâtı verilir. Malik ile İmam Şafiî bu görüştedirler.

b. Nisab miktarının sene boyunca devam etmesine itibar edilir. Şayet nisab miktarı
senenin bir bölümünde eksilirse, o sene inkitaa uğramış olur. Hal .böyle olunca mal ne
zaman nisab miktarına ulaşırsa, sene o zamandan itibaren başlar.

Sevrî, Ahmed b.Hanbel, İshak, Ebû Ubeyd, Ebû Sevr ve İbnu'I-Münzir bu
görüştedirler.

c. Nisab miktarı, senenin başıyla sonunda nazara alınır. Sene arasında nisabın
eksilmesine bakılmaz. Mesalâ bir ticâret malı sene başında nisab miktarına bağlı iken



bir kaç ay sonra eksilip de sene sonunda yine nisab miktarına baliğ olursa, zekâta tâbi
olur.

Ebu Hanîfe ve arkadaşları bu görüştedirler.

Zekâtın ticâret mallarının kendisinden mi, kıymetinden mi verileceği konusunda
âlimlerin görüşlerini de şöyle sıralayabiliriz:

a. İmam Ebû Hanîfe ve İmam Şafiî'nin bir kavline göre tacir, muhayyerdir, isterse
malın kendisinden isterse kıymetinden verir. Meselâ kumaş satıyorsa, isterse kumaş
verir, isterse kıymetini para olarak verir.

b. İmam Şafiî'nin ikinci kavline göre, tacir malın yalnız kendisinden vermelidir.
Şafıîlerden Müzenî de bu görüştedir.

c. İmam Ahmed ve İmam Şafiî'nin diğer bir kavline göre tacir, malın yalnız
kıymetinden vermelidir.

Ebû Dâvûd ile Münzirî'nin bu hadisin sıhhati hakkında sükût etmeleri, İbn Hümam'm
dediği gibi onlar tarafından hasen kabul edildiğine alâmettir. Nitekim İbn Abdi' 1 -ben-
de onu hasen görmüştür.

İbn Hacer el-Askalânî ise, Bulûğu'l-Merâm adlı eserinde bunun isnadının leyyin
olduğunu söylemiştir.

İbn Hazm bunun senedinde geçen Cafer b. Sa'd, Hubeyb b. Süleyman ve Ebû
Süleyman'ın kim olduklarının belli olmadığını söylemişse de Ahmed Muhammed
Şakir Muhallâ'nın dipnotunda "onların kim olduklarının bilindiğini ve İbn Hıbbân'ın
onları sika râviler arasında zikrettiğini" söylemektedir.

Bu hadîs zayıf kabul edilirse de sahabenin icma'i ve mallardan zekâtın vâcib olduğuna
delâlet eden delillerin umûmu ile kuvvet bulmaktadır. Binaenaleyh ticaret mallarının

1261

zekâtını vermek vâcibtir. Bu konuda ehl-i ilim arasında ittifak vardır.
4. Kenzin Ne Olduğu Ve Zînet Eşyasının Zekâtı

1563. ...Amr b. Şu'ayb'm babası vasıtasıyla dedesinden rivayet ettiğine göre bir kadın,

kızı ile beraber Resûlullah (s.a.)'a geldi. Kızının kolunda kaim iki tane altın bilezik

vardı. Resûlullah (s.a.) kadına:

"Bunun zekâtını veriyor musun?" buyurdu. Kadın:

Hayır, dedi. Resûlullah (s.a.):

"Kıyamet gününde Allah'ın onların yerine sana ateşten iki bilezik takdırması hoşuna
gider mi?" deyince, kadın hemen onları çıkarıp Peygamber (s.a.)'e uzattı ve şöyle dedi:

[271

İkisi de aziz ve celil olan Allah'a ve Resulüne (ait)'dir.
Açıklama

Hadiste geçen "kadm"m Esma bint Yezid b. es-Seken olduğu söylenmiştir.

Bu hadis süs olarak kullanılan ziynet eşyasının zekâtını vermenin vâcib olduğuna

delâlet etmektedir.

Ebû-Hanife ve arkadaşları, Meymûn b. Mihrân, Mücâhid ve Zührî bu görüştedirler.
Aynı zamanda bu görüş, Hz.Ömer, İbn Mes'ûd, İbn Abbâs ve İbn Ömer'den de rivayet
edilmiştir. Ayrıca Saîd b. el-Müseyyeb, Saîd b. Cübeyr, Atâ, Muhammed b. Şîrîn ve
Tâvûs'un da görüşü budur.



Bunlar altın ve gümüş kapların da zekâtını vermenin vâcib olduğunu söylemişlerdir.
Delilleri bu hadis ile "Allınla gümüşü biriktirip onları Allah yolunda sarf etmeyenler

1281

(var ya) işte onlara elîm bir azabı müjdele!" âyetidir. Zira âyetin umumu ziynet
eşyasını da içine almaktadır. Onu delilsiz olarak âyetin umumundan istisna etmek caiz
değildir.

İmam Mâlik, İmam Şafiî, Kasım b. Muhammed, Şa'bî, Katâde, Mu-hammed b. Ali,
Ebû Ubeyd, İshak ve Ebû Sever, "süs olarak kullanmak için alman ziynet eşyası
zekâta tabi değildir" demişlerdir. Bu görüş aynı zamanda Câbir, Enes, Hz. Aişe, Esma
ve bir kavle göre, İbn Ömer'den rivayet edilmiştir. Delilleri Dârekutnî'nin Câbir'den
rivayet ettiği hadistir. Câbir'in merfu olarak rivayet ettiği hadis şudur: "Ziynet eşyası

1291

zekâta tabi değildir" Bu hadis, tenkid edilmiş senedlerle rivayet edilmiştir. Bir

başka delilleri Mâlikin Muvatta'da Abdurrahmân b. el-Kâsım'm babasından rivayet

ettiği, "Hz. Aişe, kardeşinin yetim kızlarına bakıyordu, onların ziynet eşyası olduğu

halde zekâtını vermiyordu" haberiyle Nâfı'den rivayet ettiği "Abdullah b. Ömer'in

kızları ile cariyelerinin ziynet eşyası vardı da onların ziynet eşyasından zekât

vermezdi" haberidir. Beyhakî de Amr b. Dînâr tarikiyle şunu rivayet etmiştir:

"İşittik ki İbn Halid, Câbir b. Abdullah'a:

Ziynet eşyasının zekatı var mıdır? diye sordu Câbir:

Hayır, dedi. İbn Hâlid:

Bin dinar olsa da mı? deyince, Câbir;

Daha fazla olsa da, cevabını verdi."

Bazıları da "ziynet eşyasının zekâtını vermek, Ömürde bir sefer vâcib-tir,"
demişlerdir. Bu kavi Enes'ten rivayet edilmiştir.

Hattâbî dedi ki, "âyetin zahiri onun vâcib olduğunu söyleyenlerin görüşünü
desteklemektedir ki, bu eser de onu te'yid etmektedir. Vâcib olmadığını söyleyenlerin
delili olarak bazı eserler vardır. Ancak ihtiyatlı olanı, verilmesidir."
İbn Kattan bu hadisin isnadının sahih olduğunu söylemiştir. Tirmizî de bunu İbn
Lehîatarikiyle Amr b. Şuayb'tan rivayet etmiş ve demjştirki: "bu, el-Müsennâ b. es-
Sabbah'm Amr b. Şuayb- hadisin bir benzeridir, el-Müsennâ b. es-Sabbâh ile İbn
Lehîa hadis rivayet etmede zayıftırlar. Bu konuda Peygamber (s.a.)'den rivayet edilen
sahih bir şey yoktur."

Netice olarak diyebiliriz ki, hadisten anlaşıldığına göre ziynet eşyası, zekâta tâbidir.
Bu konuda âlimler arasında ihtilâf vardır. İhtiyatlı olan görüş, onun zekâtını vermenin

om

vâcib olduğudur.

1564. ...Ümmü Seleme (r.anhâ)'dan; demiştir ki: Altından işlenmiş bir ziynet
takınmıştım da:

Ya Resûlullah! Bu, kenz midir? diye sordum. Resûlullah (s.a.):

"Bir şey zekâtı verilecek miktara ulaşır, zekâtı da verilirse, kenz değildir," buyurdu.





Açıklama



Ümmü Seleme, "bu kenz midir?" diye sormakla o ziynet eşyasının; "altın ve gümüşü
biriktirip de onları Allah yolunda sarfetmeyenler (var ya) işte onlara elim bir azabı
[321

müjdele!" âyetinin hükmüne dahil olup olmadığım, dolayısıyle ondan dolayı azab
edilip edilmeyeceğini öğrenmek istemiştir.

Hadisin "bir şey zekâtı verilecek miktara ulaşır, zekâtı da verilirse kenz değildir**
ifadesinden anlaşıldığına göre nisaba ulaşıp da zekâtı verilmeyen şey, azabı mûcib
kenz sayılmaktadır.

Bu hadis nisaba ulaşan ziynet eşyasında zekâtın vâcib olduğunu söyleyenlerin
görüşünü desteklemektedir. Binaenaleyh onların ileriye sürmüş oldukları delillerden
biridir.

[33]

Hadisin senedinde yer alan Attâb b.Beşir hakkında bazı tenkidler vardır.

1565. ...Abdullah b. Şeddâd b. el-Hâdî'den rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir:
Peygamber (s.a.)'in hanımı Aişe'nin huzuruna girdik. Aişe dedi ki:
Resûlullah (s. a.) yanıma girdi. Eller (parmaklar)imde büyük gümüş yüzükler gördü de:
"Bu nedir? ya Aişe!" dedi. Ben de:

Onları senin için süsleneyim diye yaptım, ya Resûlullah! dedim.
Resûlullah (sa.):

"Onların zekâtını veriyor musun?" diye sordu. Ben de:

Hayır (dadim) veya Allah'ın dilediği bir şey söyledim. O da: "O ateş(e girmen) için

041

sana yeter", buyurdu.
Açıklama

"Fetehât" kelimesi, "fetha" veya "feteha"nin çoğuludur. "Fetha" veya "Feteha" ise,
büyük yüzük veya câhiliyyet devrinde kadınların, el parmaklarına taktıkları kaşsız
yüzük manasında kullanılmaktadır.
"Verik", "verk" veya "virk" gümüş demektir.

Hadisin "Hayır, veya Allah'ın dilediği bir şey söyledim" fıkrasının manası, cevab
olarak ya "hayır" dedim, ya da o anda Allah'ın dilediği bir kelime söyledim
anlamındadır.

"O ateş(e girmen) için sana yeter" fıkrasından maksat ise "Cehennemde ta'zib edilmen
için yalnız onun zekâtını vermemen, sana kâfidir" demektir. Bu söz, ziynet eşyasının
zekâtını vermeyene büyük bir tehdittir.

Bu hadis de önceki hadisler gibi ziynet eşyasının zekâta tabi olduğunu söyleyenlerin
delillerindendir.

Hadisi Darekutnî, Muhammed b. Atâ'dan tahrîc etmiş ve onun meçhul olduğunu
söylemiştir. Beyhakî onun Muhammed b.Atâ değil de Muhammed b. Amr b. Atâ
olduğunu ve Dârekutnî'nin onu dedesine nisbet etmesinden dolayı onun meçhul
olduğunu zannettiğini söylemiştir. Nitekim Ebû Dâvûd da bu hadisin senedinde onu
Muhammed b. Amr b. Atâ olarak zikretmiştir.

İbnü'l-Kattân da Beyhakî'nin ifâdesine yakın bir ifade kullandıktan sonra "Muhammed
b. Amrb. Aîâ sikadır," demektedir.

Hâkim de bu hadisi müstedrek'de, aynı zattan yani Muhammed b. Amr. b. Atâ'dan o



da Abdullah b. Şeddâd b. el-Hadi'den tahriç edip Şeyhayn'm şartlarına göre sahih

I35J

olduğunu ancak onu tahric etmediklerini söylemiştir.

1566. ...Ömer b. Ya'lâ bu hadisi yüzük hadisi gibi anlatmıştır. Süfyân'a:
Onun zekâtını o (kadın) nasıl verir? denildi. O da:

[361

Onu başkasına ekler, dedi.
Açıklama

Yüzük hadisinden maksat, bir önceki Hz.Âişe hadisidir. Yanı Ömer b. Yala, rivayet
ettiği hadisi Hz.Aışe nm
hadisi gibi nakletti.

Ömer b. Ya'lâ, hadisi anlatınca Hz.Aişe'nin yüzüğünün nisaba ulaşmadığı hususu, orda
bulunanların dikkatini çekmiş bu sebeble Süfyân-es Levrî'ye onlar tarafından "nisaba
ulaşmadığı halde Hz. Aişe o yüzüğünün nasıl zekâtını veriyor?" diye sorulmuştu.
Süfyan es-Sevrî cevaben; "O yüzüğünü sahip olduğu başka ziynet eşyasına veya altın
gümüş parasına ekliyordu. Böylece diğerleri ile beraber nisaba eriyordu" demiştir.
Bu hadisi Beyhakî es-Sünenü'l-Kübrâ'da merfu olarak rivayet etmiştir.
"Ömer b. Ya'lâ" bazı nüshalarda "Amr b. Ya'lâ" diye geçmektedir. Doğrusu
birincisidir. Ahmed b. Hanbel, İbn Maîn, Nesâî, Ebû Hatim ve es-Sâcî onun
münkerü'l-hadis, Dârekutnî de metrûkü'l-hadis olduğunu söylemişler, Ukaylî da onu
zayıf râvilerden saymıştır.

Bu hadisten de ziynet eşyasının zekata tabi olduğu ve nisaba ulaşmadığı takdirde

[371

diğerlerine ekleyip öyle verileceği anlaşılmaktadır.
5. Sâime (Mer'âda Otlatılan Hayvanlar)Nin Zekâtı

1567. ...Hamraâd (b. Seleme)dan demiştir ki:

Sümâme b. Abdullah b. Enes'ten, Ebû Bekr'in Enes'i zekât toplamak için gönderdiği
zaman yazdığını ve üzerinde Resûlullah (s.a.)'in mührü olduğunu söylediği bir mektup
aldım. O mektupta şunlar vardı:

"Bu, Allah'ın, Peygamberine emrettiği ve Resûlullah(s.a.)'m müslümanlara takdir ve
tayin ettiği zekât farizası (hükümlerini beyân eden bir mektup)dur. Hangi
müslümandan buna uygun olarak zekât istenirse, onu versin; kimden de ondan fazlası
istenirse vermesin.

Yirmi beş deveden aşağısında (zekât olarak) davar verilir. Her beş devede bir koyun
verilir. Deve sayısı yirmi beşe ulaştığında otuz beşe ulaşıncaya kadar bir yaşını bitirip
iki yaşma basmış bir dişi deve verilir. Eğer onların içinde bir yaşım bitirip iki yaşma
basmış dişi deve yoksa iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir erkek deve . verilir.
Otuz altıya ulaştığında kırk beşe kadar iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir dişi deve
verilir.

Kırk altıya ulaştığında altmışa kadar erkek deveye çekilen üç yaşını bitirip dört yaşma
basmış dişi deve verilir.

Altmış bire ulaştığında yetmiş beşe kadar dört yaşını bitirip beş yaşma basmış bir dişi



deve verilir.

Yetmiş altıya ulaştığında doksana kadar iki yaşını bitirip üç yaşma basmış iki dişi
deve verilir.

Doksan bire ulaştığında yüz yirmiye kadar erkek deveye çekilen üç yaşını bitirip dört
yaşma basmış iki dişi deve verilir.

Yüz yirmiden fazla olduğunda her kırk devede iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir
dişi deve ve her elli devede üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi deve verilir.
Kimin yanındaki (develerin) zekâtı dört yaşını bitirip beş yaşma basmış bir dişi deveye
ulaşır ve onun yanında bu yaşta bir devesi bulunmaz da üç yaşım bitirip dört yaşma
basmış bir dişi deve bulunursa, o (mal sahibi)nden (zekât olarak) bu deve kabul edilir.
Bir de (yaş farkının telâfisi için) yanında varsa onunla beraber iki koyun \e>a yirmi
dirhem (gümüş) verir.

Kimin yanındaki (develerin) zekâtı üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi deveye
ulaşır, yanında böyle bir devesi bulunmaz da dört yaşını bitirip beş yaşma basmış bir
dişi devesi bulunursa, ondan o (deve) kabul edilir. Zekât memuru da ona ya yirmi
dirhem (gümüş) ya da iki koyun verir.

Kimin de (develerinin) zekâtı üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi deveye ulaşır
ve onun yanında böyle bir devesi bulunmaz da iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir
dişi deve bulunursa, ondan o (deve) kabul edilir.

Ebû Dâvud: "buradan itibaren hadisi Musa'dan arzuladığım gibi zapt edemedim." dedi.
Ve ayrıca yanında varsa onunla beraber iki koyun veya yirmi dirhem (gümüş) verir.
Kimin (develerinin) zekâtı iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir dişi deveye ulaşır da
yanında yalnız üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi devesi bulunursa, ondan o
deve kabul edilir.

Ebû Dâvûd, "hadisin buraya kadarını iyi zapt edemedim, sonrasını ise, iyi zapt ettim. "
dedi. Ve zekât memuru ona yirmi dirhem (gümüş) veya iki koyun verir.
Kimin (develerinin) zekâtı iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi deveye ulaşır da
yanında yalnız bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi devesi bulunursa, ondan o
deve ile iki koyun veya yirmi dirhem kabul edilir.

Kimin yanındaki (develerin) zekâtı, bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deveye
ulaşırsa ve yanında yalnız iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir erkek devesi
bulunursa ondan o (deve) kabul edilir. Onunla beraber başka bir şey (almak) yoktur.
Kimin yanında yalnız dört devesi varsa onlara zekât yoktur. Ancak sahibi isterse
(verebilir.)

Otlaklarda beslenen davarda ise kırktan yüz yirmiye kadarında bir koyun, yüzyirmiden
fazla olursa, iki yüze ulaşıncaya kadar iki koyun, ikiyüz birden üç yüze ulaşıncaya
kadar üç koyun, üçyüzbir-den fazla olduğunda her yüz koyunda bir koyun (zekât)
vardır. Zekâtta ne yaşlı ne ayıplı davar ne de (koç ve teke gibi) döl hayvanı alınmaz.
Ancak zekât memuru dilerse, bunları alabilir.

Zekât (artar veya eksilir) korkusuyla mufterik (ayrı olan mal), bir araya toplatılmaz.
Toplu olan (mal)da tefrik edilmez.

İki halîtin (ortak) malından alman zekât hususunda ikisi aralarında hisselerine göre
hesaplaşırlar.

Adamın otlaklarda beslenen koyunları kırka ulaşmıyorsa, onlarda (zekât olarak) hiçbir
şey yoktur. Ancak sahibi isterse, verebilir.

Gümüşte kırkta bir zekât vardır. Eğer gümüş yalnız yüz doksan (dirhem) ise, onda



138]

zekât yoktur. Ancak sahibi isterse verebilir.
Açıklama

Buharının rivayetinde, Ebu Bekir (r.a.)'in bu mektubu Enes b. Mâlike onu Bahreyn'e
zekât memuru olarak gön-
derdiği zaman verdiği açıkça belirtilmiştir.

Hadisin cümlesinin mânâsı, bu mektup farz zekâtı beyan eden mektuptur,
cümlesinde, müslümanlara zekâtı Hz.Peygamber (s.a.)'in farz kıldığı bildirilmiştir.
Aslında zekâtı farz kılan Allah'tır. Peygamber (s. a.) bunu tebliğ ettiği için farz kılma
fiili O'vna izafe edilmiştir. Allah, insanların O'na itaat etmesini farz kıldığı için O'nun
Allah'tan aldığı emri tebliğ etmesine farz denilmiştir, filinden "takdir ve tayin etti"
mânâsının kast edilmiş olması da muhtemeldir. Zira Peygamber (s. a.), zekâtın ahkâm
ve miktarlarını tafsilatıyla beyân ve tayin etmiştir. Nitekim bu fiil bu manada hem
Kur'ân-i Kerim hem de hadislerde kullanılmıştır.

"Hangi müslümandan buna uygun olarak zekât istenirse, onu versin, kimden ondan
fazlası istenirse, vermesin" fıkrasında anlatılmak istenen şudur:
Zekât memuru tarafından mektupta bildirilen miktarlardan fazlası istenecek olursa
verilmesin. Çünkü fazla istemek hıyanettir. Hiyâneti belli olan zekât memuruna itaat
etmek ise, vâcib değildir. "Vermesin" emri müphemdir. Yani fazlasını mı vermesin?
Yoksa hiç bir şey mi vermesin? Bu konuda âlimler ihtilâf etmişlerdir. Bazıları
"üzerine düşen zekâtı verir, fazlasını vermez" demişler. Bazıları da "üzerine düşeni de
vermez, fazlasını da. Ancak üzerine düşen zekâtı adaleti belli olan diğer bir zekât me-
muruna verir" demişlerdir. Aliyyu'l-Kaarî "Fazlasını vermeyip de üzerine düşeni
vermek müstehaptır. Hiç vermemek ve başka memura vermek de ruhsattır. Yahut
birinci kavi töhmet ve fitne endişesi hâline, ikinci kavil de fitne ve fesattan
korkulmadığı zamana göre hareket etmeyi mûcibtir" demektedir.
Deve sayısı yirmi beşten az olursa her beş deve İçin bir koyun zekât verilir. Yani on
devesi olan bir kimse, iki koyun verir. 15 devesi varsa, üç; 20 devesi varsa dört koyun
verir. Şayet 24 devesi olan zekât olarak bir deve vermek isterse, İmam Mâlik ve
Ahmed b. Hanbel'e göre caiz değildir. Muhakkak zekâtını koyun olarak vermelidir.
Cumhura göre ise, caizdir. Çünkü o deve 25 devenin zekâtı olarak verilirse caizdir.
Daha. azı için de caiz olması lâzım gelir. Zira zekâtın, malın cinsinden verilmesi
asıldır. Burada yani 25'den az deveden zekât olarak deve istenmemesi, mal sahibine
bir şefkattir. Binaenaleyh develerin sahibi kendi ihtiyariyle asl'a donup koyun yerine
deve vermek isterse olur. Bir mukayeseye gidilmediği zaman hadisin zahiri Mâlik ile
Ahmed'in görüşünü desteklemektedir.

Dilimizde koyun yavrusuna bir yaşma kadar "kuzu"; "iki yaşma kadar "toklu"
denildiği gibi, iki yaşından sonrakiler de yaşlarına göre "şişek", "öveç", "balta" diye
anılır. Bunun gibi araplar da bir yaşından itibaren muhtelif yaşlardaki develere ayrı
ayrı adlar vermişlerdir. Memleketimizde deve olmadığı için dilimizde bu isimlerin
karşılıkları da yoktur. Bu nedenle bizde develer yaşlarıyla anılırlar. Meselâ:
Bint-i mahâd : Bir yaşını bitirip iki yaşma başlamış dişi deve,
İbn-i mahâd : Bir yaşını bitirip iki yaşma başlamış (basmış) erkek deve,
Bint-i lebûn : İki yaşını bitirip uç yaşma basmış dişi deve,

İbnu Lebûn : İki yaşını bitirip üç yaşma basmış erkek deve, Hikka : Üç yaşını bitirip



dört yaşma basmış dişi deve, Hik : Üç yaşım bitirip dört yaşma basmış erkek deve,
Cezea : Dört yaşını bitirip beş yaşma basmış dişi deve, Cez' : Dört yaşını bitirip beş
yaşma basmış erkek deve.

Bu hadisten develerin sahibinin zekât olarak vermesi gereken yaşta dişi devesi yok ise
ve ondan bir yaş küçük dişi devesi varsa, zekât memuruna bunu verebileceği ve
aradaki yaş farkının telâfisi için, yanında varsa iki koyun veya yirmi dirhem gümüş
vermesinin gerektiği anlaşıldığı gibi, verilmesi gerekenden bir yaş büyük devesi varsa
bunu verebileceği ve yaş farkının telâfisi için zekât memurunun ona iki koyun veya
yirmi dirhem gümüş vermesinin gerektiği de anlaşılmaktadır. İmam-ı Şafiî, Ahmed b.
Hanbel, Nehaî Ebû Sevr ve Dâvûd bu görüştedirler.

Ebû Hanife ve arkadaşlarına göre ise, develerin sahibinin yanında vermesi gereken
yaşta deve bulunmazsa bir yaş küçüğünü verir ve aradaki yaş farkının telâfisi için de
aradaki farkın tutarı ne ise onu da verir veya bir yaş büyüğünü verir ve aradaki yaş
farkının tutan ne ise onu zekât memurundan alır. Bu tutar yirmi dirhem gümüşün
değerinden veya iki koyun kıymetinden noksan olabildiği gibi fazla da olabilir.
Bunlara göre hadiste yaş farkının iki koyun veya yirmi dirhem gümüş ile takdir
edilmesinin sebebi o zamanlardaki yaş farkı tutarının o kadar olması idi. Hadisteki
miktar devamlılık ifâde eden bir miktar değildir. Buna delil olarak şunu ileri
sürmektedirler. Hz. Ali'den rivayet edildiğine göre, o devenin yaş farkım bir koyun
veya on dirhem ile takdir etmiştir. Hz. Ali Peygamber(s.a.)'in zekat memuruydu.
Binaenaleyh O'nun bu hükmü bilmemesi düşünülmediği gibi Peygamber (s.a.)'e
muhalefet etmesi de hiç düşünülemez.

Mekhûl ve Evzâî'ye göre de develerin sahibi, vermesi gereken dişi devenin kıymetini
vermek mecburiyetindedir.

İmam Mâlik ise develerin sahibi, vermesi gereken dişi deveyi satın almakla bile olsa
onu te'min etmek zorundadır.

Tenbih: Bu hadisin terceme ve şerhinde geçen "şat" kelimesini, tekrar olmaması için
yalnız *'koyun" diye ifâde ettik. Aslında "şat" hem koyun hem de keçi mânâsına
gelmektedir. Binaenaleyh "koyun" kelimesinin kullanıldığı yerde aynı zamanda
"keçF'de kast edilmiştir.

Develerin zekâtı olarak verilen "şaf m Hanefî ve Mâlikî mezheplerine göre, en az bir
yaşını bitirmiş olması gerekir. Şafiî mezhebine göre verilecek olan keçi ise, iki yaşını
bitirip üç yaşma basmış olması gerekir. Hanbelî mezhebine göre ise, keçinin bir yaşını
koyunun da altı ayını bitirmiş olması kâfidir. Bu aynı zamanda koyun ve keçi
zekâtında da öyledir.

"Ebû Dâvud: Burdan itibaren hadisi Musa'dan arzuladığım gibi zapt edemedim, dedi"
fıkrasında demek istenen Ebû Davud'un cümlesinden cümlesine kadar arada geçenleri
iyi zaptedemediğidir.Nitekim zapt edemediği kısmın sonunda "hadisin buraya kadarını
iyi zaptedemedim" diyerek buna işaret etmiştir. Bu fıkra Ebû Davud'un araştırmada ne
kadar güçlü ve titiz olduğuna delâlet etmektedir.

"Kimin yanındaki (develerin) zekâtı bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deveye
ulaşırsa ve yanında yalnız iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir ,erkek devesi
bulunursa ondan o (deve) kabul edilir. Onunla beraber başka bir şey (almak) yoktur"
paragrafında anlatılanlar hakkında âlimler arasında ihtilâf vardır:
Develerin sahibi bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deve ver: mesi gerekirken
yanında böyle bir deve bulunmazda iki yaşım bitirip üç yaşma basmış erkek deve
bulunduğu takdirde bu deveyi verebilir ve dişilik değeri farkını ödemez. Çünkü yaş



büyüklüğü değeri, dişilik değerini telâfi etmektedir. Cumhurun görüşü budur.
Hanefîlere göre ise, eğer ikisinin değeri eşitse, mesele yoktur. Ama erkek devenin
değeri düşük ise, aradaki farkın develerin sahibi tarafından zekât memuruna verilmesi
gerekir. Şayet erkek devenin değeri, dişi devenin değerinden fazla î§e, o zaman
aradaki farkın zekât memuru tarafından develerin sahibine ödenmesi gerekir.
Hadiste belirtilen davar zekâtında davarın sâime olması, yani süt, üreme, sağılma ve
beslenme amacıyla senenin çoğunda "serbest olarak merJ-ada otlaması şarttır. Ebû
Hanife, Şafiî, Ahmed ve âlimlerin çoğu bu görüştedir. Şayet yük taşımak, binmek,
etini yemek gayesiyle mer'ada beslenmişse veya senenin yansında yem verilerek
beslenmişse zekâtını vermek vâcib değildir. Hatta Şafiî'ye göre davara, sahibi onsuz
yaşayamayacağı kadar yem verse, zekâtını vermesi gerekmez.

Şunu hemen belirtelim ki saimelik şartı yalnız davara mahsus değil, zekâta tâbi olan
diğer hayvanlara da şâmildir.

Mâlik, Leys b. Sa'd ve Rabia'ya göre ise, davar ve zekâta tâbi olan diğer hayvanlar ne
olursa olsun, ister sevâim, ister alûfe (besi), isterse havâmil (yük) veya avâmil
(koşum) olsun, zekâtının verilmesi vâcibtir.

Tercih edilen görüş, cumhurunun görüşüdür. İbn Abdil berr, "Mâlik ve Leys'in
kavliyle amel eden diğer fakihlerden hiç bir kimseyi bilmiyorum" diyerek amelin,
cumhurun görüşüne göre olduğunu ifade etmektedir.

Ganem davar demektir, yani koyun ve keçiye verilen ortak -bir isimdir. Bunların
zekâtına gelince:

Kırktan aşağısına zekât vâcib değildir, yani bunların nisabı 40'tır.

40'tan 120'ye kadarı için bir koyun (veya keçi),

121'den 200'e kadarı için iki koyun

201'den 300'e kadarı için üç koyun

Bundan sonraki her yüz için bir koyun verilir.

Hadisin zahirine göre davarın sayısı 400 olmadıkça 4 koyun verilmez, üç koyun
verilir. Cumhur da bu görüştedir.

Hasan b. Salih, Şa'bî, Nehaî ve bir rivayetinde Ahmed b. Hanbel'e göre 300'ü bir tane
bile geçerse 4 koyun verilir.

Daha önce de belirtildiğine göre zekât olarak verilen koyun veya keçinin Hanefî ve
Mâliki mezhebine göre en az bir yaşını bitirmiş olması gerekir. Şafiî mezhebinin sahih
olan görüşüne göre keçinin iki yaşını bitirip üç yaşma basmış olması gerekir. Hanbelî
mezhebine göre ise, koyunun altı ayını, keçinin de bir yaşını bitirmiş olması kâfidir.
Koyunların zekâtı koyundan, keçilerinki de keçiden verilmelidir. Mal sahibinin
sürüsünde koyun daha çoksa zekât olarak koyun, keçi daha çoksa zekât olarak keçi
verir. Sayıları eşitse, Hanefî ve Malikilere göre zekât memuru dilediğini almakta
serbesttir. Şâfiîlere göre ise, verilenin, değer yönünden verilmesi gerekenden düşük
olmaması şartıyla ikisinden de verilebilir.

Hadis'te malın yaşlısı, ayıplısı veya döl hayvanının zekât olarak alınamayacağı
buyurulmuştur.

Yaşlısından maksat, dişleri dökülmüş olan yaşlı hayvandır.

Ayıplısından murad ise, zekât olarak verilmesine mâni bir aybı olan hayvandır. Bu
aybm tayini hususunda ihtilâf vardır:

Âlimlerin çoğuna göre bu ayıptan maksat, satın alman bir malın geri verilmesine
sebeb olan ayıptır. Bu da bu işle uğraşanlara göre malın değerini eksilten ayıp ve
kusurlardır. Bazılarına göre de buradaki ayıptan maksat, hayvanın kurban edilmesine



mâni olan ayıptır.

İbn Melek, "ayıplı hayvanın zekât olarak almmaması,gürünün tamamen veya kısmen
ayıpsız olması halindedir. Eğer sürünün tamamı ayıplı ise, orta hallisi zekât olarak
verilir" demiştir.

Sürünün tamamının ayıplı olması halinde orta bir hayvan verileceği hususu Ebû
Hanife, Şafiî, Ahmed ve bir rivayetinde Mâlik'e göredir. Malik'ten rivayet edilen
meşhur kavle göre mal sahibinin ayıpsız bir hayvanı zekât için te'min etmesi gerekir.
Arabcada keçinin erkeğine "teys" denilmektedir. Hadis sarihleri ise bu kelimeyi koyun
ve keçinin erkeği diye açıklamışlardır. Bu nedenle ter-cemede "(koç ve teke gibi) döl
hayvanı alınmaz" diyerek her ikisine de işaret edildi.

Zekâtta koç ve tekenin alınamayacağı hükmü, zekâtı verilecek hayvan sürüsünün
tümünün veya bir kısmının dişi olması haline mahsustur. Çünkü bu takdirde koç ve
tekeyi almak pek semiz olmadıklarından dolayı fakirlerin zararına olabilir veya mal
sahibi koç ve tekeyi döl hayvanı olarak kullanmak isteyebileceğinden alınmaları onun
aleyhinde olabilir. Ama sürünün tamamı er kek ise koç veya teke zekât olarak alınır,
kelimesi, üç şekilde okunmuştur, fıu kelime:
Ebu Ubeyd'e göre el-Mussaddak,
Ebu Musa'ya göre el Mussaddık ,

Cumhura göre de el-Musaddık şeklindedir. İlk ikisinin mânâsı birdir. Zekât veren (mal
sahibi) demektir. "Musaddık" ise, zekât memuru mânâsmdadır. Bu iki değişik
manadan dolayı bu kelimenin geçti-
ği fıkra da iki şekilde açıklanmıştır:

a. Bu kelimenin, "zekât veren mal sahibi" manasına gelen "el-Mussaddak" veya (veya
"el-Mussaddık" diye okunması halinde) istisna sadece döl hayvanına ait olur. Buna
göre fıkranın mânası şöyle olur:

"Zekâtta ne yaşlı, ne ayıplı davar ne de (koç ve teke gibi) döl hayvanı alınmaz. Ancak
zekât veren mal sahibi dilerse döl hayvanını verebilir" Çünkü döl hayvanı mal
sahibine lâzım olabileceğinden alınması ona zarar verebilir. Böylece "mal sahibi
dilerse, yaşlı ve ayıplı davarı da zekât olarak verebilir" demlemez. Çünkü mal sahibi
yaşlı veya ayıph davarı verme hakkına sahip değildir ki onun isteğine bırakılsın.

b. Bu kelimenih zekât memuru mânâsına gelen "el-Musaddık" diye okunması hâlinde
ise, istisna hepsini yani hem yaşlı hem ayıplı hem de döl hayvanını içine alır. Bu
takdirde fıkranın mânâsı, hadisin tercemesin-de verdiğimiz gibi olur. Yani "zekâtta ne
yaşlı, ne ayıplı davar ne de (koç ve teke gibi) döl hayvanı alınmaz. Ancak zekât
memuru dilerse bunları alabilir." Çünkü zekât memuru fakirlere böyle bir hayvanı
daha faydalı görebilir. Fakirlerin haklarını korumakla görevli olan zekât memurunun
yaşlı ve ayıplı hayvanı zekât olarak almakta bir fayda görebilmesi de ancak İbn
Melek'in dediği gibi o sürünün tamamının yaşlı veya ayıplı olması hâline
mahsustur.

"Zekât (artar veya eksilir) korkusuyla mufterik (ayn olan mal) bir araya toplatılmaz.
Toplu olan (mal) da tefrik edilmez" fıkrasındaki hüküm, hem mal sahipleri hem de
zekât memuru ile ilgilidir. Mal sahipleri ile ilgisi şudur:

Zekâta tâbi hayvanları bulunan mal sahipleri zekâtın farz olması veya artması korkusu
ile toplu olan mallarını birbirinden ayırıp dağıtamaz ve ayrı olan mallarım
toplayamazlar. Meselâ, kırkar koyunu olan üç kişi koyunlarını birleştirip toplam 120
koyundan zekât olarak bir koyun vermeleri caiz değildir. Zira bunların mallan ayrı
ayrı olduğundan her birinin bir koyun yani toplam üç koyun zekât vermeleri gerekir.



İşte bunların böyle bir hileye başvurmaları mufterik yani ayrı hesab edilmesi gereken
malları bir araya toplama olur. Toplu olan malın ayrı ayrı hesaplanmasına ise, şu misal
verilmiştir:

Yüz birer adet koyunu olan iki ortak, toplam 202 koyuna zekât olarak üç koyun
vermeleri gerekirken, zekât memuru zekât almaya gelince, bunlar koyunlarını
biribirinden ayırarak her biri sahip olduğu 101 koyun için zekât olarak bir koyun
veremezler.

Mal sahilerinin vermeleri gereken zekâttan daha az zekât vermek için bu yollara
başvurmalarından nehy edilmeleri, vâcib hak olan zekâtı kaçırdıkları ve fakirlere zarar
verdikleri içindir.

Zekat memurları ile ilgisine gelince:

Zekât memurları zekâtın farz olması veya artması için ayrı ayrı olan malları

birleştiremez ve toplu malları da biribirinden ayıramazlar. Meselâ:

Zekât memuru yirmişer koyunu olan iki kişinin ayrı ayrı olan koyunlarını birleştirip

onlardan zekât alamaz. Çünkü koyunun nisabı kırk tane. olduğundan yirmi koyuna

zekât düşmüyor. Bu ayrı olan mallan birleştirmeye misâldir.

Toplu olan malın ayrı ayrı hesaplanmasına misâl ise:

Kırkar koyunu olan iki ortak toplam seksen koyuna zekât olarak bir koyun vermeleri
gerekirken zekât memuru bunları birbirinden ayırarak her birinden sahip olduğu 40
koyun için zekât olarak bir koyun alamaz.

Açıklamaya çalıştığımız bu fıkralardaki "ayrı olan malları birleştirme ve toplu olan
malı ayırma" nehyi, aynı cinsten sayılan mallarla ilgilidir. Koyun-keçi, bir cins, sığır
ile manda bir başka cins ve develerin bütün çeşitleri de bir diğer cins sayılır.
Buna göre hem sığırları hem de koyunları nisaba ulaşmayan bir kişinin sığır ve
koyunlarını birleştirip ondan buna göre zekât alınamaz. Bu hususta âlimler arasında
ittifak vardır.

Misâllerde belirtildiğine göre mezkûr nehy, aynı zamanda sahipleri ayin olan mallara
mahsustur. Ama mal sahibi bir kişi olup da ayrı ayrı memleketlerde aynı cinsten
mallan varsa, o malları birleştirilir. Meselâ, bir memlekette, 30 koyunu diğer bir
memlekette de 10 koyunu olan bir mal sahibinden zekât memuru iki memleketteki
koyunları birleştirerek toplam kırk koyunun zekâtım alır. İki memleketteki mallarını
ayrı ayrı nisaba-ulaşması halinde de durum aynıdır. Meselâ: Bir memlekette 50
koyunu, bir diğerinde 45 koyunu olan bir mal sahibinden zekât memuru zekât almaya
geldiğinde toplam 95 koyunun zekâtı olarak sadece bir koyun alır. Bunları ayrı ayrı
kabul edip iki koyun alamaz.

Bu husust cumhûra göredir. Ahmed b. Hanbel ise şöyle bir ayırım yapmıştır:
Eğer bu iki memleket arasındaki mesafe kasr mesafesinden (90 km) az ise, cumhurla
ittifak halindedir. Fazla ise, mallar ayrı kabul edilerek birleştirilemez. Böylece
aralarında kasr mesafesi olan iki memleketten her birinde yirmişer koyunu varsa, ikisi
birleştirilmeyeceği için ondan zekât alınamaz. İbn'ul-Münzir "Ahmed'den başka bir
kimsenin bu görüşte olduğunu bilmiyorum" demiştir.

Hadisin bu fıkrası müstakil düşünüldüğünde bu hükmün nisaba ulaşmayan altın ve
gümüşü de içine alacağı söylenebilir. Şöyle ki nisaba ulaşmayan altını ve yine
nisabtan az gümüşü bulunan bir kimsenin bu altın ve gümüşü bir arada hesaplanıp
zekâtı alınamaz. Alimlerin çoğu bu görüştedir. Hanefî ve Malikîlere göre ise, nisaba
ulaşmayan bu altın ve gümüş bir arada hesaplandığı zaman nisaba ulaşırsa zekâtını
vermek vâcib-tir. Bunlar mezkûr fıkradaki nehyi, hadiste daha önce geçen zekâta tabi



hayvanlara tahsis etmişlerdir.arasmda geçen kelimesi, kelimesinin tesniyesidir."Halit"
ise, Hanefîlere göre ayırd edilemeyecek şekilde malı başkasının malına karışan ortak
demektir. Bunlar "zekâtın vâcib olması hususunda bu ortaklığın tesiri yoktur.
Dolayısıyla ortaklık neticesinde nisaba ulaşan malda zekât vacib değildir" derler.
Bunu bir misalle açıklayalım:

Yirmişer koyunu olan iki kişi koyunlarını birbirinden ayırd edilemeyecek bir şekilde
kanştırırlarsa, biri diğerinin haliti (ortağı) olur ve bu karıştırma ile meydana gelen
ortaklığa da hılta denir. İki halitin toplam kırk koyunu nisaba ulaştığı halde bunlara
zekat vacib değildir. Ama her birinin koyun sayısının nisaba ulaşması halinde her halit
(ortak) hissesine düşen zekâtı öder.

Bunlara göre ortaklık ister sevâimde olsun, ister olmasın farketmez... Delilleri "beşten
az olan devede zekât yoktur" hadisi ile adamın sevaim olan davarı kırka ulaşmaması
(halinde) onda (zekât olarak) hiç birşey yoktur. Ancak onların sahibi dilerse
(tatavvuan verebilir)" hadisidir. Aynı zamanda zekât nisabları ile ilgili bütün hadisler
de bundan aşağısında zekâtın vacîb olmadığına delâlet etmektedir.
Hanefîlere göre den murad hisselerine göre hesaplaşmalarıdır. Şöyle ki: İki ortağın
toplam 123 koyunu olup bunların üçte ikisi birinin, üçte biri de diğerinin ise ve zekât
memuru gelince herbirinden zekât olarak bir koyun alırsa, üçte bir hissesi olan ortak,
verdiği koyunun üçte ikisinin karşılığını diğerinden alır. Üçte iki hissesi olan ortak da
verdiği koyunun üçte birinin karşılığını üçte bir hissesi olandan alır. Üçte biri üçte bire
karşılık kabul edersek üçte iki hissesi olan diğerine üçte bir hissenin karşılığım verirse
ödemiş olurlar.

İki ortağın hisseleri eşit ise, zekât ortaklık malından ödendiği için birinin diğerinden
alacağı bir şey olmaz. Şöyle ki: İki ortağın toplam 120 koyunu olup bunların yarısı
olan altmış koyun birinin, diğer yarısı da diğerinin ise, zekât memurunun ortaklık
malından zekât olarak iki koyun alması halinde ortaklar birbirinden alacaklı olmazlar.
Malikîlere göre hayvanlarını birbirine karıştıran halitler, zekâtın vâcib olması
hususunda bir mal sahibi hükmündedirler: Dolayısıyla hangisinin malından zekât
verilirse o kişi diğerlerinden hisseleri nisbetinde alacaklı olur. Bunlar İnhanın
gerçekleşmesi bir başka ifadeyle tesir etmesi için şu şartlan koşarlar:

a. Halitlerden her birinin nisaba ulaşan hayvanlara sahib olması ve hılta'ya niyyet
etmesi,

b. Hepsinin çobanı döl hayvanı ve ahır veya ağılının bir olması,

c. Halitlerden herbirinin sahip olduğu hayvanların diğerlerinden ayırt edilebilmesi.

d. Halitlerden her birinin zekât vermekle mükellef olması. Şayet onlardan biri, köle
veya kâfir ise, hılta gerçekleşmez.

Bu şartların gerçekleşmesi hususunda Evzâî de aynı görüştedir. Bunlara göre hılta
yalnız zekâta tabi olan hayvanlara mahsustur.

Şafıîlerle Hanbelflere göre halît, malını diğerinin malına karıştıran demektir. Ancak
Hanbelîlere göre bu karıştırma, Mâlikîlerde olduğu gibi yalnız zekâta tabi olan
hayvanlara mahsus olduğu halde Şafıîlere göre zekâta tâbi olan hayvanlar, ekin,
meyve, altın ve gümüşte de gerçekleşebilir. Şafiî ve Hanbelîler hıltanm gerçekleşmesi
için şu 9 şeyi şart koşarlar:

1. Ortaklar, kendisine zekât vâcib olan kimseler olmalıdır.

2. Malın karıştırıldıktan sonra nisaba ulaşması

3. Karıştırmanın üzerinden' tam bir yıl geçmiş olması

4. Ahır veya ağıl gibi geceledikleri yer, mer'a, sulama yeri çoban ve süt sağma yerinde



birbirlerinden ayırt edilmemesi.

5. Aynı neviden olan hayvanların döl hayvanının bir olması.

Bu şartlar tahakkuk ederse ortaklar, -Mâlikîlerde olduğu gibi- bir mal sahibi
hükmünde kabul edilirler.

Bu iki mezhebe göre hılta, zekât miktarının artması, azalması veya farz olmasına te'sir
edebilir. Meselâ, iki kişinin toplam 40 koyunu olup şartlar da gerçekleşmişse, onlara
zekât vacib olur. Delilleri, açıklamaya çalıştığımız bu hadis ile şu aklî delildir: "îki
tarafın malları aynı bakım ve muameleye tabi tutulmaları yönünden bir mal gibi olur.
Bu nedenle zekâtları da bir malın zekâtı gibi verilir.

Buhârî sarihi Aynî bu iki mezhebin azönce zikrettiğimiz toplam 9 şartının delili
olmadığını savunarak der ki: Zikredilen dokuz şartın ne Kur'-ân, ne Sünnet ne sahabî
kavli ne de kıyastan delili yoktur. Hılta, hayvanların mer'alan bir olduğu için
gerçekleşecek olsaydı onun, yeryüzündeki zekât'a tabi olan hayvanların hepsinde
gerçekleşmesi gerekirdi. Zira bütün mer'alar arada bir deniz veya nehrin olması hariç
çok yerde biribirine bitişiktir.

Bu konuda mezhep âlimleri birbirilerinin delillerini tenkid etmek ve kendi görüşlerini
ispatlamak için ileriye çeşitli deliller sürmüşlerdir. Bu delillerin arasını şöyle bulmak
mümkündür:

"Beşten az devede zekât yoktur" hadisinin mutlak olup umum ifade etmesine
dayanarak hılta ile ilgili hadislerin, ortaklardan her birinin malının nisaba ulaşması
haline mahsus olmasına hamledilir.

Zürkânî Muvatta' Şerhî'nde bu konuda İbn Abdilberr'den naklen şöyle demektedir:
"Bir kişinin nisabtan az malına zekât lâzım gelmediği hususunda icmâ vardır. İhtilâf
edilen nokta ise, halitayn hususudur. Ancak şu kadar var ki, hakkında icmâ olan bir
aslı, hakkında ihtilâf edilen bir görüş ile bozup hükmünü de değiştirmek caiz değildir."
"Gümüşte de kırkta bir vardır" cümlesindeki sikkeli veya sikkesiz gümüş demektir. Bu
kelimenin aslı tır ile de olduğu gibi vav hazfedilip onun yerine kelimenin sonuna "ta"
getirilmiştir. dan maksat da onda birin dörtte biridir ki, kırkta bir oluyor. Bu fıkradan
anlaşılan şudur:

Gümüş, nisaba yani iki yüz dirheme ulaştığında kırkta bir zekâtı vardır. İki yüz
dirhemde beş dirhem, iki yüz kırk dirhemde altı dirhem; iki yüz seksen dirhemde yedi
dirhem... zekât vâcib olur. Ebû Hanîfe gümüşün zekâtında vaksı, yani iki yüzden
sonraki kırktan az olan küsuratın zekâta tabi olmadığını (affedildiğini) kabul edip "her
kırk dirhemde bir dirhem zekât alınır" demiştir.

Bir dirhemin kaç gram olduğu 1558 no'lu hadisin açıklamasında belirtilmiştir.
"Eğer gümüş yalnız yüz doksan dirhem ise zekâtı yoktur", cümlesindeki yüz doksan
rakamı, onar onar yani küsurat zikredilmeden tam sayılara göre söylenmiştir. Çünkü
iki yüzden önceki son on rakamın bulunduğu tam sayı yüz doksandır. Binaenaleyh bu
cümlede ifade edilmek istenen şudur:

Eğer gümüş yalnız yüz doksan dokuz dirhem ise zekâtını vermek vâcib değildir.
Bu hadisi Buharî kısım kısım ayrı bablarda, Nesaî, Ahmed, Şafiî, Bey-hakî Hâkim ve
Dârekutnî rivayet etmişlerdir. Darekutnî: "Bu sahih bir is'naddırl ve râvilerînin hepsi
sikadır" demiştir. İbn Hazm da: "Bu son derece sahih bir mektubtur" demiş ve İbn

1391

Hibban'la başkaları sahih olduğunu söylemişlerdir.
Bazı Hükümler



1. Bu Resulullah (s. a.) in müslümanı ara tarz kıldığı (veya takdir ve tayin ettiği)
zekât farizası (hükümlerini beyan eden bir mektup) dır." Fıkrası kâfirlerin zekât
vermekle mükellef olmadıklarına delâlet etmektedir. Zira bu fıkrada zekâtın
müslümanlara farz kılındığı belirtilmiştir. Kâfirlerin iman etmekle mükellef oldukları
hususunda ittifak vardır.

Zira "Ey insanlar, ben sizin hepinize göklerin ve yerin sahibi Allah'ın Resulüyüm.
Ondan başka ilâh yoktur. O diriltir, öldürür. Gelin Allah'a ve O'nun ümmî Peygamberi

İM

olan Resulüne inanın..." âyetinde, onlar a Allah ve Resulüne iman etmeleri
emredilmektedir. Namaz, zekât ve oruç gibi ibâdetleri edâ etmekle mükellef olup
olmadıkları hususunda ise, ihtilâf edilmiştir. Irak âlimleriyle Mâlikîlerin sahih kavline
göre kâfirler ibâdetleri edâ etmekle mükelleftirler, Hanefî, Şafiî ve Hanbelîlere göre
ise kâfirler ibâdetleri edâ etmekle mükellef değildirler. Çünkü küfürle beraber
ibâdetleri edâ edemezler. Zira ibâdetleri edâ etmenin bir şartı da imândır.

2. Zekâta tâbi olan hayvanlar gibi emvâl-i zahire, halife veya onun naibi olan zekât
memuruna verilir.

3. Zekât memuru mal sahibinden bu hadiste belirtilen miktara uygun zekât isterse, mal
sahibinin ona zekâtım vermesi vâcib olur. Vermesi gereken miktardan fazla isterse,
mal sahibi duruma göre ona ya fazlalığı ya da hiçbir şey vermez. Zekâtım başka bir
zekât memuruna öder.

4. Halifenin İslama aykırı olan emrine itaat edilmez.

5. Bu hadis develerin zekât miktarlarını da açıklamaktadır:

a. Devenin nisabı,-beştir. Yani deve sayısı beşe ulaşmadıkça zekâtı yoktur.

b. Beş deveden dokuz deveye kadar bir koyun zekât verilir.

Zekâta tabi olan hayvanlarda ı iki nisab arasmdakilerin zekâtı yoktur. Buna fıkıhta
"vaks" denilmektedir. Meselâ burada anlatılan beşten dokuza kadar olan dört deve için
ayrıca zekât yoktur. Yani deve sayısı beş olsun dokuz olsun zekâtı yalnız bir
koyundur. Ancak bu zekâtın dokuzuna mı, yani hem nisab olan beşe hem de vaks olan
dörde mi yoksa sadece nisab olan beş deveye mi taalluk ettiği konusunda âlimler
ihtilâf etmişlerdir:

Hanefîlerden Muhammed ile Züfer ve Mâlikîlerin mutemed kavline göre bu zekât hem
nisab hem de vaksa yani dokuzuna taalluk eder.

Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Ahmed b. Hanbel'e göre ise zekât, yalnız nisaba
(misalimizde beşine) taalluk edip vaksa (beşten sonraki dört deveye) taalluk
etmemektedir. Şâfıîlerin esah olan görüşü ile Mâlikîlerin meşhur görüşü de budur, el-
Menhel'in yazarı Mahmud Muhammed Hattâb es-Subkî bunların delillerini de
zikrettikten sonra birinci görüşün delil yönünden daha kuvvetli olduğunu

Mil

söylemektedir.

İki görüşün sahiplerine göre de verilmesi gereken zekât miktarı aynı (misalimizde beş
deve) olup değişmediğine göre, bu ihtilafın faydası nedir? sorusuna şöyle cevap
verilir:

Dokuz devesi olan bir mal sahibinin bu develeri üzerinden bir yıl geçtikten sonra
dördü helak olursa, birinci görüşe göre mal sahibi kalan develere düşen nisbete göre
zekât verir ki, o nisbet de dokuzda beş (5/9)'tir. Yani zekât olarak bir koyunun
dokuzda beşini vermesi lâzım gelir. Halbuki ikinci görüşe göre daha önce vermesi



gereken zekât miktarı olan bir koyundan hiçbir şey eksilmez. Böylece her iki halde de
(yani beş veya dokuz deve olması hâlinde) aynı şeyi verir. Çünkü ikisinde de nisâb
aynı olup değişmemiştir.

c. On deveden on dörde kadar iki koyun,

d. Onbeş deveden ondokuza kadar üç koyun.

e. Yirmi deveden yirmi dörde kadar dört koyun.

f. Yirmi beş deveden otuz beş'e kadar bir bint-i mahâd (bir yaşını bitirip iki yaşma
basmış dişi deve) verilir. Mal sahibinin yanında yoksa bir ibn-i lebûn (iki yaşını bitirip
üç yaşma basmış erkek deve) verilir.

Bu hadisin zahirinden anlaşıldığına göre zekât olarak verilmesi gereken bir yaşını
bitirip iki yaşma basmış dişi deve bulunmayınca ondan bir yaş büyük olan bir erkek
deve verilir. Dişi deve erkek deveden değerli olduğundan yaş büyüklüğü dişilik
değerine karşılık kabul edilmiştir. Ancak bazı âlimler hadisin zahirine göre hüküm
vermediklerinden bu hususta ihtilâf etmişlerdir.

Mâlik, Şafiî ve bir rivayete göre Ebû Yûsuf bu hadisin zahirine göre hükmetmişlerdir.
Ebû Hanîfe ile Muhammed'e göre ise, bir yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi deve
(bint-i mahâd) bulunmadığı takdirde onun yerine iki yaşını bitirip üç yaşma basmış
erkek deve (ibn lebûn) alma mecburiyeti yoktur. Muteber olan, kıymettir. Nitekim
Hidâye sarihi İbnu'l-Hümâm Fethü'l-Kadîr'de: "O zamanlarda yaş büyüklüğü dişilik
değerine karşılık kabul edilerek İbn Lebûn, bint mahâd'la eş değerdeydi. İkisi
arasındaki eş değerlik değişince sonuç da değişir", demektedir. el-Menhel yazarı İbnu'
1-Hümâm'm bu sözüne şunu ilâve etmektedir: "eğer kıymeti göz önünde
bulundurmadan ibn lebûn almayı zorunlu koşarsak, bu durum, ya fakirlere zarar verir
ya da mal sahiplerini mağdur eder".

g. Otuz altı deveden kırk beş'e kadar bir bint lebûn (iki yaşını bitirip uç yaşma basmış
dişi deve) verilir.

ğ. Kırkaltı deveden altmışa kadar bir hıkka (üç yaşını bitirip dört yaşma basmış dişi
deve) verilir.

h. Altmış bir deveden yetmişbeş'e kadar bir ceza (dört yaşını bitirip beş yaşma basmış
dişi deve) verilir.

ı. Yetmişaltı deveden doksan'a kadar iki bint lebûn (iki yaşını bitirip üç yaşma basmış
dişi deve) verilir.

i. Doksan birdevedenyüz yirmiye kadar için iki hıkka (üç yaşını bitirip dört yaşma
basmış dişi deve) verilir.

j. Yüzyirmiyi geçince her kırk deve için bir bintu lebün (iki yaşını bitirip üç yaşma
basmış dişi deve) ile her elli deve için bir hıkka (üç yaşını bitirip dört yaşma basmış
bir dişi deve) verilir.
Buna göre:

121 deveden 129'a kadar üç bint lebûn,

130 deveden 139'a kadar bir hıkka ile iki bint lebûn,

140 deveden 149'a kadar iki hıkka ile bir bint lebûn,

150 deveden 159'a kadar için üç hıkka verilir. Bu hesap hadisin zahirine göre böyle
devam eder gider.

Şafiî, İshâk b. Râhûye, Evzâî, Ebû Sevr, Dâvûd, Mâlikîlerden İbn Kasım ve bir
rivayete göre Ahmed bu görüştedirler.

Mâlikten rivayet edilen bir görüşe göre hadiste geçen fazlalaşmadan maksat, on
develik bir artıştır. 130 deve için bir hıkka ve iki bint lebûn verilir. Böylece her on



deve artışı ile zekât miktarı değişir. 121 'den 129'a kadar olan develer için zekât
memuru iki hıkka veya üç bint lebûn almakta muhayyerdir. Çünkü bu, iki ellilikten de
üç kırklıktan da fazladır.

Hz. Ali, tbn Mesûd, Ebû Hanife ile arkadaşları İbrahim en-Nehâî ve Sevrî'ye göre
verilecek zekât miktarı 120 deveden sonra yeniden başlar. Yani 120 deve için iki
hıkka verilmekle beraber bundan sonraki her beş deve için ayrıca bir koyun verilir.
Meselâ: 144 deve için iki hıkka ile 4 koyun verilir. 145 deve için ise, iki hıkka ve bir
bint-i mahad verilir. Deve sayısı 150 olunca her 50 deve için bir hıkka olmak üzere üç
hıkka verilir. Bunlar 1570 no'lu hadisin açıklamasında tablo hâlinde verilecektir.

6. Davarın zekât miktarı:

l'den 39'a kadar zekât vâcib değildir.

40'dan 120'ye kadar bir koyun (veya keçi),

121 'den 200'ye kadar iki koyun (veya keçi),

20 l'den 399'a kadar üç koyun (veya keçi),

400'den 499'a kadar dört koyun verilir.

Bundan sonraki her yüz için bir koyun zekât verilir.

7. Zekâta tabi olan hayvanların sâime olması gerekir. Cumhurun da görüşü budur.

8. Gümüş nisaba ulaştığında kırkta biri zeHt olarak verilir.

9. Diğer hükümler ihtilaflı olup hadisin açıklamasında geçtiği için tekrar edilmesi,

142]

lüzumsuz görülmüştür.

1568. ...Salim, babasının şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Resûlullah (s,a.) zekât mektubunu yazdırdı ve vefat edene kadar onu zekât
memurlarına vermeyip kılıcının yanında bıraktı. Ebû Bekir, vefat edene kadar onunla
amel etti. Sonra da Ömer, vefat edene kadar onunla amel etti. o mektupta şunlar vardı:
"Beş devede bir koyun; on devede iki koyun, onbeş devede üç koyun, yirmide dört
koyun (zekât) vardır. Yirmi beşten otuz beş .deveye kadar bir yaşını bitirip iki yaşma
basmış bir dişi deve; otuz beşi bir tane geçerse, kırk beşe kadar iki yaşını bitirip üç
yaşma basmış bir dişi deve; kırk beşi bir tane geçtiğinde altmışa kadar üç yaşını bitirip
dört yaşma basmış bir dişi deve; altmışı bir tane geçtiğinde yetmiş beşe kadar dört
yaşını bitirip beş yaşma basmış bir dişi deve; yetmiş beşi bir tane geçtiğinde doksana
kadar iki yaşını bitirip üç yaşma basmış iki dişi deve; doksanı bir tane geçtiğinde yüz
yirmiye kadar üç yaşını bitirip dört yaşma basmış iki dişi deve (zekât)vardır. Eğer
develer bundan da fazla olursa, her elli (deve) de üç yaşını bitirip dört yaşma basmış
bir dişi deve ve her kırkta iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi deve (zekât)
vardır.

Davarda kırk koyundan yüz yirmiye kadar bir koyun, yüz yirmiden bir tane fazla
olunca iki yüze kadar iki koyun, İki yüzden bir tane fazla olursa, üç yüze kadar üç
koyun (zekât) vardır. Davar, bundan da fazla olursa, her yüz koyunda bir koyun
(zekât) vardır. Yüze varmadıkça,zekâtı yoktur.

Zekât (artar veya eksilir) korkusuya toplu olan (mal), ayrılmaz, ayrı olan da bir araya
toplatılmaz.

İki halitin (ortak) malından alman zekât hususunda ikisi aralarında hisselerine göre
hesaplaşırlar.

143]

Zekâtta ne yaşlı ne de ayıplı (hayvan) alınmaz."



Süfyân b. Huseyn dedi ki:

Zührî: "Zekat memuru geldiğinde koyunlar üç kısma ayrılır: Üçte biri kötü (halli), üçte
biri iyi (halli) ve üçte biri de orta (halli). Zekât memuru orta hallisinden alır" demiş ve

1441

sığırları zikretmemiştir.
Açıklama

fıkrasında geçen fiilinin Resûlullah (s.a.)'a isnadında mecaz vardır. Çünkü zekâtla
ilgili mektubu Resûlullah (s. a.) bizzat kendisi yazmamış, ashâb-ı kiramdan birine
yazdırmıştır. Yani o söylemiş, saha*" de söylenenleri yazmıştır.
Peygamber (s. a.) zekâtla ilgili yazdırdığı mektubu kılıcının yanma koyup saklamış
tayin ettiği zekât memurlarına vefat edinceye kadar vermemiştir. Zira o, devamlı
onlarla görüşüp zekâtla ilgili hükümleri onlara sözlü olarak beyân ederdi. Bu sebepten
dolayı ihtiyaç duymadığı için onlara o mektubu vermemiştir. Anlaşıldığına göre
Peygamber (s. a.) o mektubu vefatından sonra onunla amel olunsun diye yazdırıp
saklamıştı. Nitekim Peygamber (s.a.)'in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir o mektubu
çıkarıp vefat edinceye kadar onunla amel etmiş, sonra da onu Hz.Ömer uygulamıştır.
Ebu't-Tayyib es-Sindî diyor ki: "Bu mektubun, kılıcın yanma konulmasında zekât
vermeyenlere karşı savaş açılmasına işaret vardır. Nitekim Ebû Bekir (r.a.)'in hilâfeti
zamanında zekât vermeyenler olmuş ve onlara karşı savaş açılmıştır."
Hadisin senedinde geçen Sâlim'in babasından murad, Hz.Ömer'in oğlu Abdullah'dır.
Zekât hakkındaki mektuplarla ilgili olarak 1567 no'lu hadis, Enes hadisi, bu hadis de
tbn Ömer hadisi diye bilinir. "Zekâtnâme" diye bilinen zekâtla ilgili mektuplar
hakkındaki malumat ayrıca 1570 no'lu hadiste gelecektir.

Bu hadisin mânâ ve fıkıh yönü, bir önceki hadiste belirtildiği için tekrarına gerek
duyulmamıştır. Bu, hadisi Zührî'den Süfyân b. Hüseyn rivayet etmiştir. Ayrıca
Zührî'nin bu mektubta sığırların zekâtı ile ilgili bir şey nakletmediği belirtilmiştir.
Süfyân b. Hüseyin hakkında söylenenlere gelince Nesâî, Süfyân b. Hüseyn'in
Zührî'den olan rivayeti hariç, rivayet ettiği hadislerin alınabileceğini söylemiştir.
İbn Sa'd da O'nun sika olmakla beraber rivayet ettiği hadislerde çok hata ettiğini ifade
etmiştir.

İbn Adiy; "Süfyân b. Hüseyn'in Zührî'den yaptığı rivayetler hariç, hadisleri alınabilir,"
demiştir.

İbn Hibbân: "Süfyân b. Hüseyn, Zührî'den olan rivayeti hariç, sikadır." demiş.
Münzirî: "Müslim, Süfyân b. Hüseyn'in bazı hadislerini tahric etmiş. Buharı de onunla
istişhâd etmiştir. Ancak Zührî'den yaptığı rivayetler hakkında bazı söylentiler vardır"
demiştir.

Görüldüğü gibi muhaddisler onun sika olduğunu ancak Zührî'den yaptığı rivayetler
hakkında bazı söylentiler bulunduğunu ifade etmişlerdir.

Süfyân b. Hüseyn'in rivayet ettiği bu hadis hakkında da Tirmizî şöyle demektedir: "Bu
hadis hasendir. Bütün fakihlere göre uygulama da buna göredir. Bu hadisi ayrıca
Yûnus b. Yezîd ile başkaları da Zührî'den, o da Sâlim'den rivayet ederek onu ref
etmemişlerdir. Bu hadisi yalnız Süfyân b. Hüseyn merfu olarak rivayet etmiştir.
Tirmizî, el-İlel adlı eserinde ise, şöyle demiştir: "Muhammed b. İsmail el-Buhârî'ye bu
hadisin sıhhatini sordum, şöyle dedi: "Umarım ki mahfuzdur. Süfyân b. Hüseyn de
sadûktur."



Beyhakî, "Bu hadisi Süfyan b. Hüseyn gibi Süleyman b. Kesir de merfu olarak rivayet
etmiştir ki, Süleyman b. Kesîr'in rivayet ettiği hadislerle ihticac edilebileceğine Buhârî
ve Müslim'in ittifakı vardır" demiştir.

Hâkim de bu hadisi Müstedrek'te tahric etmiş ve Süfyan b. Hüseyn'in, hadis

1451

imamlarından olan Yahya b. Maîn tarafından tevsik edildiğini ifâde etmiştir.

1569. ...Muhammed. b. Yezid el-Vâsıtî demiştir ki;

Süfyan b. Hüseyn, aynı senetle aynı manayı bize naklederek; "bir yaşını bitirip iki
yaşma basmış dişi deve yoksa, iki yaşını bitirip üç yaşma basmış erkek deve (verilir)"
dedi. Muhammed b. Yezid, Zührî'nin (sürünün üçe taksim edileceği ile ilgili) sözünü

1461

de zikretmedi.
Açıklama

ibaresinden maksat şudur: Muhammed b. Yezid el-Vâsitî, bu hadisi Süfyan b.
Hüseyn'den Abbâd b. el-Avvâm'm isnadıyla yani bundan bir önceki hadisin senediyle
aynı mânâyı rivayet etmiştir. Ancak Muhammed b. Yezid'in rivayet ettiği bu hadiste
bir önceki hadisten fazla olarak şu da var: "Bir yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi
deve yoksa iki yaşını bitirip üç yaşma basmış erkek deve verilir. Yani yirmibeş
deveden otuzbeş deveye kadar zekât olarak bir yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi
deve verilir. Mal sahibinin bu yaşta dişi devesi yoksa ondan bir yaş büyük erkek deve
verilir. Muhammed b. Yezid bir Önceki hadiste geçen Zührî'nin "zekât memuru

1421

geldiğinde koyunlar üçe ayrılır..." sözünü bu hadiste zikretmemiştir.

1570. ...Yûnus b. Yezid İbn Şihâb'(ez-Zührî)dan şöyle dediğini rivayet eder:

Bu, Resûlullah (s.a.)'m zekât hakkında yazdırdığı mektubun bir nüshasıdır ki, (O'nun
aslı) Ömer b. Hattâb ailesinin yanındadır. İbn Şihâb (devam ederek):
Onu bana Salim b. Abdullah b. Ömer okuttu da olduğu gibi hepsini belledim. O, Ömer
b. Abdülaziz'in Abdullah b. Abdullah b. Ömer'le Salim b. Abdullah b. Ömer'den
nakledilmesini emrettiği nüshadır, dedi ve hadisi nakledip (devamında): "Develer, yüz
yirmi bir olduğunda yüz yirmi dokuza ulaşıncaya kadar iki yaşım bitirip üç yaşma
basmış üç dişi deve (zekâtı) vardır. Yüz otuz olduğunda yüz otuz dokuza varıncaya
kadar iki yaşını bitirip üç yaşma basmış iki dişi deve ile üç yaşını bitirip dört yaşma
basmış bir dişi deve (zekâtı) vardır. Yüz kırk olduğunda yüz kırk dokuza varıncaya
kadar üç yaşını bitirip dört yaşma basmış iki dişi deve ile iki yaşım bitirip üç yaşma
basmış bir dişi deve (zekâtı) vardır. Yüz elli olduğunda yüz elli dokuca kadar üç yaşını
bitirip dört yaşma basmış üç dişi deve (zekâtı) vardır. Yüz altmış olduğunda yüz
altmış dokuza varıncaya kadar iki yaşını bitirip üç yaşma basmış dört dişi deve
(zekâtı) vardır. Yüz yetmiş olduğunda yüz yetmiş dokuza ulaşıncaya kadar iki yaşını
bitirip üç yaşma basmış üç dişi deve ile üç yaşım bitirip dört yaşma basmış bir dişi
deve (zekâtı) vardır. Yük seksen olduğunda yüz seksen dokuza ulaşıncaya kadar üç
yaşını bitirip dört yaşma basmış iki dişi deve ile iki yaşını bitirip üç yaşma basmış iki
dişi deve (zekâtı) vardır. Yüz doksan olduğunda yüz doksan dokuza ulaşıncaya kadar
üç yaşını bitirip dört yaşma basmış üç dişi



deve ile iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi deve (zekâtı) vardır. İki yüz
olduğunda üç yaşını bitirip dört yaşma basmış dört dişi deve veya iki yaşını bitirip üç
yaşma basmış beş dişi deve (zekâtı) vardır. (Ey zekât memuru) bu iki şeyden hangisini
bulursan alırsın. Otlaklarda yayılan davarda ise..." dedi ve (Yunus b. Yezid) Süfyan b.
Hüseyin'in (rivayet ettiği) hadisinin benzerini nakletti. Onda şu vardı: "Zekâtta ne
yaşlı ne ayıplı ne de (koç ve teke gibi) döl hayvanı alınmaz. Ancak zekât memuru
£481

dilerse, alabilir.
Açıklama

îbn Şihâb ez-Zührî'nin ifâdesinde anlatılmak istenen şudur; "Bu, Resûlullah (s.a.)'m
zekât hükümlerini beyân hususunda yazdırdığı mektubun bir nüshasıdır. İbn Şihâb bu
nüshayı Salim b. Abdullah'tan dinlemiş ve hıfzetmiş. Ömer b. Abdulaziz
Medine'ye'emir tayin edildiği zaman Abdullah b. Ömer'in oğulları Salim ile
Abdullah'ın yanlarında bulunan bu mektubun örneğini çıkarttırarak zekât memurlarına
ona göre amel etmelerini emretmiş ve bir nüshasını da el-Velîd b. Abdulmelik'e
göndermiştir. Halife el-Velid de zekât memurlarına onunla amel etmelerini emretmiş,
artık ondan sonra gelen bütün halifeler hep aynı şeyi emredip tatbik ettiler. Hatta
Hişam b. Hâni onu çoğaltarak bütün zekât memurlarma gönderip onlara sadece onunla
amel etmelerini emretmiştir.

cümlesindeki iki fiilin de faili İbn Şihâb ez-Zührî'dir. Şâlim, babasından bu hadisin
aslını nasıl rivayet etmişse, Zührî de onu aynen Sâlim'den rivayet etmiştir. Zührî
hadisi başından beri -yani "develer beşe varmadıkça zekât olarak hiçbir şey alınmaz
beşe vardığında on deveye ulaşıncaya kadar bir koyun (zekâtı) vardır..." kısmından
itibaren nakletmiş ve, "yüz yirmi bir olduğunda yüz yirmi dokuza varıncaya kadar iki
yaşını bitirip üç yaşma basmış üç dişi deve (zekâtı) vardır", diyerek devam etmiştir.
Bu cümle, 1568'de Enes hadîsinde geçen "yüz yirmiden fazla olduğunda her kırk
devede iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi deve her elli devede üç yaşım bitirip
dört yaşma basmış bir dişi deve (zekât) vardır" cümlesini açıklamaktadır. Enes
hadisinde cumhurun buna göre amel ettiğini ve Hanefîlerin muhalefetini anlattığımız
için burada ayrıca anlatmayı gereksiz görüyoruz.

cümlesinde anlatılmak istenen şudur: Ey zekât memuru! Üç yaşını bitirip dört yaşma
basmış dişi develerle iki yaşım bitirip üç yaşma basmış dişi develerden hangisini
almak istersen alabilirsin, muhayyersin.

Buna göre muhayyerlik zekât memuruna ait olmuş oluyor. Cumhur bu görüştedir.
Ancak şu da kast edilmiş olabilir: Hangi yaşta bulursan mal sahibinden onu alırsın.
Yani mal sahibi hangisini vermek isterse onu almak zorundasın. Buna göre de
muhayyerlik mal sahibinin olur. Ebû Hanife ve arkadaşları da bu görüşte olup şöyle
demişlerdir: Zekât memuru tarafından istenen yaştaki deve bulunduğu halde mal
sahibi dilerse devenin kıymetini verebilir. Hatta zekât memuru onun kıymetini kabul
etmeye zorlanır. Çünkü Peygamber (s. a.) mal sahiplerine kolaylık gösterilmesini emr
etmiştir. Bu kolaylık da ancak mal sahibini muhayyer bırakmakla gerçekleşir.
Serahsî Mebsût adlı eserinde şöyle demektedir: "Bu mektupta anlatılanın zahiri, bu
hayvanlar hakkındaki muhayyerliğin zekât memuruna ait olduğuna ve almak istediğim
kendisinin tespit edeceğine delâlet etmektedir. Ancak hüküm öyle değildir. Yani
muhayyerlik zekât memurunun değil, mal sahibinindir. Bu nedenle mal sahibi dilerse,



vermesi gereken hayvanın kıymetini, dilerse bir yaş küçüğünü ve aradaki değer farkını
verir veya dilerse bir yaş büyüğünü verip aradaki değer farkım geri alır. Kısacası mal
sahibinin vermek istediğini zekât memuru almak zorundadır. Ben bunu almam
diyemez. Çünkü sâri', mal sahihlerine kolaylık gösterilmesini emretmiştir. Sözü edilen
kolaylık da ancak mal sahibini muhayyer kılmakla tahakkuk eder."
cümlesindeki fiilin faili Yunus b. Yezid'dir. Yani Yunus b. Yezid îbn Şihâb'dan
yaptığı rivayette Süfyan b. Hüseyn'in İbn Şihâb'dan rivayet ettiği davarın zekâtı ile
ilgili bir önceki hadisi nakletti.

Nevevî el-Mecmu' adlı eserinde: "Zekâta tabi olan hayvanların zekât miktarları Enes'le
İbn Ömer'in rivayet ettikleri iki hadise bağlıdır" diyerek bu iki hadisi nakledip
senetleriyle ilgili malumat verir.

Bu iki hadisin senetleriyle ilgili malumatı yerlerinde verdiğimizi belirttikten sonra bu
iki mektubun cumhur tarafından hüsnü kakül gördüğünü ve ikisinin gereğine göre
amel edildiğini ifade etmek isteriz. Cumhurun bu mektublarm muhtevasından üzerinde
ittifak ettikleri hususlar şunlardır:

1. Beşten az deveye zekât yoktur.

2. Kırktan az davara zekât yoktur.

3. İki yüz dirhemden az gümüşte zekât yoktur.

4. Yirmi beşten az develerin zekâtı koyundan verilir.

5. Yirmi beşten az develerin zekâtı her beş devede bir koyundur.

6. Yirmi beşten yüz yirmiye kadar olan develer için zekât olarak verilecek olan
develerin yaşında ittifak vardır.

7. Kırktan üç yüze kadar olan davar için zekât olarak verilecek miktar ile ondan sonra
her yüz koyundan bir koyun verileceği hususunda ittifak vardır.

8. Gümüş zekâtı kırkta birdir.

9. Malm orta hallisi alınır.

Her ne kadar bazı fer'î meselelerde ihtilâf edilmiş ise de, bu ihtilâflar doğrudan
doğruya hadislerden değil de, hadislerin çeşitli yorumlarından neş'et etmiştir. Şimdi de
develerin zekâtında cumhurun üzerinde ittifak ettiği miktarların tablosunu verelim.



Deve sayısı
5! den 9'a kadar
10'dan 14'e kadar
15'den 19'a kadar
20'den 24'e kadar
25'den 35'e kadar
deve)

36'dan 45'e kadar
deve)

46'dan 60'a kadar
61 'den 75'e kadar
76'dan 90'a kadar
91' den 120'ye kadar



Verilmesi Gereken Miktar:

1 koyun

2 koyun

3 koyun

4 koyun

1 bintü mahâd (1 yaşını bitirip 2 yaşma basan dişi
1 bintü lebûn (2 yaşını bitirip 3 yaşma basmış dişi



1 hıkka (3 yaşını bitirip 4 yaşma basmış dişi deve)

1 cezea (4 yaşını bitirip 5 yaşma basmış dişi deve)

2 bintu lebûn
2 hıkka

Bu miktarlar üzerinde icmâ meydana gelmiştir. İhtilaflı olan miktarlar ise, Şafiî, İshak
b. Râhûye, Evzâî, Ebû Sevr, Dâvûd, bir rivayetinde Ahmed ve Mâlikî'lerden îbn
Kasım'a göre şöyledir:



121 'den 1 29'a kadar 3 bintu lebûn

130'dan 139'a kadar 1 hıkka ile 2 bintu lebûn

140'dan 149'a kadar 2 hıkka ile 1 bintu lebûn

1 50'den 1 59'a kadar 3 hıkka

1 60'dan 1 69'a kadar 4 bintu lebûn

1 70'den 1 79'a kadar 3 bintu lebûn ile 1 hıkka

1 80'den 1 89'a kadar 2 bintu lebûn ile 2 hıkka

1 90'dan 1 99'a kadar 1 bintu lebûn ile 3 hıkka

200'den 209'a kadar 5 bintu lebûn veya 4 hıkka

Bunlar daha önce belirttiğimiz gibi Enes ile İbn Ömer'in hadislerinin zahirine göre
hüküm vermişlerdir.

İbrahim en -Nehaî, Sevrî, Ebû Hanîfe ile arkadaşları ve bir rivayete göre Hz. Ali ile
İbn Mesûd'a göre ise, şöyledir: Deve sayısı Verilmesi Gereken Miktar:



1

l/J


9
z


niKKa ııe ı


Kuy un


130


2


hıkka ile 2


koyun


135


2


hıkka ile 3


koyun


140


2


hıkka ile 4


koyun


145


2


hıkka ile 1


bintu








mahâd


150


3


hıkka




155


3


hıkka ile 1


koyun


160


3


hıkka ile 2


koyun


165


3


hıkka ile 3


koyun


170


3


hıkka ile 4


koyun


175


3


hıkka ile 1


bintu








mahâd


186


3


hıkka ile 1


bintu lebûn


196


4


hıkka veya


5 bintu








lebûn


200


4


hıkka veya


5 bintu



lebûn

İki yüz deveden sonra bir daha koyundan başlar sonra bintu mahâd, ondan sonra bintu
lebûn diye devam eder. Her elli devede bir hıkka artar.

Bunların delili, Ebû Davud'un el-Merâsîl'de, İshak. b. Rahûye'nin Müsned'inde ve
Tahâvî'nin Müşkilü'l-Asâr'da Hammad b. Seleme'den rivayet ettikleri şu hadistir:
Hammâd şöyle demiştir: Kays b. Sa'd'a; "Muhammed b. Amr b. Hazm'm mektubunu
bana al getir" dedim. Bunun üzerine Kays bana bir mektup vererek onu Ebû Bekir b.
Muhammed b. Amr b. Hazm'dan aldığını ve o mektubu Peygamber (s.a.)'in, onun
dedesi için yazdırdığını haber verdi. O mektubu okudum da onda develerin zekâtından
söz edilmekteydi. Hammâd o hadisi nakletti de onda "deve sayısı yüzyirmiyi geçince
deve zekâtının başlangıcına dönülür" buyuruluyordu.

Bir rivayete göre Kays b. Sa'd şöyle demiştir: Ebû Bekir b. Muhammed b. Amr b.
Hazm'a, "Resûlullah (s.a.)'in dedem Amr b. Hazm için yazdırmış olduğu zekât
mektubunu bana ver" dedim. O da bir kâğıda yazılı olan mektubu çıkardı, onda şu
vardı:

"Develer yüz yirmiden fazla olunca verilecek zekâta baştan başlanır. Ondan sonra
yirmibeşten az olan develerde her beş deve için bir koyun olmak üzere zekâtları



davardan verilir."

Birinci grubun delil olarak ileriye sürmüş oldukları Enes ve İbn Ömer hadisiyle ikinci
grubun delili olan Hammâd'm rivayet ettiği hadis arasında nbazıları bir çelişki
görmemiş ve "yüz yirmiden fazla olunca" cümlesini "deve sayısı yüz yirmiden çokça
fazla olunca" diye yorumlamışlardır. Çoğu da Hammâd'm hadisinin zayıf olduğunu
1491

söylemişlerdir.

1571. ...Mâlik dedi ki: Ömer b. Hattâb'm; "ayrı olan (mal) bir araya toplatılmaz toplu
olan da, ayrılmaz'" sözünün anlamı şudur: Her adamın kırk koyunu olup da zekât
memurunun gelmesi yaklaştığında onlarda yalnız bir koyun (zekât vâcib) olsun diye
onları bir araya toplarlar. "Toplu olan ayrılmaz" (sözünün anlamı) ise, iki halîtten her
birinin yüz bir koyunu olduğunda onlarda ikisinin üzerine üç koyun (zekât vâcib) olur.
Zekât memurunun onlara gelmesi yaklaştığında ikisi koyunlarını ayırırlar. Böylece
ikisinden her birine yalnız bir koyun (zekât vâcib) olur. Bu konuda, duyduğum budur.

[M

Açıklama

İmam Mâlik, Hz.Ömer'in "ayrı olan (mal) bir araya toplatılmaz" sözünü şöyle
açıklamıştır: İki veya daha çok

kişinin kırkar koyunu olup da her birinin bir koyun zekât vermesi gerekirken bunlar,
zekât olarak üç koyun yerine yalnız bir koyun versinler diye zekât memurunun
gelmesine yakın bir zamanda koyunlarım bir araya toplarlar.

"Toplu olan (mal) ayrılmaz" sözünü de şöyle açıklamıştır: İki hâlıtten her birinin yüz
bir koyunu olup da ikisi toplam üç koyun zekat vermeleri gerekirken bunlar zekât
olarak her birine yalnız bir koyun düşsün diye koyunlarını ayırırlar.
İmam Mâlik, bu iki cümleyi böyle açıkladıktan sonra başkalarından da yalnız bu
yorumu duyduğun u belirtmiştir.

Bu açıklamadan anlaşıldığına göre bu iki cümledeki nehy, mal sahiplerinedir. İmam
Şafiî'ye göre ise, bu nehy, hem mal sahiplerine hem de zekât memurlarmadır. Zira
mânânın ikisine de ihtimali var. Mânâyı birine hamletmek, diğerine hamletmekten
evlâ olmadığından her ikisine birden hamledilmiştir. Şu kadar var ki, mânânın mal
sahiplerine hamli daha belirgindir.

Terceme ile açıklamada "halît" kelimesini olduğu gibi almamızın sebebi onun
mezheplere göre değişik şekillerde açıklanmasıdır. Bu kelime ile ilgili malumat 1567
no'lu hadisin açıklamasında verildiği gibi imam Mâlik'in açıkladığı bu iki cümlenin

[511

anlamı ile ilgili hükümler de orda zikredilmiştir.

1572. ...AH (r.a.)'den şöyle rivayet edilmiştir. (Râvi) Züheyr der ki:
Zannederim o da onu Peygamber (s.a.)'den rivayet etmiş şöyle demiştir:
"(Gümüşten) kırkta birleri (zekât olarak) veriniz, her kırk dirhemden bir dirhem, iki
yüz dirheme varmadıkça sizin üzerinize (zekât olarak) hiçbir şey yoktur. İki yüz
dirhem olduğunda beş dirhem (zekâtı) vardır. (Bundan) fazlası hesabına göredir.
Davarda her kırk koyunda bir koyun (zekat) vardır. Yalnız otuz dokuz koyun(un)



varsa, senin üzerine onda (zekat olarak) hiçbirşey yoktur" (deyip Ebû İs-hâk) davarın
zekâtım Zührî gibi nakletti ve; "Sığırda her otuz (tane) de bir yaşım bitirip iki yaşma
basmış bir erkek sığır (zekât) vardır. Kırk (sığır)da ise, iki yaşım bitirip üç yaşma
basmış bir dişi sığır (zekât) vardır. Avâmil olan (çalıştmlan)lara (zekât olarak) bir şey
yoktur. Develerde ise.." deyip onların zekâtını Zührî'nin zikrettiği gibi nakletti ve;
"Yirmi beş devede beş koyun,(zekât) vardır. (Bundan) bir tane fazla olursa, otuz beşe
kadarı için bir yaşını bitirip iki 'yaşma basmış bir dişi deve (zekât) vardır. Eğer bir
yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi deve olmazsa iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir
erkek deve (verilir.) Bundan bir tane fazla olunca kırk beşe kadar iki yaşını bitirip üç
yaşma basmış bir dişi deve (zekât) vardır. Bir tane fazla olunca altmışa kadar onda
erkek deveye çeki-lobileri üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi deve (zekât)
vardır" dedi. Sonra da Zührî'nin hadisinin benzerini nakletti ve: "Bir tane fazla yani
doksan bir olunca yüz yirmiye kadar onda erkek deve e çekilebilen üç yaşını bitirip
dört yaşma basmış iki dişi deve (zekât) vardır. Şayet develer bundan çok olursa, her
elli devede üç yaşını bitirip dört yaşma basmış bir dişi deve (zekât) vardır.
Zekât (artar veya eksilir) korkusuyla toplu olan (mal) ayrılmaz. Ayrı olan da bir araya
toplatılmaz.

Zekâtta ne yaşlı ne ayıplı ne de döl hayvanı alınmaz. Ancak zekât memuru dilerse
(alabilir.)

Irmakların suladıkları veya yağmurun suladığı bitkilerde öşür vardır. Büyük kovalarla
sulananlarda ise, öşrün yarısı vardır."

Asim ve el-Hâris'in hadisinde suda vardır: "Zekât, her sene (vâcib)dir" Züheyr dedi ki:
"Zannederim (Ebû İshak "zekât" her sene) bir defa (vâcibtir)" dedi. Asım'm hadisinde
şu vardı: "Develerin arasında ne bir yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi deve ne de iki
yaşını bitirip üç yaşma basmış erkek deve olmadığı zaman on dirhem (gümüş) veya iki

£521

koyun (verilir)"



Açıklama

ifadesiyle dile getirilmek istenen şudur: Züheyr b. Muâviye bu hadisi Ebû İshâk'-tan
rivayet etmiştir. Züheyr, Ebû İshâk'm hadisin senedinde Ali (r.a.)'den sonra Hz.
Peygamber (s.a.)'i zikredip etmediğinde şüphe etmiştir. Yani hadisin merfu olup
olmadığı hususunda tereddüt etmiştir. Dârekutnî bu hadisin bir kısmını Züheyr
tankıyla kesin merfu olarak rivayet etmiştir.

cümlesinde gümüşün zekâtının onda birin dörte biri olduğu belirtilmiş ve "her kırk
dirhemden bir dirhem" cümlesiyle açıklanmıştır.

Bu hadise göre gümüş zekâta tabidir. Zekâtı kırkta birdir. Nisabı da iki yüz dirhemdir.
İkiyüz dirhem gümüşün ise, beş dirhem zekâtı vardır. Ancak âlimler gümüşün
zekâtının vâcib olması için halis olmasının şart olup olmadığı hususunda ihtilaf
etmişlerdir.

Şafiî, Ahmed ve ikisinin arkadaşları gümüşün halis olmasını şart koşmuşlar ve yabancı
maddelerle karışmış mağşuş gümüşteki halis gümüş ikiyüz dirheme ulaşmadıkça
zekâtının vâcib olmadığını söylemişlerdir.

Hanefîlere göre ise, gümüşün halis olması şart değildir. Mağşuş olan gümüşün
içindeki halis gümüşün ağırlığı yabancı maddelerden fazla veya eşitse zekâtı verilir.



Yabancı maddelerden az ise, ticaret eşyası hükmüne girer. Değeri nisaba ulaşır ve
sahibi onunla ticaret etmeye niyyet etmiş ise zekâtı verilecektir. Değeri nisaba ulaştığı
halde onunla ticâret etme düşünülmüyorsa zekâta tabi değildir.

Mâlikîler ise, şöyle demişlerdir: Mağşuş olan veya ağırlık yönünden noksan olan
gümüş alış-verişlerde halis ve ağırlık yönünden tam olanlar gibi revaçta iseler, zekâtım
vermek vâcibtir. Eğer revaçta olmazlarsa veya tam olanlardan az revaçta iseler,
mağşuş içindeki gümüş miktarı hesablanır. Nisaba ulaşıyorsa, zekâtı verilir,
ulaşmıyorsa verilmez. Ağırlık yönünden noksan olan, tam olanın değerinde geçerli ise,
zekâtı verilir. Değerce düşük ise, aradaki farkı kapatmadıkça zekâtı verilmez. Meselâ
ağırlık yönünden noksan olan iki yüz dirhem gümüş tam olan iki yüz dirhem gümüş
kadar revaçta ise, zekâtı verilir. Yüz doksan dirhem gümüş değerinde revaçta ise,
zekâtı verilmez, aradaki on dirhemlik farkın kapatılması gerekir,
cümlesinde söylenmek istenen şudur: "iki yüz dirhem gümüşten sonraki dirhem sayısı
az olsun çok olsun hesabı yapılır ve zekâtı öyle verilir. Cumhur bu görüştedir. Hz.Ali,
İbn Ömer, Nehâî Malik, Şafiî, Ahmed, Ebû Yûsuf, Muhammed, Sevrî, İbn Ebî Leylâ
ve İbnu'l-Münzir bunlardandır. Delilleri bu ve benzeri hadislerdir.
Ebû Hanîfe, Said b. el-Müseyyeb, Tâvûs, Hasan-elBasrî, Şa'bî, Mek-hûl ve Zührî'ye
göre ise, iki yüz dirhemden sonraki dirhem sayısı kırka ulaşmadıkça zekâtı yoktur.
Aradaki kesirler için bir şey verilmez. Ancak her kırk dirhemde bir dirhem verilir.
Buna göre 210, 220 hatta 239 dirhemi olan yine sadece beş dirhem zekât verir. İki yüz
kırk dirhem olunca altı dirhem zekât verir ve bu iki yüz yetmiş dokuz dirheme kadar
altı dirhem olarak kalır. 280 dirheme varınca, yedi dirhem verir. Bunların de-lülen
Dârekutnî'nin el-Minhâl tarikiyle Muâz (r.a.)'dan rivayet ettiği şu hadistir: "Resûlullah
(s.a.) Muâz'ı Yemen'e göndereceği zaman küsuratta (zekât olarak) hiç bir şey alma.
Gümüş iki yüz dirhem olduğunda ondan, beş dirhem al ve iki $<Uzden fazlasından
kırka ulaşmadıkça (zekât olarak) birşey alma, kırk dirheme ulaştığında ondan bir
dirhem (zekât) al, diye emretti."

Bu hadis muhaddisler tarafından tenkide uğramıştır. İkinci delilleri ise, Ebû Davud'un
da tahfıc ettiği Amr b. Hazm hadisidir: Peygamber (s.a.), şöyle buyurmuştur:
"Gümüşten her beş ukiyyede beş dirhem (zekât) vardır. (İki yüzden) fazlasında her
kırk dirhemde bir dirhem (zekât) vardır."

Bu hadisi ayrıca Hâkim, îbn Hibban ve Beyhakî tahric etmiş ve sahih olduğunu
söylemişlerdir. el-Menhel yazarı Hattâb es-Sübkî, iki tarafın delillerini zikrettikten
sonra cumhurun delillerinin daha kuvvetli olduğunu söylemektedir.
Sığırın zekâtına gelince: Önce geçen bazı kelimeleri açıklayalım:
Bakar : Sığır demektir. Ancak manda da zekât yönünden sığır hükmünde olup ikisi
aynı cins sayıldığından "bakar" kelimesi her ikisine şâmildir. Dolayısıyla terceme ve
açıklamada kullandığımız sığır kelimesi aynı zamanda mandayı da kapsamaktadır.
Tebî' : Cumhura göre bir yaşını bitirip iki yaşma basmış erkek sığırdır. Mâlikîlere göre
ise iki yaşını bitirip üç yaşma basmış erkek sığırdır. Ancak cumhurun görüşü arab
diline daha uygundur. Tebî'nin dişisene tebi'a denir.

Müsinne ise, cumhura göre iki yaşını bitirip üç yaşma basmış dişi sığırdır. Mâlikîlere
göre de üç yaşını bitirip dört yaşma basmış dişi sığırdır. Müsinne'nin erkeğine
"müsinn" denilmektedir.

Bu hadisin sığır zekâtı ile ilgili fıkrasından anlaşıldığına göre sığırın nisabı otuzdur.
Yani otuz sığırı olan bir kimse zekât olarak bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir
erkek sığır verir. Otuzdan az ise, zekât vermekle mükellef değildir. Şayet kırk sığırı



varsa zekât olarak iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi sığır verir. Zikredilen bu
yaşlar cumhura göredir. Mâlikîlere göre ise, bunların bir yaş büyüğü verilir.
Alimlerin çoğuna göre otuz sığır için zekât olarak tebi' verilebildiği gibi tebi'a da
verilebilir. Zira Tirmizî ile İbn Mâce'nin İbn Mesûd'dan rivayet ettikleri hadiste
Peygamber (s. a.) şöyle buyurmuştur: "Her otuz sığırda bir tebî' veya tebî'a (zekât)
vardır*' Mâlikîlere göre ise, dişisi (yani tebi'a) efdaldir.

Sığır sayısı kırka ulaşınca Hanefîlere göre iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir erkek
veya dişi sığır (yani müsin veya müsinne) verilir. Delilleri Taberânî'nin İbn Abbâs'dan
rivayet ettiği şu hadistir: "Peygamber (s. a.) şöyle buyurmuştur: "Her kırk sığırda bir
müsinne veya müsin (zekât) vardır." Cumhura göre ise, müsinn'i yani erkeği vermek
caiz değil, muhakkak müsinne'yi yani dişisini vermek gerekir.

Malik, Şafiî, Ahmed, Muhammed ve Ebû Yusuf un içinde bulunduğu Cumhura göre
sığırın zekât miktarı şöyledir.

Sığırın Sayısı: Verilmesi gereken Zekât Miktarı:

30'dan 39'a kadar 1 tebî' (veya tebî'a)

40'dan 59'a kadar 1 Müsinne

60'dan 69'a kadar 2 tebî' (veya tebî'a)

70'den 79'a kadar 1 Müsine ile 1 tebî' (veya tebî'a)

80'den 89'a kadar 2 Müsinne

90'dan 99'a kadar 3 tebî' (veya tebî'a)

1 OO'den 1 09'a kadar 1 Müsinne ile 2 tebî (veya tebî'a)

1 10'dan 1 19'a kadar 2 Müsinne ile 1 tebî' (veya tebî'a)

120'den 129'a kadar 3 Müsinne veya 4 tebi' (veya tebî'a)

Görüldüğü gibi hadiste de geçtiği üzere her otuz sığır için zekât olarak bir tebî veya
bir tebi'a her kırk sığır için de bir müsinne verilir. Aradaki küsurlar için zekât
verilmez. Anlaşıldığına göre otuzdan otuz dokuza kadar zekât olarak bir tebî' veya
tebî'a verilmesi hususunda Ebû Hanife de cumhurla aynı görüştedir. Ancak ondan
rivayet edilen meşhur kavle göre kırk ile altmış arasındaki küsurlar için de hesabına
göre zekât verilir. Yani her bir sığır için zekât olarak bir müsinnenin kırkta biri verilir.
Şöyle ki 41 sığır için zekât olarak bir müsinne ile bir müsinnenin kırkta biri verilir .44
sığır için bir müsinne ile onun on'da biri verilir. 50 sığır için bir müsinne ile onun
dörtte biri verilir... Ancak şu kadar var ki Hanefi mezhebinde fetva, Ebû Yusuf ile
Muhammed'in kavline göredir.

cümlesinde yük ve ziraat gibi işlerde çalıştırılan hayvanlarda zekâtın vâcib olmadığı
bildirilmiştir. Cumhurun görüşü de budur. Mâlikîlere göre ise, zekâtının verilmesi
vâcibtir.

Develerin zekâtına gelince; bu hadiste yirmi beş deve için beş koyun zekât verileceği
belirtilmiştir. Halbuki bundan önce geçen hadislerde yirmi beş deve için zekât olarak
bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deve verileceği bildirilmişti ki, cumhurun
görüşü budur. Amel de buna göredir. Hz.Ali'nin, "yirmi beş devede beş koyun (zekât)
vardır" rivayeti ise, zayıftır. Çünkü senedinde Âsim b. Damure ile el-Hârisu'-A'ver
geçmektedir. Bunların ikisi hakkında bazı tenkidler vardır. Şa'bî şöyle demiştir: "Bana
el-Harisü'l-A'ver hadis nakletti ki o yalancı idi." Ebû İshak da el-HarîsüI'1-A'ver'in
yalancı olduğunu söylemiştir. Aynı zamanda bu hadisi tahric eden Dârekutnî onu
Süleyman b. Erkam tarikiyle rivayet etmiştir ki, rivayet ettiği hadisin alınmayacağı ve
zayıf olduğu bildirilmiştir. Bazı âlimler, "Hz. Ali kesinlikle böyle bir şey
söylememiştir. Bu ona yapılan yanlış bir isnattır. Çünkü o fakihtir bu sözün zekât



usulüne uymadığını bilirdi" demişlerdir. Hattâbî bu konuda şöyle demiştir: "Yirmi beş
devede beş koyun (zekât) vardır" sözüne göre hükmedilmeyeceği hususunda icmâ'
vardır. Alimlerden hiç biri onu delil kabul etmemiştir,
sözüyle anlatılmak istenen şudur:

Yeryüzünde akan sular veya yağmur suları ile yetişen bitkilerin zekâtı onda birdir.
Kuyu ve benzeri yerlerden kova veya başka âletlerle su çekmek ya da hayvan sırtında
su taşımak suretiyle sulanan ve ancak bu şekilde yetiştirilebilen bitkilerin zekâtı
yirmide birdir. "Sema" kelimesi gök ve bulut manalarına gelmektedir. Ancak burada
mecazen yağmur mânâsına kullanılmıştır. "Garb" kelimesi ise aslında büyük kova
manasınadır. Bu kelimeden burada sulama işinde kullanılan âlet kast edilmiştir.
Ebü Hanîfe hadisin bitkilerle ilgili bu fıkrasının zahirine göre hükmetmiş, yetiştirilen
toprak ürünleri, sebzeler ve meyvelerin miktarı az olsun, çok olsun zekâta tabi'
olduğunu söylemiştir. Bununla ilgili ayrıntılı malumat 1559 ile 1596 no'lu hadislerin
açıklamalarmdadır.

cümlesinde anlatılmak istenen de şudur:

Ebû İshak, Asim b. Damure ile el-Hârisü'l-Aver'den yaptığı rivayette zikredilen
şeylerin zekâtının her yıl verilmesinin vâcib olduğunu belirtmiştir. Hadisi Ebu
İshak'tan rivayet eden Züheyr de O'nun; "zekat her yıl vâcibtir" mi dediği, yoksa
"zekât her senede bir defa vâcibtir" mi dediği hususunda şüphe etmiştir, cümlesinden
maksat şudur: Ebû İshak, Asîm b. Damure'den yaptığı rivayette şunu söylemiştir:
"Kimin yanındaki develer için bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deve zekât
vermek vâcib olup da yanında bu yaşta dişi devesi veya iki yaşını bitirip üç yaşma
basmış bir erkek devese olmazsa, zekât memuruna iki yaşını bitirip üç yaşma,basmış
bir dişi deve verir ve ondan aradaki değer farkını alır. O fark on dirhem veya iki
koyundur. Hz. Ali, Hz. Ömer ve Sevrî bu görüştedirler. Daha önce geçen 1567 no'lu
hadiste bu değer farkının iki koyun veya yirmi dirhem olduğu belirtilmişti ki o hadis

£531

Hz. Ali'nin rivayet ettiği bu hadisten daha sahihtir.
Bazı Hükümler

1. Gümüşün nisabı ikiyüz dirhemdir. Bundan azma zekat vermek vacıb değildir.

2. Gümüşün zekâtında vaks yoktur. Yani iki yüz dirhemden sonraki dirhem sayısı ne
olursa olsun hesabı yapılıp zekâtı verilir. Affa uğrayan herhangi bir küsurat yoktur.

3. Sığırın nisabı otuzdur. Bundan azma zekât vermek vâcib değildir. Otuz sığır için
zekât olarak bir yaşım bitirip iki yaşma basmış bir erkek sığır verilir. Kırk sığır için de
iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi sığır verilir. -İkisinin arasındaki küsurat için
zekât yoktur.

4. Ziraat ve taşımacılık gibi işlerde çalıştırılan (avamil) sığırlarda zekât yoktur.
Develer de aynı hükme tâbidir.

5. Aletsiz sulanan bitkilerin zekâtı onda birdir. Aletle sulananların zekâtı ise yirmide
birdir.

6. Bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deve vermesi gereken bir kimsenin
yanında ne bu yaştaki dişi deve ne de iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir erkek deve
olmayıp iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir dişi devesi varsa zekât memuruna onu
verip aradaki değer farkı olarak ondan on dirhem veya iki koyun alır. Bununla ilgili



[541

malumat da hadisin açıklamasında verilmiştir.

1573. ...Ali (r.a.), Peygamber (s.a.)'den (bir önceki) hadisin baş tarafım rivayet etmiş
ve şöyle demiştir:

"İki yüz dirhemin olup da üzerinden bir yıl geçmişse, onda beş dirhem (zekât) vardır.
Yirmi dinarın olmadıkça senin üzerine -altında- (zekât olarak) bir şey yoktur. Yirmi
dinarın olup da üzerinden bir sene geçerse onda yarım dinar (zekât) vardır. Fazlası(mn
zekâtı), hesabına göredir." (Râvi) Ebû İshâk dedi ki: "Hesabına göredir" sözünü Ali mi
söylüyor, yoksa onu Peygamber (s.a.)'e mi isnad etti, bilmiyorum. " Üzerinden bir yıl
geçmedikçe hiçbir malda (zekât) yoktur."

İbn Vehb dedi ki: Ancak (şu kadar var ki) Cerîr, Peygamber (s.a.)'den rivayet edilen
(bu) hadise "üzerinden bir yi! geçmedikçe hiçbir malda (zekât) yoktur." (cümlesini de)
[551

ekliyor.
Açıklama

Bu hadisi İbn Vehb, Cerir b. Hâzim'den, O da Ebu İshak'dan rivayet etmiştir,
cümlesindeki "kâle"nin faili Ebû İshâk'tır.

Bu hadis gümüşün nisabının iki yüz dirhem olduğuna ve onda farz olan" zekâtın,
kırkta bir olduğuna delâlet etmektedir. Bu hususta icmâ' vardır. Bir dirhemin Kaç
gram olduğu ve gram olarak zekâtın nisab miktarı 1558 no'lu hadisin açıklamasında
belirtilmiştir.

cümlesi,-Ali (r.a.) tarafından açıklama

mâhiyetinde söylenmiştir, "ya'ni" fiilinin faili, "en-Nebî" Peygamber (s.a.)'dır.
Altının zekâtı ile ilgili fıkrada geçen bazı kelimelerin mânâları:

Dinar: Altın para mânâsında kullanıldığı gibi miskâl mânâsında da kullanılmaktadır.
Bu hadiste miskâl mânâsında kullanılmıştır.

Miskâl: Sözlükte az ölsün çok olsun her türlü ağırlık ölçüsüdür. Terim olarak ise,
yaklaşık olarak 4.25 gr. ağırlığındaki bir ağırlık ölçüsüdür. Bununla ilgili ayrıntılı
malumat 1558 no'lu hadisin açıklanmasında verilmiş ve yirmi miskahn 85 gr.
ağırlığında olduğu belirtilmiştir.

Hâlis olmayan yani başka maddeler karışmış olan (mağşuş) altının zekâtı, hüküm
yönünden mağşuş olan gümüşün zekâtı gibidir. Mağşuş gümüşün zekâtının verilip
verilmeyeceği 1572 no'lu hadisin açıklamasında belirtilmiştir. Mağşuş altının hükmü
de aynıdır.

Bu hadiste altının nisabının yirmi dinar olduğu ve yirmi dinardan az altını olan bir
kimsenin zekât vermekle mükellef olmadığı belirtilmiştir. Cumhur da bu görüştedir.
Hasan el-Basrî ile Zührî'nin; "kırk miskalden az olan altında zekât yoktur" dedikleri
rivayet olunuyorsa da yirmi dinarda zekât lâzım geldiğini söyledikleri de rivayet edilir.
Hatta bu rivayetleri daha meşhurdur. Bu nedenle altının nisabının yirmi dinar olduğu
hususunda icma vardır, denilmiştir.

Yirmi dinar altından yarım dinar zekât verilmesinin vâcib olduğu da bir çok delillerle
sabittir. Delillerden bazıları şunlardır:

1. Bu hadis-i şerif,

2. Nesâî, Hâkim ve İbn Hibbân'm rivayet ettikleri Amr b.Hazm hadisidir: "Peygamber



(s. a.) O'nu bir mektupla Yemen'e göndermişti ki mektupta şöyle deniliyordu: 'Her kırk
dinarda bir dinar zekât vardır."

3. Dârakutnî'nin Ibn Ömer ile Aişe (r.a.)'den rivayet ettiği şu hadistir: "Peygamber
(s. a.) her yirmi dinardan yarım dinar, kırk dinardan da bir dinar zekât alırdı."
Bu hususta rivayet edilen birçok hadis olmakla beraber hepsi birbirlerini
desteklemektedir. Binaenaleyh bu hususta da icmâ' vardır.

cümlesinden anlaşıldığına göre, gümüş ile altında zekât vâcib olması için üzerinden
bir yıl geçmesi şarttır. Çünkü genellikle bunların artması ancak bir sene geçtikten
sonra anlaşılır. Cumhur da bu görüştedir. İbn Abbâs ile İbn Mesûd'dan rivayet
edildiğine göre altın ile gümüşün üzerinden bir yılın geçmesi şart değildir. Davûd-i
Zahirî de bu görüştedir.

İbaresinde diyen kişi Cerîr'dir.nin faili ise, Ebû İshâk'tır. Cümlenin anlamı ise şudur:
"Ebu İshak demiştir ki: "Fazlası hesabına göredir, cümlesi Ali (r.a)'nin sözü mü yoksa
Peygamber (s.a.)'in sözü mü? bilemeyeceğim." Hadisin bu cümlesinde altın ile
gümüşün zekâtında vaks (küsuratın zekâttan affedilmesi) olmadığına delil vardır. Zira
bu Hz. Ali'nin sözü bile olsa merfu hükmündedir.

Hadisin "üzerinden bir sene geçmedikçe hiç bir malda zekât yoktur" fıkrasındaki
"mal"dan murad, zekâta tâbi hayvanlar, altın, gümüş, para ve ticâret malı gibi "nâmı"
denilen artan maldır. Ekin ve meyvelerin zekâtının vâcib olması için ise, üzerinden bir
yıl geçmesi şart değildir. Binaenaleyh bunların zekâtı, kaldırıldıkları mevsimde verilir.
Bu hususta âlimlerin icma'ı vardır. Zira âyet-i kerimede " = Hasat günü yerden çıkan

[561

mahsûlün hakkını verin" buyurulmuştur.

Mezkûr fıkradaki "hiçbir mal" sözü, umum ifâde ettiğinden dolayı hadisin zahiri, her
türlü malı kapsamaktadır. İster bu mal nisabtan kazanılan kârlar olsun, ister hibe veya
miras yoluyla elde edilen bir mal olsun fark etmez. Dolayısıyla bu umûmdan anlaşılan
gerek sene başında gerekse sene içinde elde edilen malın üzerinden bir yıl geçmedikçe
ondan zekât vâcib değildir. Sene başında elde edilen malların üzerinden bir yıî geçme-
dikçe zekâtının vâcib olmadığı daha önce de geçti. Sene içinde elde edilen mallara
gelince:

1. Bu mallar, sene başından beri elde bulunup zekâta tabi olan nisab tutarındaki
malların cinsinden ise:

a. Sene içinde elde edüen mal, sene başından beri elde bulunan maldan kazanılmış ise,
bu kazanç, sene başından beri elde bulunan asıl mala tâbidir. Asıl malın üzerinden bir
sene geçince kazancın üzerinden de bir yıl geçmiş kabul edilir. Meselâ sene başında
bir milyon lira ile ticâret yapmaya başlayan bir kişinin bir milyonu sene esnasında beş
yüzbin lira kazanacak olsa, sene sonunda hem sermâyenin hem de kazancın yani bir
buçuk milyonun zekâtını verecektir. Ticâret mallarından sene içinde kazanılan kâr ve
zekâta tâbi olan hayvanlardan doğanlar da durum böyledir. Bu tür kazançların asıl
mala eklenmesinin gerektiği hususunda âlimlerin ittifakı vardır.

b. Sene içinde elde edilen mal, sene başından beri elde bulunan maldan kazanılmamış
hibe ve miras gibi yollarla elde edilmişse, bunun zekâtının verilmesi hususunda ihtilâf
edilmiştir:

Hasan el-Basrî, Ebû Hanife ve arkadaşlarına göre sene içinde elde edilen bu tür
mallar, sene başından beri elde bulunan mallara hem nisab hem de sene hesabı
yönünden eklenir ve hepsinin toplam zekâtı verilir.

İbrahim en-Nehaî, Atâ, Şafiî ve Ahmed'e göre bunlar sene hesabı yönünden bir



birilerine eklenmezler, her birinin üzerinden tam bir sene geçmesi şarttır. Ama nisâb
yönünden birbirlerine eklenirler. Bunu bir misalle açıklayalım:

Sene başından beri 30 sığırı olan bir kişiye sene içinde on sığır miras intikal etse,
Hasan el-Basrî, Ebû Hanife ve arkadaşlarına göre ikincisi birincisine ekleneceğinden
birincisi yılını doldurursa, toplam kırk sığırın zekâtını verecektir. İbrahim en-Nehaî,
Atâ, Şafiî ve Ahmed'e göre ise, yalnız otuz sığırın zekâtını verecektir. On sığırın
zekâtım da üzerinden bir sene geçince verecektir. Bu görüş ayrıca Ebû Bekir, Ali, İbn
Ömer ve Aişe (r.anhum)den rivayet edilmiştir.

Mâlik ise, zekâta tabi olan hayvanlar hususunda Efyû Hanîfe'nin görüşündedir. Altın
ve gümüş hususunda da Şafiî ve Ahmed'in görüşündedir.

2. Sene içinde elde edilen mallar sene başından beri elde bulunan malların cinsinden
değilse, birbirlerine sene hesabı yönünden eklenmezler. Her birinin ayrı bir sene
hesabı vardır. Ne zaman senesini doldurursa, zekâtı o zaman verilir. Bu hususta ittifak
vardır.

ibaresinde takdim ve te'hir var; ibarenin aslı şöyledir: kelimesi, nin ismidir, cümlesi de
onun haberidir, cümlesi ise, nin ismi ve haberi arasında gelen bir cümle-i mu'terizadır.
Bu hadisi Cerîr'den rivayet eden İbn Vehb'in bu sözünden maksadı, "üzerinden bir yıl
geçmedikçe hiçbir malın zekâtı verilmez" cümlesini Ebû İshak'tan Peygamber (s.a.)'e
ref ederek yalnız Cerîr'in rivayet ettiğini bildirmektir. Halbuki yıl şartı, Cerîrin
hadisinden başka hadislerde de geçmektedir. Dârekutnî'nin İbn Ömer'den rivayet ettiği
hadiste Resûlullah (s. a.) şöyle buyurmuştur: "Üzerinden sene geçmedikçe kişinin
malından zekât yoktur". Hz. Aişe'den rivayet ettiği hadiste de Resûlullah (s.a.);
"Üzerinden sene geçmedikçe maldan zekât yoktur" buyurmuştur. Aynı hadisi Enes

1571

(r.a.)'den de rivayet etmiştir.
Bazı Hükümler

1. Gümüşün nisabı kiki yüz dirhemdir.

2. Altının nisabı yirmi mıskaldır.

3. Hem altın hem gümüşün zekâtı, kırkta birdir. İki yüz dirhemde beş dirhem, yirmi
miskalde de yarım miskal. Her ikisinde de cumhura göre muteber olan ağırlıklarıdır,
kıymetleri değil.

Tâvûs'a göre, altının nisabında muteber olan, onun gümüşe göre değerlendirilmesidir.
İki yüz dirhem gümüş değerinde olan altına zekât vâcibtir, daha az değerde olanına
ise, vâcib değildir. Tâvûs'un bu görüşü, bu hadise ters düşmektedir.

4. Zekâtın vâcib olması için malın üzerinden bir yıl geçmesi şarttır, ancak ekin ve
meyveler bundan hariçtir.

1581

5. Altın ve gümüşün zekâtında vaks yoktur.

1574. ...Ali (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu:
"At ve köle zekâtından (sizi) affettim. Binaenaleyh gümüşün zekâtını veriniz. Her kırk
dirhemden bir dirhem, yüz doksan dirhemde (zekât olarak) bir şey yoktur. İki yüze

[591

ulaşınca onda beş dirhem (zekât) vardır."

Ebû Davûd dedi ki: Bu hadis-i şerifi -Ebû Avâne'nin dediği gibi- A'meş, Ebû İshak'tan



rivayet etmiştir. Şeybân, Ebu Muâviye ile İbrahim b. Tahmân da onun benzerini Ebû
İshak'tan, o da el-Hâris'ten, O'da Ali'den, O'da Peygamber (s.a.)'den rivayet et-
mişlerdir.

NüfeylVnin hadisini Şu'be, Süfyân ve başkaları Ebû İshak'tan, O'da Asim'dan, O'da

mm

Ali'den Peygamber (s.a.)'e ref etmeden (mevkuf olarak) rivayet etmişlerdir.
Açıklama

Bu hadis, atlarla kölelerin mutlak olarak zekâta tabi olmadığma delâlet etmektedir.
Zira hem "eî-hayl" hem de "er-rekıyk" kelimelerindeki "el" harf-i tarifi cins içindir.
Alimlerin atlarla kölelerin zekâtı hakkındaki görüşleri şöyledir:

1. Ticâret malı olarak alınıp satılan at ve köleler, zekâta tâbidir. Bütün âlimler, bu
hususta ittifak etmişlerdir. Ancak Zahirîler, bu ve benzeri hadislerin zahirine bakarak
hadislerin mutlak oluşunu delil gösterip cumhura muhalefet etmişlerdir.

2. Binek atlarıyla hizmetçi köleler -âlimlerin ittifakı ile- zekâta tabi değildirler.

3. Bu iki maddede geçenlerin dışında kalan at ve kölelerin zekâtının verilip
verilmeyeceği hususunda âlimler ihtilâf etmişlerdir:

Said b. el-Müseyyeb Ömer b. Abdulaziz, Mekhûl, Atâ, Şa'bî, Hasan el-Besrî, Sevrî,
Zührî, İbn Şîrîn, Mâlik, Şafiî, Ahmed, İshâk, Zahirîler ve Hanefîlerden Ebû Yûsuf ve
Muhammed'e göre at ve kölelerde zekât yoktur: Bunların delilleri şunlardır:

a. Hz. Ali'nin rivayet ettiği bu hadis.

b. Kütüb-i Sitte'de tahrîc edilen Ebû Hüreyre hadisi. Resûlullah (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

"Müslumana kölesi ile atı için zekât yoktur."

Tirmizî bu hadisle ilgili şöyle demektedir: "Alimler, Ebû Hüreyre hadisi ile amel
ederek mer'ada otlayarak beslenen atlarla hizmette kullanılan köleler için zekât
verilmeyeceği görüşündedirler. Ancak bunlar ticâret için olup üzerinden sene
geçmişse kıymetlerinden zekâtları verilir."

c. 1594 no'lu Ebû Hüreyre hadisidir. Peygamber (s. a.) şöyle buyurmuştur:
"At ve kölede zekât yoktur. Ancak kölede fıtr sadakası vardır."

d. Müslim'in Ebû Hüreyre'den rivayet ettiği şu hadistir:' Resûlullah (s. a.):
"Köle için sadaka-i fıtırdan başka zekât yoktur," buyurmuştur.

e. Zeyd b. Sabit, İbrahim en-Nehaî, Hammâd b. Ebû Süleyman, Ebû Hanife ve Züfer'e
göre dölü alınmak için erkeği ile dişisi karışık olan saime (kırda otlayarak beslenen)
atlar zekâta tâbidir. Sahibi dilerse her at için bir dinar verir, dilerse atlarının değerini
tesbit ederek her iki yüz dirhem için beş dirhem veya her yirmi dinar için yarım dinar
verir.

Ebû Hanîfe'nin meşhur kavline göre atların nisabı yoktur. Ondan rivayet edilen bazı
kavillere göre de nisabı üç veya beş attır.

Atların hepsi erkek veya hepsi dişi ise, zekâtları hususunda Ebû Hanife'den iki rivayet
vardır: "Tercih edilen rivayete göre tümü erkek olan atlar, zekâta tâbi değildir. Tümü
dişi olan atlar ise, zekâta tâbidir.
Bu grubun delilleri de şunlardır:

a. Dârekutnî ile Beyhakî'nin Câbir'den rivayet ettikleri hadiste Resûlullah (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

"Sâime (kırda otlayarak beslenen) atlarda her at için bir dinar (zekât) vardır."



Dârekutnî bunun zayıf olduğunu söylemiş, Beyhakî de "Şayet bu hadis Ebû Yûsuf a
göre/ sahih olsaydı, ona muhalif görüş beyânında bulunmazdı" demiştir.

b. Dârekutnî, İbn Ebû Şeybe ve başkalarının tahrîc ettikleri Hz.Ömer hadisidir. Bu
hadiste Sa'îd b. Yezîd'in; "Babamı atlara kıymet biçerek zekâtlarını Ömer (r.a.)'e
verirken gördüm" dediği bildirilmektedir.

c. İbn Abdilberr'in rivayetine göre Hz. Ömer, Ya'lâ b. Umeyye'ye talimat verirken:
"Her kırk koyunda bir 'oyun alacaksın. Atlardan bir şey alma. Yalnız at başına bir
dinar al" diyerek her at için bir dinar zekât alındığını bildirmiştir. Ancak bu ve bundan
önceki delil, Hz .Ömer'in içtihadına göredir. Bundan dolayı diğer grubun delilleri
karşısında hüccet olabilecek kuvvette değildir. Kaldı ki Hz. Ömer'in atlar için zekât
almadığı da rivayet edilmiştir. Mâlik, Zührî'den, O'da Süleyman b. Yesâr'dan şunu
rivayet etmiştir: Şam halkı Ebu Ubeyde b. el-Cerrah'a: "Atlarımızla kölelerimizden
zekât al" dediler de almadı. Sonra durumu Ömer (r.a.)'e yazıp bildirdi. Ömer (r.a.)'de
almaktan imtina etti. Daha sonraları bunun hakkında Ebu Ubeyde ile bir daha
görüştüler de o da yine Ömer (r.a.)'e yazdı. Ömer (r.a.) O'na cevap olarak gönderdiği
mektubta; "Vermeyi arzu ediyorlarsa onlardan alıp fakirlerine dağıt, kölelerini de aç
bırakma" demiştir.

Ebû Ubeyde ile Ömer (r.a.)'m Şam halkından at ve köleleri için zekât almaktan imtina
etmelerinde onların zekâta tâbi olmadığına apaçık bir delil vardır. Değilse, Allah'ın
alınmasını farz kıldığı şeyi almaktan nasıl olur da imtina ederlerdi?
Ayrıca şunu da belirtelim ki Hanefî mezhebinde bu husustaki fetyâ, Ebû Yûsuf ile
Muhammed'in kavline göredir.

Gümüşün zekâtı ile ilgili cümlede geçen ( 'z)\ ) kelimesinin aslı, -daha önce de
belirttiğimiz gibi- "verik"tir. "Verik" ise madrûb olsun olmasın gümüş demektir.
Bazıları esas itibari ile her nevi gümüşe "Verik" denildiğini diğer bazıları da dirhem
şeklinde darbedilmiş gümüşe "verik" denildiğini, dirhem şeklinde darb edilmemiş olan
gümüşe ise, ancak mecazen "verik" denildiğini, denilebileceğim söylemişlerdir.
Gümüşün zekâtı ile ilgili bu fıkranın açıklaması, 1567 no'lu hadisin açıklamasında

£611

geçmiştir.
Bazı Hükümler

1. At ve köleler, zekata tabi değildir.

2. Gümüşün nisabı ıkı yuz dirhemdir. Ikı yuz dirhemde kırkta bir olmak üzere beş

162]

dirhem zekât vardır.

1575. ...Behz b. Hakîm'in, dedesinden rivayet ettiğine göre Resûlullah (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

"Kırlarda otlayarak beslenen her kırk devede iki yaşını bitirip üç yaşma basmış bir dişi
deve (zekât) vardır. (Ortak) develerin hesabı ayrı yapılmaz. Zekâtı, kim sevap umarak
verirse." İbn el-Alâ; "karşılığında sevab umarak" diye söyledi: "O'na sevabı vardır.
Kim de onu vermezse Azîz ve celîl olan Rabbimizin haklarından bir hak olarak onu ve

[63]

malının yarısını muhakkak alırız. Muhammed (s. a.) soyuna ondan bir şey yoktur."



Açıklama



Hadisin cümlesini cumhur, develerin sayısının yüz yirmiyi geçmesi haline, Hanefîler
de yüz elliden sonrasına hamletmişlerdir. Binaenaleyh bu hüküm, iki yaşım bitirip üç
yaşma basmış bir dişi devenin, otuz altıdan kırk beş deveye kadar olan develer için
zekât olarak verilmesi hükmüne munâfı değildir.

cümlesinden maksat şudur: İki halît (ortaklan biri develerini -zekât vermemek için-
diğerinin develerinden ayırmasın, deki zamir kelimesine râcidir. kelimesinden murad,
zekâtı vacib olan deve sayısıdır. Böylece cümlenin manası "zekâtı vacip olan develer
zekât vermemek için birbirinden ayrılmasın" olur. Şöyle ki iki halîtten birinin üç
devesi diğerinin de iki devesi varsa,, toplam beş deveye bir koyun zekât lâzım gelir.
Şayet iki halit develerini birbirinden ayıracak olurlarsa, hiçbirine zekât olarak hiçbir
şey lâzım gelmeyecektir. Halît ve hılta ile ilgili malumat 1567 no'lu hadisin açıklama
bölümünde verilmiştir.

cümlesine gelince, mânâsı şudur: "Zekâtı kim vermezse ondan hem o zekât miktarı
hem de zekâtı vermediği için ona ceza olarak malının yarısını alırız."
Zekâtı vermeyene zekâtın alınmasından başka, ona bir cezanın tatbik edilip
edilmeyeceği hususunda âlimler ihtilâf etmişlerdir:

A. Ahmed, İshak ve kavl-i kadiminde Şafiî'ye göre, ayrıca ceza tatbik edilir. Delilleri
şunlardır:

1. Bu hadis,

2. Ebû Davud'un Kitâbü'l-Cihâd'da tahrîc ettiği Ömer (r.a.) hadisidir. Peygamber (s. a.)
şöyle buyurmuştur:

"Kişinin hıyanetini gördüğünüzde onun mallarını yakınız."

3. Ebû Dâvûd Hâkim ve Beyhakî'nin tahrîc ettikleri Amr b. el-âs hadisinde Peygamber
(s.a.), Ebû Bekir ve Ömer (r.a.)'nin hiyânet edenin malını yaktıkları ve onu dövdükleri
bildirilmiştir.

B. Cumhura, göre ise, zekât vermeyene malî ceza vermek caiz değildir. Ondan ancak
vâcib olan zekât miktarı alınır. Cumhur, birinci grubun delillerine teker teker cevap
vermiş ve reddetmiştir. İmam Şafiî, "Behz, hüccet değildir, hadis âlimleri, bu hadisin
sabit olmadığı görüşündedirler. Şayet sabit olsaydı, ona göre hükmederdik" demiş ve
bu hadisin sahih olmadığına işaret etmiştir.

Bazıları bu hadisin mensûh olduğunu söylemişse de, İbn Hacer ile Nevevî bu hadisin
tarihi bilinmediğinden bu iddiayı reddetmişlerdir

Cumhur, diğer hadislerin de senetlerinde bulunan bazı kişilerden dolayı veya bundan
başka illetler sebebiyle delil olamayacaklarını söylemiş ve birinci grubun delillerini
reddetmişlerdir.

sözüyle Peygamber (s.a.) zekâtın Allah haklarından bir hak olduğunu ve kendi

[641

soyundan olanlara verilmeyeceğini bildirmiştir.
Bazı Hükümler

1. Belirli sayıya ulaşmış otlayan develerde zekât miktarları Hz. Peygamber tarafından
belirtilmiştir.

2. İki halit az zekât vermek veya hiç zekât vermemek için develerini ayırmaktan



nehyedilmişlerdir.

3. Hadis zekâtın sırf Allah rızasını kazanmak için verilmesine teşvik etmektedir.

4. Mal sahibi malının zekâtını vermediği zaman, halife o zekâtı ondan -zorla da olsa-
alabilir.

5. Zekâtı teslim alma yetkisi halife ve onun nâibinindir. Ebû Hanife ile arkadaşları,
Mâlik ve Şafiî bu görüştedirler.

6. Halifenin malî ceza vermesi caizdir. Bununla ilgili ihtilâf açıklama bölümünde
geçti.

[651

7. Peygamber (s.a.)'in soyundan olanların zekât almaları caiz değildir.

1576. ...Ebû Vâil, Müâz'dan rivayet ettiğine göre, Peygamber (s. a.) Onu Yemen'e (vali
olarak) göndereceği zaman, "her otuz sığırdan bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bîr
erkek veya dişi sığır, her kırk sığırdan da iki yaşım bitirip üç yaşma basmış bir dişi
sığır ve her baliğ yani bulûğ çağma erenden bir dinar veya onun değerinde Me'âfır

[661

(elbisesi) almasını" emretmiştir.

[671

(Me'afır) Yemen'de bulunan bir elbisedir.
Açıklama

Sığırın zekâtı ile ilgili hükümler 1572 no'lu hadisin açıklama bölümünde geçti.
"Bülûğ çağma eren kişi"den maksat, ehl-i zimmetten bulûğ çağma eren erkektir.
Bu hadiste her zimmî erkekten cizye olarak bir dinar veya onun değerinde meâfir
denen Yemen elbisesi alınacağı bildirilmektedir. Bundan da cizyenin yalnız zimmî
erkeklerden alınacağı anlaşılmaktadır. Ancak bunun hadiste açıktan açığa
zikredilmeme si, bilindiği içindir. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi cizye bölümünde
verilecektir.

Me'âfir, Yemen'deki bir yerin adıdır. Oranın elbiseleri bu isimle anılır. Tirmizî, "bu

[681

hadis, hasendir" demiştir.
Bazı Hükümler

1. Sığırın nisabı, otuzdur. Binaenaleyh otuzdan az sığıra zekat vacıb
değildir. Cumhurun görüşü de budur. Said b. el-Müseyyeb ile ez-Zührî, sığır zekâtını
deve zekâtına kıyas ederek her beş sığırda bir koyun zekât vâcib olduğunu
söylemişlerse de bu görüş reddedilmiştir. Çünkü hakkında nass olan meselede kıyas
geçerli değildir. Nitekim Nesâî'nin tahrîc ettiği Muaz hadisinde Muâz (r.a.): "Re-
sûlullah (s. a.) beni Yemen'e göndereceği zaman otuza varmadıkça sığırdan (zekât
olarak) bir şey almamamı emretti" demiştir.

2. Cizye, yalnız bülûg çağma eren erkekten bir dinar veya onun değeri olarak alınır.
[691



1577. ... Mesrûk, Mu'âz'dan, O'da Peygamber (s.a.)'den (bir önceki hadisin) benzerini



im

rivayet etmiştir.

1578. ...Mesrûk'ım Muâz b. Cebel'den rivayet ettiğine göre, "Peygamber (s. a.) O'nu
Yemen'e gönderdi..." deyip (daha önce geçen hadisin) benzerini zikretti. (Râvî,
Süfyân) Ne "Yemen'deki elbiselerine de "yani bulûğ çağma eren" sözünü zikretmedi.
Ebû Dâvûd dedi ki: "Bu hadisi Cerir, Ya'lâ, Ma'mer, Şu'be, Ebû Avâne ve Yahya b.
Saîd, A'meş'ten, O'da Ebû Vâil'den, O'da Mesrûk'tan; Ya'lâ ve Ma'mer Muâz'dan"



diyerek benzerini rivayet etmişlerdir.
Açıklama

Ebû Dâvûd, hadisin bu rivayetini, Muâz'm hadisini Ebû Vâil doğrudan doğruya
Muâz'dan rivayet ettiği gibi onu

Mesrûk'tan da rivayet ettiğini bildirmek için zikretmiştir. Anlaşılan Ebû Vâil bu hadisi
ikisinden de duymuştur.

cümlesinden murad, Ebû Vâü'in Muâz'dan rivayet ettiği 1576 no'lu hadisin benzerini
zikretti, demektir.

Tirmizî, bu hadisin hasen olduğunu söylemiştir.

Hadisin râvîlerinden Ya'lâ ile Ma'mer hariç, diğerleri hadisi A'meş'ten miirsel olarak
rivayet etmişlerdir. Ya'lâ ile Ma'mer ise onu A'meş'ten, Muâz'ı zikrederek muttasıl
olarak rivayet etmişlerdir. Ya'lâ'nm rivayetini Nesâî, Ma'mer'in rivayetini de
Dârekutnî tahrîc etmiştir. Hâsılı bu hadis, A'meş'ten çeşitli tarîklerden muttasıl ve
miirsel olarak rivayet edilmiştir. Tirmizî miirsel olan rivayetin, sahih olduğunu
172]

söylemiştir.

1579. ...Meysere, Ebû Salih'ten, O'da Süveyd b. Gâfele'den rivayet ettiğine göre,
Süveyd (ya) "ben gittim" dedi ya da şöyle söyledi: "Bana Peygamber (s.a.)'in zekât
memuruyla giden bir kişi haber verdi. Resûlullah (s.a.)'in (zekât) mektubunda şu
vardı.

"Süt emen (veya sütlü) hayvanı alma, ayrı olan (mallar)ı bir araya toplama, toplu olanı
da birbirinden ayırma"

Davar, subaşma geldiği zaman zekât memuru da gelir ve (sahiplerine): "Mallarınızın
zekâtlarını ödeyin" derdi. (Süveyd veya zekât memuruyla giden kişi söze devam
ederek) dedi ki: "Onlardan biri Kevmâ' olan bir dişi deveyi vermek istedi.
Hilâl b. Habbâb (Meysere'ye) dedi ki:
Ey Ebâ Salih! Kevmâ nedir? dedim. O'da.

Hörgücü büyük olan (deve)dir, dedi. Zekât memuru onu kabul etmedi. Mal sahibi:
Develerimin iyisini almanı arzuluyorum, dedi. Zekât memuru onu da kabul etmedi.
Mal sahibi (değerce) ondan düşük olan bir diğer deveyi onun için yularladı (ve öne
sürdü), onu da kabul etmedi. Sonra (değerce) ondan daha düşük olan bir diğerini
yularladı da onu kabul etti ve şöyle dedi:

Ben bunu alıyorum. Ama yine de Resûlullah (s.a.)'in, "Gittin de adamın en iyi

[731

devesini aldın" deyip bana kızmasından korkarım.

Ebû Dâvûd dedi ki: Bunun benzerini Huşeym, Hilal b. Hab-bâb'tan rivayet etmiştir.



1241

Ancak şu var ki ("ayırma" kelimesi yerine) "ayırmasın" demiştir.



Açıklama

Bu hadisi Süveyd b. Gâfele'den rivayet eden Meysere (Ebû Salih) şübhe etmiştir:

"Acaba Süveyd: "Zekat memuruyla gittim"mi dedi, yoksa "zekât memuruyla giden

biri"mi dedi." Ancak diğer rivayetlerden de anlaşıldığına göre birinci ihtimâl daha

kuvet-lidir. Yani zekât memuruyla giden kişi Süveyd'in kendisidir.

cümlesindeki "and" kelimesi, mektup manasında kullanılmıştır. Nitekim bundan

sonraki hadis de bunu te'yid etmektedir.

sözü üç türlü yorumlanmıştır:

Birinci yoruma göre ondan maksat "süt emen hayvan"dır. Buna göre cümlenin mânâsı
şudur: "Süt emen yavru hayvan alma" Peygamber (s. a.) onu yavru hayvanları
almaktan nehyetmiştir. Zira fakirlerin hakkı, yavru olanında değil, orta halli
olanmdadır.

İkinci yoruma göre ise, ondan murad, "süt emziren hayvan"dır. Bu yoruma göre
muzaf, hazfedilmiştir. Takdiri şöyledir: Bundan da asıl maksat, sütlü hayvandır. Buna
göre cümlenin mânâsı şöyledir: "Sütlü hayvan alma" Çünkü sütlü hayvanlar malların
iyisi sayılırdı. Her iki yoruma göre de harf-i cerri'zaiddir.

Üçüncü yoruma göre: cümlesinden murad, hayvanların yavruları için zekât alma. Yani
hayvanların yavrularını nisaba katma. Bu yoruma göre bu hadis, Ebû Hanife ile
Muhammed'e müstakil olan deve, davar ve sığır yavrularında zekâtın vâcib
olmadığına hüccet olmaktadır.

Alimler, deve yavruları, buzağılar ve kuzularda zekâtın vâcib olup olmadığı
hususunda ihtilaf etmişledir.

Sevrî, Şa'bî, Dâvûd, Ebû Süleyman, Muhammed ve Ebû Hanife'ye göre zikredilen
yavrulara zekât vâcib değildir. Aslında bu konuda Ebû Hanife'den üç kavil rivayet
edilmiştir:

İlk içtihadına göre: Bu hayvanlarda -yaşlılarında olduğu gibi- bir koyun vâcibtir. Ebû
Sevr, Mâlik ve Züfer bu görüştedirler.

İkinci içtihadına göre bu yavrulardan bir tanesini vermek vâcibtir. İshâk, Yâkûb,
Evzaî, Ebû Yûsuf ve kavl-i cedidinde Şafiî, bu görüştedirler. Üçüncü içtihadına göre:
Bu yavrularda zekât vâcib değildir. Bu onun son görüşüdür. İmam Muhammed'in de
görüşü budur.

Bu ictihadlar Hidâye şerhi İnâye'de şöyle anlatılmaktadır: "Tahâvî, Ebu Hanife'nin bu

ictihadlannı şöyle nakleder: Ebû Yusuf dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Bir

gün Ebû Hanife'nin huzuruna girdim ve O'na:

Kırk kuzusu olan kişi hakkmâa nedersin? diye sordum O'da:

Yaşını doldurmuş bir koyun verir, diye cevap verdi. Ben:

Çok kere bir koyun, kuzuların çoğu veya tümünün değerine eşittir

diyerek, O'nun ne diyeceğini bekledim. O'da bir süre düşündükten sonra:

Hayır, bir koyun değil de kuzulardan birini verecektir, dedi. O zaman ben:

Kuzu zekât olarak verilir mi? diye sordum. Yine biraz düşündükten sonra:

Hayır verilmez. O halde onlarda zekât vâcib değildir, diyerek son görüşünü beyân

etti."

Alimler, bir mecliste bir mesele hakkında üç değişik görüş beyânında bulunan Ebu



Hanife'nin bu ictihad değişikliğim O'nun menkıbelerinden
saymıştır.

Hanefî mezhebinde muteber olan kavi, aynı zamanda İmam Muhammed'in de görüşü
olan bu son görüştür.

Hanefîlerin fıkıh kitaplarından Hidâye ve Şerhlerinde Ebû Hanîfe'den rivayet edilen
bu üç görüşün aynı zamanda tevcihi de yapılmıştır. Daha fazla malumat edinmek
isteyen mezkûr kitaplara müracaat etsin. Ancak şunu da belirtelim ki, Hanefî fıkıh
kitaplarının çoğunda bu ihtilâfların, bu üç nevi hayvan yavrularının müstakil olmaları
hâline mahsûs olduğu bildirilmiştir. Şöyle denilmektedir: "Hanefî mezhebinin
imamları arasında deve yavruları, buzağılar ve kuzuların zekâtı hakkındaki ihtilâf, bu
yavruların arasında büyüklerinin bulunmaması hâline mahsustur. Eğer bulunursa,
meselâ otuz dokuz kuzunun arasında bir koyun bulunursa, o zaman hepsinde zekât
vâcib olur. Bu bir koyuna tebean otuz dokuzu zekâta tâbi olur. Zekât olarak da o tek
koyun verilir."

Alimler arasında ihtilaflı olan bu meselenin iki tasavvuru yapılmıştır:

1. Bir kimse yirmi beş deve yavrusu (ya da otuz buzağı yahut da kırk kuzu) satın alsa
(ya da bunlar ona hibe edilse) bunların zekât senesi onlara mâlik olduğu günden
itibaren mi başlar, yoksa zekâtları verilecek bir çağa varmalarından itibaren mi başlar?
Ebû Hanîfe ile Muhammed'e göre bunların zekât senesi büyüyüp yavruluk çağını
geçirdikten sonra yani zekâtları verilecek çağa vardıkları andan itibaren başlar. Diğer
âlimlere göre ise, zekât seneleri onlara mâlik olduğu andan itibaren başlar, zekât
seneleri dolunca zekâtları verilir.

2. Bir kimsenin yirmi beş devesi olup da bunlara mâlik olduğu zamandan altı ay sonra
her biri bir yavru doğurup yirmi beş deve yavrusu meydana gelse, zekât senesi
dolmadan o yirmi beş deve ölüp yalnız o yirmi beş deve yavrusu kalsa, bu yavrular
analarının zekât senesine tabi olarak doğduklarının altıncı ayında mı zekâta tabi
olurlar, yoksa kendi zekât senelerini tamamlayınca mı zekâta tâbi olurlar?

Ebû Hanife ile Muhammed'e göre analarının zekât senesi değil de kendilerinin zekât
seneleri tamamlanınca zekâta tâbi olurlar. O yirmi beş devenin tamamı ölmeyip de
meselâ onlardan bir tane bile kalsa, yirmi beş yavru o kalan bir deveye tebean zekâta
tabi olur. Diğer âlimlere göre ise, analarının zekât senesi tamamlanınca zekata tâbi
olurlar.

Zekât memurunun su basma gitmesi zekâtı orada daha kolay toplayabileceği içindir.
Bu hadisin benzerini Huşeym, Hilâl b. Habbâb'tan rivayet etmiştir. Ancak Hüşeym
yaptığı rivayette gaib sigasiyle demiştir. Halbuki Ebû Avâne rivayetinde yani
açıklamaya çalıştığımız 1579 no'Iu hadisin rivayetinde bu kelime hitab sıygasiyle diye
gççmektedir. Ebû Avâne rivayetine göre hitâb ve nehy, zekât memurunadır. Hüşeym

I75J

rivayetine göre ise mallan toplama veya ayırmada nehy, mal sahibinedir.
Bazı Hükümler

1. Bu hadis zekâtta deve yavruları, buzağılar ve kuzuların alınmayacağına veya zekata
tabı olmadıklarına delâlet etmektedir.

2. Zekât olarak hayvanların iyisi değil de orta halli olanları alınır.

3. Bu hadiste 1567 no'lu hadisin açıklamasında geçtiği gibi zekât artar veya eksilir
korkusuyla zekâtları ayrı hesaplanması gereken malları bir araya toplayıp hesaplamak



1761

veya toplu olanları ayrı hesaplamak nehyedilmiştir.



1580. ...Süveyd b. öafele'den; demiştir ki: Peygamber (s.a.)'in zekât memuru bize
geldi, onun elini tuttum (onunla tokalaştım) ve onun (zekât) mektubunda şunu
okudum: "Zekât (artar veya eksilir) korkusuyla ayrı olan (mallar) biraraya toplatılmaz,
toplu olan (mal) da ayırılmaz" (Ama Râvi Ebû Leylâ el-Kindî) "Süt emen (veya sütlü)

1771

hayvan" sözünü zikretmedi.
Açıklama

kelimesi, bir önceki hadiste olduğu gibi mektup mânâsında kullanılmıştır.Nitekim bu

kelime Dârekutnî rivayetinde açıkça "kitap: Mektup" diye zikredilmiştir.

"Zekât (artar veya eksilir) korkusuyla -ayrı olan (mallar) bir araya toplatılmaz, toplu

olan (mal) da ayrılmaz" fıkrasıyle ilgili malumat 1567 no'lu hadisin açıklamasında

verilmiştir.

Bu hadisi Süveyd b. öafele'den rivayet eden Ebû Leylâ el-Kindî, bir önceki hadiste

1781

geçen "süt emen (veya sütlü) hayvan alma" sözünü zikretmemiştir.

1581. ...Müslim b. Sefine el-Yeşkurî'den... (Ebû Davud'un hocası) el-Hasen dedi ki:
"Râvh ise (Müslim b. Sefine yerine) Müslim b. Şu'be, diyor." dedi ki:

Nâfı'b. Alkame, babamı kavminin reisliğine tayin etti de onların zekâtlarını
toplamasını emretti. Bunun üzerine babam beni onlardan bir gruba gön4erdi. Ben de
Sa'r denen bir ihtiyara geldim:

Babam beni sana zekâtını almam için gönderdi dedim. O'da:
Yeğenim, (hangisini) nasıl alıyorsunuz? dedi. Ben:

Koyunların memelerini araştırıp yokladıktan sonra iyisini seçer alırız, dedim. O'da:

Yeğenim! Sana anlatayım! Ben Resûlullah (s.a.) zamanında şu vadilerden bir vadide

koyunlarımın başında idim. Deve üzerinde iki adam geldi ve bana:

Koyunlarının zekâtını ödemen için biz Resûlullah (s.a.)'in sana (gönderilmiş)

elçileriyiz, dediler.

Ne vermem gerekir? dedim.

Bir koyun, dediler. Bunun üzerine, iyi süt ve yağ dolu olduğunu bildiğim bir koyuna
yöneldim ve hemen onu (tutup) onlara getirdim.

Bu kuzusu olan bir koyundur. Halbuki Resûlullah (s.a.) kuzusu olan koyunu almamızı

yasakladı, dediler.

Peki nasıl-birşey alırsınız? dedim.

Takriben bir yaşındaki dişi oğlak veya bir yaşını bitirip iki yaşma basmış davar,
dediler. Ben de Mu'tât bir dişi oğlağa yönelip -Mu'tât : Doğurma çağı geldiği halde
doğurmayan hayvandır-onu (tutarak) kendilerine getirdim.

1791

Ver dediler ve onu (alıp) yanlarına devenin üzerine koydular. Sonra da gittiler.
Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisi Ebû Asim, Zekeriyyâ'dan rivayet etti ve Ravh'm dediği

[8ffl

gibi o da "Müslim b. Şu'be" dedi.



Açıklama



Hasan b. Ali, bu hadisi iki hocasından duymuştur. Biri Veki, b. el-Cerrâh diğerJ de
Ravh b yjbâde'dir. Vekf den olan rivayetinde Müslim b. Sefine diye zikrettiği Ravîyi
Ravh'tan olan rivayetinde Müslim b. Şu'be diye zikretmiştir. Doğrusu da ikincisidir.
Ah-med, b. Hanbel'in dediği gibi bu hata Veki'den meydana gelmiştir, Dare-kutnî: "Bu
vehim, Vekî' tarafından meydana gelmiştir. Doğrusu Müslim b. Şu'be'dir." Nesâî, de:
"Vekî'e" İbn Sefine sözünde tabi olan bir kimse duymadım" demektedir. Buhârî
"Veki', "Müslim b. Sefine" demiştir ki, bu sahih değildir" der. Nitekim Ebû Dâvûd da
Vekî'nin Müslim b. Sefine sözünün hatalı olduğuna işaret etmek için bu hadisi birkaç
tarikten Müslim b. Şu'be diye rivayet etmiş.

cümlesinde geçen "şâfi" kelimesinin mânâsı; kuzusu olan koyundur. Bir başka görüşe
göre kuzusu olan gebe koyundur.

sözünden murad cezae (bir yaşını doldurmuş veya doldurmak üzere) olan bir anâk
(dişi oğlak)tır. Nihâye adlı eserde: "Ceza'a vasfı deve için kullanıldığında ondan dört
yaşını bitirip beş yaşma basmış dişi deve kast edilir. Sığır ve keçi için kullanıldığında
bir yaşını bitirip iki yaşma basmış olan dişi sığır ve keçi, koyun için kullanıldığında da
bir yaşını doldurmuş veya doldurmak üzere olan koyun kast edilir" denilmektedir.
Ceza'anm erkeğine cez' denir.

kelimesi, kelimesine matuftur. Bu kelime davar için kullanıldığında ondan bir yaşını
bitirip iki yaşma basmış olan koyun veya keçi; sığır veya manda için kullanıldığında,
iki yaşını bitirip üç yaşma basmış olanı; deve için kullanıldığında da beş yaşım bitirip
altı yaşma basmış olanı kast edilmektedir. İmam Ebû Hanife ve imam Ahmed bu
görüştedirler. İmam Mâlik de sığır ve manda hariç, onlarla ittifak halindedir. O'na göre
sığır ve mandadan olan seniy, üç yaşım bitirip dört yaşma basmış olanıdır. İmam Şafiî
koyun ve keçi dışında, İmam Ebû Hanife ile İmam Ahmed'in görüşündedir. O'na göre
koyun ve keçiden olan seniy, sığırda olduğu gibi iki yaşını bitirip üç yaşma basmış
olanıdır. Anlaşıldığına göre bu kelimenin sözlük anlamı ihtilaflı olduğundan âlimler
de belirli bir yaş üzerinde ittifak edememiş, ihtilâf etmişlerdir,
cümlesinin iki mânâya ihtimâli vardır:

a. Mu'tât: Doğurma çağı geldiği halde doğurmayan hayvandır.

b. Mu'tat: Gebelik çağı geldiği halde gebe olmayandır. Nihâye'de şöyle
denilmektedir: "Mu'tât olan koyun veya keçi, semiz

ve fazla yağlı oluşundan dolayı gebe olmayandır." Hadiste geçen "doğurma" sözü
hamile kalma manasında kullanılmıştır. Anlaşılan bu hadiste geçen "doğurma" sözü
mecâz-ı mürsel olarak gebe olma manasında kullanılmıştır.

Sa'r (b. Deysem) adındaki yaşlı zâtın, bu olayı anlatmaktan gayesi, iyi halli olan



hayvanların zekât olarak verilmesinin vâcib olmadığını bildirmektir.

1582. ...Bize Muhammed b. Yûnus en-Nesaî rivayet etti (dedi ki:) Bize Ravh rivayet
etti (dedi ki:) Bize Zekeriyya b. İshak, bu hadisi aynı senetle "Müslim b. Şu'be" diye
nakletti ve; "Şâfi', karnında yavrusu olan (hayvan) dır." dedi.

Ebu Dâvûd dedi ki: "Humus'ta Amr b. el-Hâris el-Himsî ailesinin yanındaki Abdullah

b. Salim'in -Zübeydî'den rivayet ettiği-mektubunda şöyle dediğini okudum:

Bana Yahya b. Câbir, Cübeyr b.Nüfeyr'den naklen rivayet etti. O'da "Kays Gâdırâs-ı"



kabilesinden olan Abdullah b. Muâviye el-Gâdırı'den şöyle dediğini rivayet etmiştir.
Peygamber (s. a.):

"Üç şey var ki onları yapan kimse, imanın tadını (lezzetini) tadmış (almış) olur.
Kişinin tek olan Allah'a kulluk edip de O'ndan başka ilâh olmadığına inanması, gönül
hoşnutluğuyla malının zekâtım seve seve her sene vermesi, ne yaşlı, ne uyuzlu, ne
hasta ve ne de âdi olan (hayvanı zekât olarak) vermemesidir. (Zekâtınızı) mallarınızın
orta hallisinden (verin). Zira Allah, sizden malınızın iyisini istememiş ve âdisini de

[821

(vermenizi) emretmemiştir."
Açıklama

Bu hadisi Ravh'tan iki kişi rivayet etmiştir:

Biri, Hasan b. Ali; diğeri Muhammed b. Yunus en-Nesâî'dir. Ebû Dâvûd birinci
rivayete bir önceki hadiste işaret etti. İkinci rivayeti de burada zikretti. Görüldüğü gibi
Vekî'den olan rivayetteki, "Müslim b. Sefine" sözü her iki tarîkle Ravh'dan rivayet
edilen rivayette Müslim b. Şu'be diye geçmektedir. Ebû Davud'un bunu değişik
tariklerle vermesinin sebebi onun Müslim b. Sefine değil, de Müslim b. Şu'be olma
ihtimalinin daha kuvvetli olduğunu beyan etmektir.

Zekeriyya b. İshâk, bir önceki hadisi aynı senetle yani Amr b.Ebî Süfyân'dan rivayet
etmiştir. Hadîsin bu rivayetinde ayrıca "şâfı gebe olan hayvandır" diye bir cümle
geçmektedir.

Ebû Davud'un okuduğu mektuba gelince, onu Abdullah b. Sâlim'in bizzat kendisinden
duymadığı çin muallaktır. O mektupta Abdullah b. Salim şöyle demiştir: "Bana
Yahya, b. Câbir, Cübeyr b. Nüfeyr'den naklen rivayet etti". Ebû Dâvûd bunu böyle
zikrederken îbn Hacer el-Askalanî de el-İsabe fı temyizi's-Sahâbe adlı eserinin
Abdullah b. Muâviye el-Gâdırî ile ilgili bölümünde onun "Yahya b. Câbir,
Abdurrahman b. Cübeyr b. Nüfeyr'den o da babasından, o da Abdullah b. Muâviye el-
Gâdirî'den rivayet etti" şeklinde olduğunu söyler ve Dârekutnî ile Buhâri'nin ("Ta-
rih"inde) bunu böyle tahrîc ettiklerini zikreder. Bundan anlaşıldığına gör Ebû
Davud'un zikrettiği senette inkitâ' vardır. Zira ondan Yahya b. Câ-bir'in hocası
Abdurrahman b. Cübeyr düşmüştür.

"Gâdıratü Kays" bir kabilenin ismidir. Abdullah b. Muâviye el-Gâdirî'nin rivayet ettiği
hadiste Resûlullah (s.a.)'in buyurmuş olduğu üç özellik şunlardır:

1. Tek olan Allah'a ibâdet edip ona hiçbir şeyi ortak koşmamak ve Allah'dan başka
ilâh olmadığına inanmak.

Bu kısımda geçen sözü mahzuf bir fiilin mefuludur. Bir önceki cümleyi te'kid etmek
için getirilmiştir.

2. Gönül hoşnutluğu ve ihlâsla malın zekâtım seve seve her sene vermek.

3. Malın yaşlı, uyuz, hasta ve âdisini zekât olarak vermemek. Hadisin bu bölümünde
geçen kelimesi yaşlı kelimesi uyuz; kelimesi hasta sözü de âdi veya yavru hayvanlar
mânâsında kullanılmıştır. Bu kelimelerde özelden genele doğru bir sıralama vardır.
Bu hadis ihlâslı bir şekilde ibâdet etmeye teşvik ettiği gibi gönül hoş-nutluğuyla zekâtı
seve seve vermeye de teşvik etmektedir. Ayrıca zekât olarak malın iyi veya kötüsü
değil de orta hallisinin alınacağına delâlet etmektedir.

Abdullah b. Muâviye el-Gâdırî hadisini ayrıca Taberânî, Bezzâr ve Beğavî tahrîc



[83]

etmişlerdir.



1583. ...Übey b. Ka'b (r.a.)dan; demiştir ki:

Resûlullah (s. a.) beni zekât memuru olarak gönderdi de (develeri olan) bir adama

uğradım. Malını benim için biraraya toplayınca o malda ona ancak bir yaşım bitirip iki

yaşma basmış bir dişi deve (zekât vâcib) olduğu kanaatine vardım. Bunun üzerine ona:

(Zekât olarak) bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi deve ver, dedim.

Onun ne sütü var ne de (taşımaya elverişli olan bir) sırtı.

Ama bu genç biri ve semiz bir dişi devedir. Binaenaleyh bunu al, dedi. Ona:

Emr olunmadığım şeyi almam. İşte Resûlullah (s. a.) yakınında. Ona gidip bana takdim

ettiğini O'na takdim etmeyi arzu edersen bunu yap ! Eğer O, senden bunu kabul ederse,

ben de ederim. Şayet kabul etmezse, ben de kabul etmem, dedim.

Tamam, yaparım dedi. Hemen bana takdim ettiği deveyi getirdi ve benimle beraber

çıkıp Resûlullah (s.a.)'a geldik. O'na:

Ey Allah'ın Peygamberi Malımın zekâtını benden almak için bana (şu) elçin geldi. -
Allah'a yemin ederim ki, daha önce ne Resûlullah (s. a.) ne de onun elçisi benim
malımın arasında bulunmadı (malımı görmedi)- Malımı onun için bir araya topladım
da onda benim üzerime (vâcib) olan şeyin, bir yaşını bitirip iki yaşma basmış bir dişi
deve olduğunu söyledi. Halbuki onun ne sütü var ne de (taşımaya elverişli olan bir)
sırtı. Alması için ona iri ve genç bir dişi deveyi takdim ettim de bende. n almadı. İşte o
(takdim ettiğim deve) budur. O'nu sana getirdim ya Resûlullah (buyurun) al, dedi.
Resûlullah (s. a.) O'na:

"Sana (vâcib) olan odur. Ama (ondan daha) iyisini tatavvu olarak verirsen, Allah sana
onun sevabını verir. Biz de onu senden kabul ederiz," buyurdu. O'da:
İşte o, budur ya Resûlullah! Onu sana getirdim (buyrun) al, dedi. Bunun üzerine
Resûlullah (s. a.) de onun teslim alınmasını emretti ve o adama malının bereketi

£841

(çoğalması) için duâ etti.
Açıklama

cümlesinde anlatılmak istenen şudur: Zekât olarak vermen gereken deve, zekât
memurunun senden istediği bir yaşını bitirip iki yaşma basmış dişi devedir. Ama
sevab almak için ondan daha iyisini vermek istersen Allah sana onun sevabını verir.
Bu hadis mal sahibinin rızasıyla zekât olarak verilmesi gereken miktardan daha
fazlasının alınabileceğine delildir. Bu konuda âlimle rarasm-da ihtilâf yoktur. Bu hadis

[851

ayrıca iyi işler yapan kimselere duâ etmeye de teşvik etmektedir.

1584. ...îbn Abbâs (r.a.)'dan rivayet edildiğine göre, Resûlullah (s. a.) Muâz'ı Yemen'e
gönderirken ona şöyle buyurdu:

"Şüphesiz sen, ehl-i kitap olan bir kavme gidiyorsun. Onları Allah'tan başka ilâh
olmadığına ve benim de Allah'ın Resulü olduğuma şehâdet etmeye davet et. Eğer
onlar bunda sana itaat ederlerse, Allah'ın onlara her gün ve gecede beş vakit namaz
farz kıldığını kendilerine bildir. Eğer onlar bunda da sana itaat ederlerse, Allah'ın
onlara mallarında zenginlerinden alınıp da fakirlerine verilen zekâtı farz kıldığını



kendilerine bildir. Şayet onlar bunda da sana itaat ederlerse, mallarının iyilerini
almaktan sakın. Mazlumun bedduasından da korun. Çünkü onunla Allah arasında

[861

hiçbir perde yoktur.
Açıklama

Sahih-i Buhârî'nin "kitabû'l-Meğâzî" bölümünde belirtildiğine göre Peygamber (s.a.)
Muâz'ı Yemen'e hicretin 10. yılı Veda Haccmdan önce göndermişti. Vâkıdî'nin
zikrettiğine göre ise, hicretin 9. yılı Tebûk Seferi dönüşü göndermişti. Hicretin 8. yılı
olan Mekke'nin Fethi senesinde gönderdiği de söylenmiştir. Bu konu ihtilaflı olduğu
gibi Muâz'm Yemen'e vali olarak mı, yoksa kadı olarak mı gönderildiği konusu da
ihtilaflıdır. Askerî, Kitâbü's-Sahâbe'de vali olarak gönderildiğini söylerken Ibn
Abdilber de el-İstî'ab adlı eserinde o'nun kadı olarak gönderildiğini ve Yemen'deki
zekât memurlarının topladıkları zekâtları teslim almakla görevlendirildiğini
söylemektedir. Aslında İslâm'ın ilk zamanlarında yönetim, diyanet, mâliye ve adliye
ile ilgili işlerin hepsi vâlîler tarafından yürütülüyordu. Bu sebeple O'nun her iki görevi
yürütmek üzere gönderilmiş olması da mümkündür. Resûlullah (s.a.) Yemen'i beş
bölgeye ayırmış ve her bölgeye bir sahâbî tayin etmişti. San'a bölgesine Hâlid b. Saîd;
Kinde bölgesine Muhacir b. Ebî Umeyye; Hadramevt bölgesine Ziyâd b .Lebîd;
Cendel bölgesine Muâz, Zebîd -Aden- bölgesine de Ebu Musa el-Eş'arî'yi göndermişti.
Tirmizî'nin tahrîc ettiği bir hadiste Resûlullah (s.a.) Muâz'ı Yemen'e gönderirken
kendisine şu soruları sorduğu bildirilmiştir. Resûlullah (s.a.):
"Yemende ne ile hükmedeceksin ya Muaz?" Muâz (r.a.):
Allah'ın kitabı ile...

"Kitab'da bulamazsan ne yapacaksın!" Muâz (r.a.):

Resûlullah'm sünneti ile hükmederim, diye cevap verdi. "Ya sünnette de bulamazsan?"
Kendi re'yimle ictihad ederim, cevabım vermiştir. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.):
"Resulünün elçisini Resulünün hoşum! olduğu şeye muvaffak eden Allah'a hamd
olsun" buyurdu.

Resûlullah (s.a.) Muâz'ı gönderirken O'na ehl-i kitaptan (kendilerine Allah tarafından
Peygamber gönderilip kitap indirilen gayr-i müslim) olan bir kavme gideceğini
belirtmesi, kendisine yapacağı tavsiyeyi dikkatle dinleyip ona önem vermesini
sağlamak içindir. Zira ehl-i kitabın kültür seviyesi puta tapanlarmki gibi düşük değildi.
Bu nedenle onlarla kültür seviyelerine göre görüşüp konuşması gerekiyordu. Belki de
Resûlullah (s.a.)'in ona yalnız ehl-i kitabı zikretmesi bu durumlarından dolayıdır.
Değilse, Yemen halkı yalnız ehl-i kitaptan ibaret değildi. Nitekim Tıybî: "Yemenli-
lerin arasında ehl-i kitap olduğu gibi müşriklerde vardı" demektedir. Bununla beraber
orada Yahudiler çoğunlukta olduğu için yalnız onların zikredilmesi de muhtemeldir.
İslama davetin halkm itikadı göz önünde bulundurularak yapılması gerektiğinden
Resûlullah (s.a.) Muâz (r.a.)'a kelime-i şehâdetten başlamasını emretmiştir. Zira onlar
hem Allah'a ortak koşuyor hem de Resûlullah (s.a.)'in risâletini tanımıyorlardı veya
kendilerine gönderildiğine inanmıyorlardı. Bu hususta Kadı Iyaz şöyle demektedir:
"Resûlullah (s.a.)'m Muâz'a, Yemenlileri önce Allah'ı bir bilmeye ve Muhammed
(s.a.)'in Peygamberliğini kabul ekmeye davet etmesini emretmesi onların Allah
Tealâ'yı hakkıyla bilmediklerine delildir."

Yahudilerle Hıristiyanların itikadları hakkında araştırmada bulunan Kelam âlimlerinin



de görüşü budur. Onlar her ne kadar ibâdet edip Allah'ı bildiklerine dâir bazı deliller
getirseler de hakikatte O'nu bilmemektedirler. Zira hıristiyanlar İsa'nın, Yahudiler de
Üzeyr'in Allah'ın oğulları olduklarını söylemektedirler. Bunlar hakkında Kadı Iyâz:
"Allah'ı yarattıklarına benzetip O'nu cisimleştiren Yahudilerle O'na çocuk veya zevce
isnâd edip O'na hulul, intikal ve intizâcı caiz gören Hıristiyanlar Allah'ı
bilmemektedirler. Binâenaleyh onlar, kendisine ibâdet ettikleri mâbudları için "Allah"
deseler de Allah, o değildir. Çünkü o vâcibü'l-vucûd olan Allah'ın sıfatıyle mevsûf
değildir. Şu halde Yahudilerle Hıristiyanlar Allah'ı bilmiyorlar demektir" der.
Bunun için ehl-i kitâb her şeyden evvel Allah'tan başka ilâh olmadığına ve
Muhammed (s.a.)'in O'nun Resulü olduğuna şehâdet etmeye davet edilmişlerdir.
Bâzı âlimlere göre Resûlullah (s.a.)'m Muâz'a Yemenlileri önce kelime-i şehâdet
getirmeye davet etmesini emretmesi, kelime-i şehâdetin, dinin asıl temeli
olmasındandır. Zira bu olmazsa, hiçbir ibâdet ve amel geçerli olmaz.
İslâm dinine girebilmek için kelime-i şehâdetin iki şıkkını söylemenin şart olduğunu
söyleyen cumhura göre, yalnız birisini söylemek kâfi değildir.

Peygamber (s. a.) Muâz'a Yemenlilerin kelime-i şehâdeti getirmeleri hâlinde günde beş
vakit namaz kılmalarının farz olduğunu onlara bildirmesini emretmiştir. Buna da itaat
etmeleri halinde onlara zekâtın farz olduğunu bildirmesini emretmiştir.
Peygamber (s. a.) Muâz'ı gönderirken O'na niçin halkı oruç ve hacca da davet et diye
emretmedi? Sorusuna İbn es-Salâh şöyle cevap vermiştir: "Oruçla haccm bu hadiste
zikredilmemesi, râvilere aît bir hatadan dolayıdır. Yoksa Peygamber (s.a.) onları da
zikretmiştir." Ancak bu cevap âlimler tarafından rağbet görmemiştir. Çünkü bu
görüşün kabul edilmesi, birçok hadis-i şerife şüpheyle bakmaya götürecektir. Bu
hususta Kurtûbî şöyle demektedir: "Bu hadis, meşhurdur. Resûlullah (s.a.) onları
zikretseydi mutlaka bize nakledilirdi. Nakledilmediğine göre Resûlullah (s.a.)'m onları
söylemediği anlaşılıyor. Buna sebeb o zaman Yemenlilere nispetle daha mühim olan
şeyleri bildirmek istemiş olmasıdır. Nitekim Resûlullah (s.a.)'m âdeti buydu."
Her ne kadar bazıları "Oruçla hac o zamanlarda farz kılmmadığı için bu hadiste
zikredilmemiştir" demişse de, bu doğru değildir. Çünkü oruç hicretin ikinci; hac ise,
dokuzuncu yılında Muâz (r.a.) Yemen'e gönderilmeden önce farz kılınmıştır. Muaz'm
Yemen'e gönderilmesi, Peygamber (s.a.)'in son icraatlarmdandır. Resûlullah (s.a.), o
geri dönmeden önce vefat etmiştir. Alimlerin çoğunun görüşü budur.
Kâfirler ibâdetlerle mükellef midir?

Bu hadis kâfirlerin namaz, zekât ve diğer ibâdetlerle mükellef olmadıklarını söyleyen
âlimlern delillerindendir. Çünkü Peygamber (s.a.) hadiste geçen farzları tertib üzere
beyân etmiş, önce şehâdet, sonra namaz ve ondan sonra zekâtı emretmiştir. Şunu
hemen belirtelim ki, kâfirlerin imân etmekle mükellef oldukları hususunda âlimler
arasında ihtilâf yoktur. 1567 no'lu hadisin açıklamasında da belirtildiği gibi kâfirlerin
namaz, zekât ve diğer ibadetlerin farz olduğunu inkâr ettikleri için âhiret günü
cezalandırılacakları hususunda da ihtilâf yoktur. Ancak ihtilâf, onların dünyada
namaz, zekât, oruç ve diğer ibâdetleri yapmakla mükellef olup olmadıkları, dahası bu
ibâdetleri yapmadıkları için ayrıca azab görüp görmeyecekleri hususundadır.
Mâlikî'lerin sahih kavline göre kâfirler, ibâdetleri edâ etmekle mükelleftirler.
Dolayısıyla küfür azabından başka bir de farzları yerine getirmeyip haram işledikleri
için ayrıca azab göreceklerdir. Bu grub; "Kâfirler ibâdetleri yapmakla mükellef
olmakla beraber bu ibâdetleri, ancak İslâm'a girmeleri halinde geçerli olur" görüşünde
olup "bu hadisteki sıralama dine davet etmede kullanılan bir sıralamadır. Farzlar



arasında yapılan bir sıralama değildir. Zira bu hadiste zekât hemen namazdan sonra
zikredilmiştir ki, ikisinin arasında farziyyet yönünden hiçbir tertib yoktur" demişlerdir.
Hanefî, Şafiî ve Hanbelîlere göre ise kâfirler, ibâdetleri edâ etmekle mükellef
değildirler. Çünkü küfürle beraber ibâdetleri edâ edemezler. Zira ibâdetleri edâ
etmenin bir şartı da imandır. Binaenaleyh küfür azabından başka azab
görmeyeceklerdir.

Bu hadiste geçen "sadaka" kelimesi, zekât manasınadır.

Peygamber (s. a.) zekâtın, zenginlerin mallarından alınıp fakirlere verilmesini
emrederken, zekât memurlarını da malların en iyisini seçip almaktan nehyetmiştir.
Zira zekât, fakirlere bir yardım olarak meşru kılınmıştır. Binaenaleyh zekât alırken
mal sahiplerini mağdur etmemek gerekir. Ama mal sahipleri, mallarının en iyilerini
gönül hoşnutluğuyla verirlerse, bir önceki hadiste de görüldüğü gibi verdikleri zekât
kabul edilir.

"Zenginlerinden alınıp da fakirlerine verilen zekât..." sözündeki "zenginler" kelimesi,
bir lafz-ı âmmdır diyen Şâfıîler, çocuk ve delinin malından zekât vermek gerektiği
görüşündedirler. Hanefîler ise, zekâtın farz olması için akıl ve bulûğun şart olduğunu
söyleyip çocukla delinin malından zekât verilmeyeceği kanaatindedirler. Ayrıca
"ağniyâ..."daki zamir gibi mükellef onlara râci olduğunu çocnkla delinin ise, mükellef
olmadıklarını söyleyip öbür gruba cevap vermişlerdir.

Yetimin malından zekât verilip verilmeyeceği hususunda âlimler arasında ihtilâf
vardır:

Ömer, Ali, Aişe, Câbir, Ibn Ömer (r.anhum), Mâlik, Şafiî, Ahmed, Atâ, Tâvûs,
Mücâhid, İbn Şîrîn ve İshâk b. Rahûye'ye göre yetim malından zekât vermek farzdır.
Süfyân es-Sevrî, Abdullah b. el-Mübârek, Ebû Vâil, Saîd b. Cübeyr, Nehaî, Şa'bî,
Hasan el-Basrî ve Ebû Hanîfe ile arkadaşlarına göre yetim malından zekât vermek
gerekmez. Bu hususta Saîd b. el-Müseyyeb; "Zekât ancak kendilerine namaz ve oruç
farz olanlara vâcibtir" demiştir.

"... fakirlerine verilen..." sözünden bazıları "zekâtın sekiz sınıftan yalnız bir sınıfa
verilmesinin kâfi olacağı hükmünü istinbat etmişlerdir. İmam Mâlik, bu görüştedir.
O'na göre halife bir maslahat görürse, zekâtı yalnız bir sınıfa verebilir. Diğer âlimler
bu görüşü kabul etmeyip "Peygamber (s.a.)'in bu hadiste yalnız fakirleri zikretmesi,
onların diğer sınıflardan daha çok olmalarından dolayıdır" demişlerdir.
Bazı âlimler bu hadisle istidlal ederek zekâtın toplandığı beldeden başka bir beldeye
nakledilmeyeceğim söylemişlerdir. Ömer b. Abdülaziz'in bu görüşte olduğu söylenir.
Bununla ilgili Malumat 1625 no'lu hadisin açıklamasında gelecektir,
sözüyle Peygamber (s. a.) Muâz'm, mazlumun bedduasından sakınmasını emretmiştir.
Resülullah (s.a.)'in bu cümleyi "mallarının iyilerini almaktan sakın" cümlesinden
hemen sonra zikretmesinde mal sahiplerinin rızası olmadan malın iyisini almanın
zulüm olduğuna işaret edilmekle beraber, her türlü zulümden sakınmanın gerekliliğini
de ikaz vardır. Yani Peygamber (s. a.) Muâz'a, hakkın olmayan şeyi almakla zulmetme,
kimseye zarar verme ki sana beddua etmesin. Zira zulme uğrayanın bedduası anında
kabul olunur" diye nasihatta bulunmuştur.

"Çünkü onunla Allah arasında hiçbir perde yoktur" cümlesinden maksad, o bedduanın
reddedilmeyerek derhal kabul olunmasıdır. Hatta sahibi, günahkâr bile olsa, günâhı o
bedduanın kabul edilmesine engel değildir. Zira imam Ahmed'in Ebû Hüreyre'den
merfu olarak rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Peygamber (s. a.): "Mazlumun bedduası



£821

kabul olunur. Şayet günahkâr ise, günahı boynundadır" buyurmuştur.



Bazı Hükümler

1. İslâm dininin asıl temeli, kelime-i şehâdettir. Kafir, Allah tan başka ilah
olmadığına ve Muhammed' (s.a.)in O'nun Resulü olduğuna şehâdet getirmedikçe
müslüman olduğuna hükmedilmez. Ehl-i Sünnet'in görüşü budur. Kelime-i şehâdeti
getirmeyen bir kimsenin hiçbir ibâdeti geçerli değildir.

2. Her gün ve gecede beş vakit namaz farzdır. Binaenaleyh vitir ve bayram namazları
farz değildir. Bu hususta icmâ vardır. Ancak vâcib olduğunu söyleyen Ebû Hanîfe ile
O'nun görüşünde olanların başka delilleri vardır.

3. Kâfirler, namaz, oruç ve zekât gibi ibâdetleri edâ etmekle mükellef değillerdir.

4. Zenginlerin fakir ve muhtaçlara zekât vermeleri farzdır.

5. Zekâtı toplamak veya toplatılması için birine yetki vermek, devlet başkanının
görevlerindendir.

6. Zekât ancak müslüman olan fakir ve muhtaçlara verilir. Binaenaleyh müslüman
zenginlerle fakir kâfirlere zekât verilmez.

7. Zekâtın başka beldeye nakledilmesi caiz değildir. Alimlerin çoğu zekâtın başka
beldeye nakledilmesini uygun görmemekle beraber nakledilmesi hâlinde farzın
düşeceğini söylemişlerdir.

8. Yetim, çocuk ve delilerin mallarından zekât vermek farzdır.

9. Zekât memuru, malın en iyisini seçip zekât olarak alamaz, iyisi ile kötüsü arasında
olan orta hallisini almalıdır.

10. Devlet başkanının valilerine nasihatta bulunması, onlara Allah'tan korkmalarını
emretmesi, kendilerini zulümden sakındırması icâb eder.

11. Vali ve diğer görevliler, Allah'tan korkup zulümden sakınmalıdırlar.

£881

12. Mazlumun bedduası kabul olunur.

1585. ...Enes b, Mâlik'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s. a.) şöyle buyurmuştur:

[891

"Zekâtta haksız davranan, onu vermeyen gibidir."
Açıklama

Şerhlerde bu hadisin kimin hakkında olduğu hususunda birkaç ihtimâl zikredilmiştir:

a. Bu hadis zekât memurları hakkındadır. Haksızlık yaparak alması gerekenden fazla
zekât alan zekât memuru, günaha girme yönünden zekât vermeyen zengin gibidir. Zira
zekât memurunun mal sahibinden o yıl ona düşenden fazla alması ertesi sene mal
sahibinin zekât vermemesine sebeb olabilir, Dolayısıyla zekât memuru o zekât
vermeyen mal sahibi gibi günaha girer. İbn Mâce'nin bu hadisi "Zekât memurları
hakkında vârid olan hadisler" babında zikretmesinden onun zekât memuru hakkında
olduğu ihtimalini tercih ettiği anlaşılmaktadır.

b. Hadis-i şerif, mal sahibi hakkındadır. Zekât memurundan malının bir kısmını
gizlemek veya onun vasıflarım ona söylememek suretiyle haksızlık yapan mal sahibi,
günaha girme yönünden hiç zekât vermeyen gibidir.



c. Hadis, müstehak olmayanlara zekât veren mal sahibi hakkındadır. Zekâtı hak
sahihlerine vermemek suretiyle haksızlık yapan, günâh yönünden onu hiç vermeyen
gibidir.

d. Hadis zekât verip de onu başa kakıp hak sahibine eziyet etmek suretiyle haksızlık
eden, hakkındadır. Böylesi kişi de günâh yönünden onu hiç vermeyen gibidir.

e. Hadis çoluk çocuğuna hiç bir şey bırakmayacak şekilde malının hepsini zekât olarak
dağıtan kimse hakkındadır. Böyle yapan çoluk çocuğunun başkalarına muhtaç
olmasına sebep olacağından zekât vermeyen gibidir.

Sayılan bu ihtimallerin bir kısmı kuvvetli bir kısmı zayıf olsa bile, bu hadisin hem
zekât memuru hem de mal sahibini zekât alıp vermede haksızlık ve zulmetmekten

1901

sakmdırmakta olduğu açıktır.
6. Zekât Memurunun Rızası

1586. ...Beşîr b. el-Hasâsiyye'den; İbn Ubeyd kendi hadisinde "Onun adı (aslında
Beşir değildi. Resûlullah (s. a.) ona Beşir adım verdi der. Rivayet edildiğine göre O,
şöyle demiştir: Biz (Resûlullah (s.a.)'a:

Zekât memurları (vâcibten fazla zekât almakla) bize haksızlık ediyorlar. Bundan
dolayı onların bize yaptıkları haksızlık kadarım mallarımızdan gizleyebilir miyiz?
dedik. O' (s.a.) da:



"Hayır" buyurdu.
Açıklama

192]

İbn Ubeyd'in, "asıl adı Beşir değildi" dediği râvinin adı Zahm b. Mabed'dir.
Peygamber (s.a.)'in, onların hadiste geçen sorusuna "hayır' cevabını vermesi, malın bir
kısmını zekât memurundan gizlemenin hıyanet sayılma- smdandır. Ayrıca Peygamber
(s.a.), onlara "gizleyebilirsiniz" deyip mü-saaede etseydi, bazı mal sahipleri zekât
memurunun haksızlık yapıp yapmayacağım bilmeden mal gizleme yolunu
tutacaklardı. Yani gerek haksızlık yapan ve gerekse haksızlık yapmayan bütün zekât
memurlarına aynı şeyi yapacaklardı. Dolayısıyla haksızlık yapmayan zekât
memurlarına vâcibten daha az zekât vermiş olacaklardı, ki bu hıyanettir. Şu da var:
Belki de Peygamber (s.a.) onların mala olan sevgilerinden dolayı haksızlığa uğ-
radıklarını zannettiklerini bildiğinden dolayı öyle cevap vermiştir. Yoksa verilmesi
gerekenden fazlasının zekât memurlarına verilmesinin vacip olmadığı Peygamber
(s.a.)'in bazı hadislerinde açıkça belirtilmiştir. Nitekim bu husus 1567 no'lu hadisin,
"Kimden, bundan fazlası istenirse vermesin..." fıkrasında da geçmişti.
Bazıları "Peygamber (s.a.)'in onlara "hayır" cevabını vermesi, fitneyi önlemek içindir"
demişlerdir. Şöyle ki, zekât memuru malın miktarı hususunda şüpheye düşecek olursa,
mal sahibinden yemin etmesini ister. Şayet mal sahibi malın bir kısmını gizlemişse ve
memur da ondan yemin istemişse, yalan yere yemin etmesi caiz olmadığından yemin
ettiği takdirde günaha girmeye sebeb olacaktır. Yalan yere yemin edilmemesi ve arada
bazı nahoş olaylar meydana gelmemesi için Peygamber (s.a.) onlara "Hayır



193]

(gizlemeyin)" cevabını vermiştir.



1587. ...Ma'mer (b. Râşid) bir önceki hadisi Eyyûb'dan aynı isnâd ve mana ile rîvâyet
etmiştir. Ancak o (şöyle demiştir): (Beşir) dedi ki: "Ya Resûlullah, şüphesiz zekât

1241

memurları (haksızlık yapıyorlar)..." dedik.

1951

Ebû Dâvûd dedi ki: Abdurrezzak onu Ma'mer' den merfu olarak rivayet etmiştir.
Açıklama

Bir önceki hadiste sorunun kime sorulduğu belirtilmemişti. Bundan dolayı onu
rivayet eden Beşîr'e mevkuf olabileceği gibi Resûlullah (s.a.)'e ref edilmiş de olabilir.
Bu hadiste ise, "Ya Resûlullah!.." sözüyle sorunun Resûlullah (s.a.)'a sorulduğu

[961

belirtilmektedir. Böylece bu rivayet hadisin merfu' olduğuna delâlet etmektedir.

1588. ...Abdurrahman b. Câbir b. Atık, babası (Câbir b. Atik)den rivayet ettiğine göre,
Resûlullah (s.a.) şöyle buyurmuştur:

"(Tarafınızdan kendilerine) buğzedilen binittiler yakında size gelecek. Size
geldiklerinde onlara "hoş geldiniz" deyin ve kendilerini almak istedikleri şeylerle
başbaşa bırakın. Şayet âdil davranırlarsa, kendi lehlerinedir; zulmederlerse, kendi
aleyhlerinedir. Onları memnun edin. Zira zekât (sevabı)nızm tam oluşu, onların rızası

1971

(nı almanıza bağlı)dır. Onlar da size dua etsinler.

MI

Ebû Dâvûd dedi ki: Ebu'l-Gusn, Sabit b. Kays b. Gusn'dur.
Açıklama

"Râkîb" kelimesinin ismu cem'i olan "rakb" kelimesi, aslında seferde on ve daha
fazla develilerden oluşan kafilelerin adıdır. Sonraları binek hayvanı ne olursa olsun
her binitli hakkında mecazen kullanılmıştır. Bu hadiste bu kelimeden maksat, zekât
memurlarıdır.
Sözünden maksat şudur:

Mallarınızın zekâtını almak için size bazı zekât memurları gelecek ki, siz onlardan
hoşlanmayıp onlara buğzediyorsunuz ve mala olan sevginizden dolayı onların size
haksızlık yaptıklarını zannediyorsunuz. Halbuki onlar öyle değildir. Size geldiklerinde
onları iyi ve güler yüzle karşılayıp "hoş geldiniz" deyin almak istediklerini bırakın,
alsınlar. Size göre haksızlık yapmışlarsa bile, onlara mani olmayın. Çünkü onlara karşı
çıkmak, devlet başkanına karşı çıkmak demektir. Devlet başkanına karşı çıkmak ise,
fitneye sebeb olur.

Hadisin "şayet âdil davranırlarsa, kendi lehlerinedir..." bölümünde ise, anlatılmak
istenen şudur: ,

Zekât memurları zekât olarak aldıkları şeyleri adaletli bir şekilde alırlarsa,
adaletlerinin sevabı kendilerinedir. Vâcib olandan fazlasını almak suretiyle haksızlık
yapıp zulmederlerse, zulümlerinin günâhı yine kendilerinedir. Onların zulmü, size



zarar vermez, aksine onların eziyetlerine katlanmanızdan dolayı sevaba nail olursunuz.
"Onları memnun edin..." sözünden maksat, onlarla tartışmaksızm vâcib olan zekâtı
vermek suretiyle onları memnun etmeye çalışın. Çünkü istemiş oldukları o vâcib olan
miktarı vermek suretiyle onları memnun etmeniz zekâtınızın sevabını tam olarak
almanıza sebeptir.

Cümlesindeki "lâm" lâm'ul-emir'dir. Peygamber (s. a.) zekât memuru olsun,
müstehakları olsun zekâtı alan kimseyi mal sahibine dua etmeye davet etmiştir. Bu
"lâm"m ta'lil lamı olma ihtimali de vardır. Buna göre cümlenin manası şudur: Zekât

[991

sevabınızın tam olması ve onların size dua etmeleri için onları memnun ediniz.
Bazı Hükümler

1. Devlet başkanı zekât memurlarına görevlerim yerme getirmeleri için cesaret
vermelidir.

2. Mal sahihleri zekât memurları hakkında hüsn-i zanda bulunup onlara iyi muamele
etmeli ve onları memnun etmeye çalışmalıdırlar.

m

3. Zekât memurlarının mal sahiplerine dua etmeleri mendûptur.

£101]

1589. ...Cerîr b. Abdullah (r.a.)'dan; demiştir ki: Resûlullah (s.a.)'a -

bedevilerden- bir takım insanlar gelerek:

Zekât memurlarından bazı kimseler bize gelip zulmediyorlar, dediler. O (s. a.) da:
"Zekât memurlarınızı memnun edin" buyurdu.

Ya Resûlullah! Bize zulmetseler de mi? dediler. (Tekrar:) "Zekât memurlarınızı

memnun edin" buyurdu. (Râvi) Osman:

"... (Zanmnızca) zulmedüirseniz de" sözünü ilâve etmiştir.

Ebû Kâmil, hadisinde dedi ki: Cerîr, "bunu Resûlullah (s.a.)'dan işittikten sonra hiç bir

£102]

zekât memuru benden memnun olmadan ayrılmamıştır" dedi.
Açıklama

Zekât memurunu memnun etmek, -bundan önceki hadiste de geçtiği gibi- farz olan
zekâtı ona vermek ve onu

iyi karşılayıp ona güzel muamelede bulunmakla olur.

"Zulmedüirseniz de zekât memurlarınızı memnun edin" sözünün manası şudur:
"Zannımza göre zulmedüirseniz de zekât memurlarınızı memnun edin" Yoksa bu,
onların gerçekten zulme uğradıkları manasına gelmez. Zira resûlullah (s.a.) zulüm
karşısında susmazdı. Şayet gerçekten zulmetmiş olsalardı, fasık olmaları sebebiyle
görevlerinden azledilmeleri ve zekâtın onlara verilmemesi gerekirdi. Fazla bilgi için
1567 no'lu hadisin" kimden, bundan fazlası istenirse vermesin" fıkrasına bakılsın.

£103]



7. Zekât Memurunun Zekât Sahibine Duası



1590. ...Abdullah b. Ebû Evta (r.a)'dan; demiştir ki: Babam (Rıdvan) ağacı altında
(bey'atta) bulunanlardandı. Bir topluluk zekâtını Resûlullah (s.a.)'e getirdiklerinde;
"Allah'ım! Falan aileye rahmet ve mağfiret et" buyurdu. Babam da O'na zekâtım
getirdi de Resûlullah (s. a.):

[1041

"Allah'ım Ebû Evfâ ailesine rahmet ve mağfiret eyle" buyurdu.
Açıklama

Râvî'nin babası Ebû Evfâ Alkame b. Hâlid, hicretin ö.yılmda Rıdvan ağacı altında

Peygamber (s.a.)'e bey'at edenlerdendi.

Hadisteki salât'tan maksat Allah'ın rahmet ve mağfiretidir.

duasmdaki "âl" kelimesi, hadis sarihlerinin dediğine göre zâid olduğundan Resûlullah
(s.a.) Ebû Evfâ'nm kendisine dua etmiştir. Zira "âl", kelimesinden bazen o adamın
kendisi kast edilmektedir. Nitekim Resûlullah (s.a.)'in Ebû Mûsâ el-Eşr'arî'ye hitaben;
"Gerçekten sana Al-i Davud'un nağmelerinden bir nağme verilmiştir" diye buyurmuş
olduğu hadiste, Al-i Dâvûd'dan bizzat Hz.Davud'u kastetmiştir. Bu kelime çoğunlukla
şeref ve itibar sahibi olan şahıslaral izafe edilir. Al-i Dâvûd, Al-i Ömer (r.a.) gibi.
Kur'ân-ı Kerimde Firavun hakkında kullanılması ise, mecazîdir.
Sarihler her ne kadar bu duadaki "âl" kelimesinin zâid olduğunu söylemişlerse de, onu
zâid kabul etmeyip aile reisi başta olmak üzere ailenin bütün fertlerini içine alması da
mânâyı bozmasa gerek. Çünkü Peygamber (s.a.)'in onunla hem Ebû Evfâ'yı hem de
onun aile fertlerini kastetmiş olması da muhtemeldir.

Hadis, zekâtı alan kişinin mal sahiplerine rahmet ve mağfiret ile dua etmesinin
müstehab olduğuna delâlet etmektedir. Cumhur bu görüştedir. Zahirîlere göre zekâtı
veren mal sahibine duâ etmek müstehab değil, vâ-cibtir. Bunların delili (Ey
Muhammed), Onlara (zekât veren mal sahihlerine) duâ et. Senin duan onlara huzur,

£105]

gönüllerine sükûnet verir." âyetindeki "Onlara duâ et" emrinin vücûb ifâde
etmesidir. Cumhur ise, bu emrin Peygamber (s.a.)'e mahsus olduğu görüşündedir.
Delilleri, O'nun duasının, onlara sükûnet bahşedip başkalarının duasının öyle
olmaması, aynı etkiyi göstermemesidir. Ayrıca mal sahibine duâ etmek vâcib olsaydı,
muhakkak Peygamber (s.a.) gönderdiği zekât memurlarına: "Mal sahiplerinden zekâtı
teslim alırken onlara duâ edin" diye emrederdi. Sonra şu da var ki, devlet başkanı veya
yetkili şahsın almış olduğu keffâret, alacak ve diğer vâcib olan şeylerden dolayı dua
etmesi ittifakla vâcib değildir. Hal böyle olunca, zekâtı teslim alırken de dua etmesi
vâcib olmamalıdır.

Bazı âlimler bu hadisle ihticâc ederek Peygamberlerden başkalarına da müstakil olarak
salât getirmeyi caiz görmüşlerdir. Ahmed b. Hanbel ve Zahirîler bu
görüştedirler .Ancak cumhura göre bu caiz değildir. Çünkü salavât, ta'zim ve yüceltme
ifadesi olarak müstakillen yalnız Peygamberler hakkında kullanılmıştır. Peygamber
(s.a.) Peygamberler dışında bazı kişilere salât getirmişse de onu tazim mânâsında değil
de duâ ve rahmet dilemek anlamında kullanmıştır. Ayrıca bu durum yalnız O'na
mahsustur. Böylesi durumlarda kıyas geçerli değildir. Yani o bazı kişilere salat getir-
miş diye bizim de onlara salât getirmemizin caiz olması gerekmez.
Nevevî bu konuda özetle şöyle demektedir: "Bize göre Peygamberlerden başkalarına



salavât getirmek suretiyle dua edilmez. Ancak onlara te-bean başkaları-da
zikredilebilir. Meselâ "Allahım Muhammed'e, ashabına ve âline salât eyle" diye ashab
ve âlini Muhammed (s.a.)'e tebean zikretmek caizdir.Nasıl ki "Azze veCelle" ifâdesi
yalnız Allahu Teala'ya mah-sussa, salavât da yalnız Peygamberlere mahsustur.
Peygamber (s. a.) gerçekten aziz ve celîl olduğu halde O'na "Muhammed azze ve celle"
denilmez. Çünkü bu tâbir yalnız Allah'a mahsustur. İşte bunun gibi Ebu Bekir
(sallallahü aleyhi vesellem) veya Ömer (sallallahü aleyhi vesellem) de denilmez.
Halbuki "Sallallahü aleyhi ve sellem" tâbirinin mânâsı olan "Allah ona rahmet
ve.mağfiretıetsin" cümlesini ikisi için de kullanmakta bir sakınca yoktur. Mânâ
bakımından bir sakınca bulunmamasına rağmen Peygamberlerden başkası hakkında
müstakil olarak bu tabir kullanılamaz."

Ashab-i kiram zamanında Peygamberlerden başkasına salât getirmek âdet değildi.
Onların devrinden sonra Rafızîler ile Şiîler bazı imamlara salavât getirmeye başladılar.
Meselâ Ali (sallallahü aleyhi vesellem) dediler. Bid'at ehline benzemek ise, yasaktır.
Binaenaleyh onlara muhalefet etmek gerekir.

Nevevî Peygamberlerden başkasına müstakil olarak salavât getirmenin hükmü
hakkında şöyle demektedir:

Peygamberlerden başkasına müstakil olarak salât getirmek hakkında arkadaşlarımız
değişik hükümler vermişlerdir. Onun haram olduğunu söyleyenler olduğu gibi,
tenzihen mekruh veya âdaba aykırı olduğunu söyleyenler de olmuştur. Meşhur ve
sahih olan kavle göre tenzihen mekruhtur.

Çünkü bid'at ehli, Peygamberlerden başka bazı kişilere salavât getirirler. Biz onların
âdetlerinden uzak durmalıyız. İmam Ebu MuhammecJ el-Cüveynî: "Selâm da hüküm
yönünden salât gibidir. Peygamberlerden başkasına müstakil olarak salat getirilmediği
gibi selâm da getirilmez. Falan (aleyhisselâm) denilmez ama ölü veya diriye .hitaben
verilen selâm meşrudur." der.

Bu konuyla ilgili daha fazla malumat için isteyen 1533 no'lu hadisin açıklamasına
müracaat etsin.

Nevevî'nin beyânına göre İmam-i Şafiî, zekatı alanın mal sahibine şöyle dua etmesini
müstehab saymıştır:

"Verdiğin zekattan dolayı Allah, sana ecir ve mükafat versin, onu sana günahlardan
arınma vesilesi kılsın. Kalan malını da bereketlendirsin"

Zekâtı alanın diye dua etmesini İbn Abbâs, İbn Uyeyne, Şâfıîler, Mâlikîler, Hanefîler

[İM

ve selef ulemasının çoğu mekruh saymışlardır.
8. Deve Yaşlarının Beyanı

Ebû Dâvûd dedi ki:

Bu açıklamayı Riyâşî, Ebû Hatim Ve başkalarından işitip ayrıca onu Nadr b.
Şumeyl'in mektubuyla Ebû Ubeyd'in mektubunda okudum. (Çok kere hepsi aynı şeyi
zikretmekle beraber) bazı kelimeleri onlardan yalnız biri zikretti. Dediler ki:
(Deveye doğumundan sütten kesilene kadar) "Huvâr" adı verilir. Sonra (anasından)
ayrıldığında "Fasıl" adım alır. (Dişisine) bir yaşından iki yaşının tamamına kadar
"Bint- Mahâd"; üç yaşma girdiğinde "Bint- Lebûn", üç yaşını tamamladığında dört
yaşının tamamına kadar (erkeği) "Hıkk", (dişisi) "Hıkka" adını alır. Çünkü o
binilmeye ve erkek deve tarafından aşılanmaya elverişli bir duruma gelmiş, gebe



kalacak bir yaşa girmiştir. Ama erkeği ön dişlerini atıp altı yaşma varmadıkça dişi
deveyi gebe bırakamaz. Hıkka'ya dört yaşım tamamlayana kadar "Tarûkatu'l-Fahl"
denilir. Çünkü erkek deve ona aşar. Beş yaşma bastığından beş yaşını tamamlayana
kadar "CezeVdır. Altı yaşma basıp ön dişlerini attığından altısını tamamlayana kadar
"Seniy"dir. Yedi yaşma bastığında yedi yaşını tamamlayana kada rerkeğine "Rabâî",
dişisine "Rabâiyye" adı verilir. Sekiz yaşma basıp sivri dişlerinin arkasındaki öğütücü
dişlerini attığında sekiz yaşını tamamlayana kadar "Sediys" veya "Se-des"tir. Dokuz
yaşma basıp köpek dişi çıktığında on yaşma girene kadar "BâziP'dir. On yaşma
girdiğinde ise "Muhlif tir. Bundan sonra adı yoktur. Fakat şöyle denilir: Bir senelik
Bâzil, iki senelik Bâzil, bir senelik Muhlif iki senelik Muhlif, üç senelik Muhlif diye
beş seneye kadar öyle gider. Halife (deve), gebe (olan deve)dir. Ebû Hatim dedi ki:
Cezûa bir zaman dilimidir. Diş (yaş) değildir. Deve yaşlarının (başlangıç ve bitim)
zamanı, Süheyl yıldızının doğuş zamanıdır.

Ebû Dâvûd dedi ki: Riyâşî bize (şöyle) bir şiir söyledi: "Süheyl yıldızı gecenin
başlangıcında doğduğu zaman îbn- le-bûn Hıkk, Hıkk da Ceza' olur. Deve yaşlarından
(değişmeyen) yalnız Hube' kalır. Hube', (Süheyl yıldızının doğuş) vaktinin dışında

£1071

doğan deve yavrusudur.
Açıklama

er-Riyâşî, Abbâs b. el-Ferec, Ebu'1-Fadl el-Basrî en-Nah-vî'dir. Asmaî, Ebû Dâvûd et-
Tayâlisî, Ebû Asim, el-Alâ b. el-Fadl ve başka âlimlerden hadis rivayet etmiştir.
Abdullah b, Müslim, Muhammed. b. Ishâk, Ebû Arûbe ve başkaları da ondan rivayette
bulunmuştur. İbn Hibbân, onu sika muhaddisler arasında sayar, tbn es-Sem'ânî,
Mesleme b. Kasım ve el-Hatîb de onun sika olduğunu söylemişlerdir. Ebû Hatim,
Süheyl b. Muhammed b. Osman es-Sicistânî en-Nahvî'dir.

Ebû Ubeyde, Yakûb b jshâk, Asmaî, Vehb b. Cerîr ve başkalarından hadis rivayet
etmiş, kendisinden de Nesâî, İbn Huzeyme, Ebû Bekr el-Bezzâr, Ebû Bişr el-Dûlâbî ve
birçok muhaddisler rivayette bulunmuşlardır. İbn Hibbân bunu da sika muhaddisler
arasında saymıştır.

en-Nadr b. Şumeyl b. Haraşe b. Zeyd b. Kulsûm el-Mâzmî en-Nahvî, el-Basrî'dir. İbn
Avn, Hişâm b. Urve, Hişâm b. Hassan, İbn Cüreyc, Şu'-be ve bir çok muhaddisten
hadis rivayet etmiştir. Kendisinden rivayet edenler ise, Ishak b. Râhıiye İbn Maîn,
İbnü'l-Medînî ve başkaları. Nesâî, İbn Maîn, İbnu'UMedînî ve Ebû Hâtım, onun sika
olduğunu söylemişlerdir. Ebû Ubeyd'ten murad ise, Kasım b. Sellâm'dır. Huşeym,
İsmail b. Ayyaş, Cerîr b. Abdulhamîd, Yahya b. el-Kattân, İbnü'l-Mubârek ve
Vekî'den rivayette bulunmuş, kendisinden de Said b. Ebî Meryem el-Mısrî, Abbâs el-
Anbârî, İbnü Ebi'd-Dünya ve başkaları rivayette bulunmuşlardır. İbn Hibbân onu sika
muhaddisler arasında saymış, Ebu Hatim de "sadûktur" demiştir.
Ebû Davud'un deve yaşlarıyla ilgili olarak kendilerinden malumat naklettiği dört zât,
ekseriyetle aynı şeyi söylemişlerse de bazan birinin zikrettiği kelimeyi diğeri zikretme
mistir.

Deve yaşları ve nisabları ile ilgili malumat 1567 no'lu hadisin açıklamasında geçmişti.
Yaşlarına göre isimlerini cetvel halinde şöyle gösterebiliriz:



Devenin Yaşı



İsmi



Doğumundan sütten kesilene kadar:
Huvâr

Sütten kesilip anasından ayrıldığı zamana kadar (bir senelik olduğunda)
Fasıl

Bir yaşından iki yaşını bitirene kadar
Erkeği: İbn Mahâd



Dişisi: Bint Mahâd
Üç yaşma girdiğinde
İbn Lebûn

Bint Lebûn

Dört yaşını bitirene kadar
Erkeği: Hıkk

Hıkka, Tarûkatu'1-Fahl

Beş yaşını bitirene kadar

Erkeği: Cez'

Ceze'a

Altı yaşını bitirine kadar
Erkeği: Seniy

Seniyye

Yedi yaşını bitirene kadar
Erkeği: Rabâ',

Dişisi: Rabâ' iye

Sekiz yaşını bitirene
Erkeği: Sedîs,



kadar



Sedes
Dokuz



Bâzil
On



yaşını bitirene
Erkeği: Bâzil



kadar



yaşma girdiğinde

Erkeği: Muhlif,bir senelik Bâzil



Dişisi:

Onbir yaşma girdiğinde
senelik Muhlif,

senelik Bâzil

On iki yaşma girdiğinde

senelik Muhlif

On üç yaşma girdiğinde



Erkeği:
Dişisi:

Dişisi:

Dişisi:

Dişisi:

Rabâî



Dişisi:



Dişisi:



Bir
iki
İki

Üç



senelik Muhlif

Ondört yaşma girdiğinde Dört
senelik Muhlif

On beş yaşma girdiğinde Beş
senelik Muhlif

Gebe olan her yaştaki deveye, "halife" adı verilir. Çoğulu ha I ait' ve halifât'tır.
Cezûa veya Cuzû'a, bir zaman diliminin adıdır. Bu sebeple bunu dört yaşını bitirip beş
yaşma giren ceze'a isimli deve ile karıştırmamak gerekir.

Süheyl denen parlak bir yıldızın yaz mevsiminin sonlarına doğru gecenin
başlangıcında gökyüzünde görülmesi, deve yaşlarının başlayış ve bitiş zamanı kabul
edilmiştir. Böylece doğuş mevsiminde Süheyl yıldızı gece başlangıcında doğduğu
zaman her deve. içinde bulunduğu seneyi doldurmuş öbür yıla girmiş sayılır. Meselâ
İbn Lebûn Hikk, Hıkk da cez', cez' ise seniy, seniy de rabaî olur. Ebû Dâvûd bunu
Riyâşî'nin söylemiş olduğu şiiri nakletmekle te'yid etmek istemiştir. Develerin -tabir
caizse- doğum yıl dönümlerinin, Süheyl yıldızının gecenin başlangıcında (bazı
nüshalarda, sonunda) görülmesine bağlanması, onun develerin doğurma zamanında
görülmesinden dolayıdır. Bu sebeple zikredilen zamanda doğmayıp başka bir zamanda
meselâ ilkbahar mevsiminin sonunda veya yaz mevsiminin başında doğan ve hube'
diye isimlendirilen deve yavrusunun yaşı, Süheyl yıldızının doğuş vaktine göre değil
de yavrunun doğum vaktine göre hesaplanır. Şâirin bunu diğer develerden istisna
etmesinin sebebi budur. Buna göre doğum zamanı yönünden develer iki kısımdır:

a. Süheyl yıldızının gece başlangıcında (veya sonunda) doğduğu zaman doğan
develer, develerin çoğu bu kısma dahildir. Şiirin ilk iki mısra'ı bunlarla ilgilidir.

b. Süheyl yıldızının gece başlangıcında doğduğu zamandan başka bir zamanda doğan

£1081

develer. Şiirin üçüncü mısrasında geçtiği üzre bunlara da Hube' denilmektedir.
9. Malların Zekâtı Nerede Alınır?

1591. ...Amr b. Şuayb, babası vasıtasıyla dedesinden rivayet ettiğine göre Peygamber
(s. a.) şöyle buyurmuştur:

"(Malı) getirtmek de yok, uzaklaştırmak da yok. (Mal sahihlerinin) zekâtları ancak

£109]

meskenlerinde alınır."
Açıklama

Celeb, Zekât memurunun bir yerde oturup zekâta tâbi olan hayvanların zekâtını almak
için sahiplerine haber göndererek hayvanların yanma getirilmesini istemesidir. Bu
durum mal sahiplerine meşakkat verip onları sıkıntıya düşüreceğinden dolayı Hz. Pey-
gamber (s. a.) tarafından yasaklanmış ve mal sahiplerine kolay olsun diye zekât
memurları malların zekâtını su başında veya bulundukları yerlerde almakla emr
olunmuşlardır.

Ceneb ise, mal sahibinin kendi malını yerinden uzaklaştırmasıdır. Zekât memuru
zekâtı almak için çok zorluk çekeceğinden bu da yasaklanmıştır.
Bazılarına göre Ceneb, zekât memurunun mal sahiplerinin bulundukları yerlerden çok
uzak bir yerde konaklayıp malların yanma getirilmesini emretmesidir. Ancak birinci



görüş daha makuldür. Çünkü ikinci görüşe göre cenebin mânâsı celep ile hemen
hemen aynı olmaktadır.

"Zekâtları ancak evlerinde alınır" sözünden maksat, zekâtın, malların bulundukları
yerlerde, su başında veya mal sahiplerinin meskenlerinde 'alınır, demektir. Yani mal
sahipleriyle zekât memurlarının zorluk çekmeyeceği bir yerde alınır. Hadisin bu
cümlesi, bir önceki cümleyi te'kid etmektedir.

Bu hadis-i şerif zekât memurlarıyla mal sahiplerinin birbirine zorluk çıkarmalarının

Liioi

caiz olmadığına delâlet etmektedir.

1592. ...Muhammed b. İshâk'tan "(malı) getirtmek de yoktur, uzaklaştırmak da" sözü
(nün anlamı) hakkında onun şöyle dediği rivayet edilmiştir:

Hayvanların zekâtı bulundukları yerlerde alınır. Zekât memuruna getirilmez.
"Uzaklaştırmak da yok" (sözü) de yine bu suretledir ki, sahipleri hayvanları
uzaklaştırmamalı.

İbn İshâk (devamla) diyor ki; zekât memuru mal sahiplerinin bulundukları yerlerden
uzakta olup mallar ona getirilmemeli zekâtları mal sahibinin bulunduğu yerde
[İÜ]

alınmalıdır.
Açıklama

Ebû Davud'un bu haberi zikretmedeki gayesi, İbn İshak'm "celeb" ile "ceneb"
kelimelerini nasıl açıkladığını nakletmekdir.

"Celeb (malı getirtmek) yok" sözünün mânâsı, hayvanların zekâtının mesken ve su
başı gibi bulundukları yerlerde alınır demektir. Mal sahiplerine zorluk çıkaracağından
dolayı zekât memurunun bulunduğu yere götü-rülmez. Yani mal sahipleri hayvanlarını
zekât memuruna götürmek zorunda değillerdir.

"Ceneb (uzaklaştırmak) yok" sözünü de İbn İshak, celeb gibi aynı şekilde yorumlamış
mal sahipleri hayvanlarını uzaklaştırmamah demiştir.

ibn Ishak (devamla) diyor ki: sözünden sonrası,"Ceneb" kelimesinin ikinci bir

Uİ21

yorumu olmaktadır.

10. Adamın, Kendi Sadakasını Satın Alması

1593. ...Abdullah b. Ömer (r.a)'dan rivayet edildiğine göre, Ömer b. el-Hattâb (r.a.) bir
atını Allah yolunda tasadduk etmiş sonra onu satılırken görmüş de onu satın almak
istemiş. Resûlullah (s.a.)'e onu sormuş, Resûlullah (s.a.):

imi

"Onu satın alma, sadakana da dönme*' buyurmuş.
Açıklama

"Allah yolunda bir ata (adam) bindirdi" cümlesinin mânâsı, Allah yolunda savaşacak
birine sadaka olarak bir at bağışladı demektir. Bu cümle Sahih-i Buhârî ile Sünen-i İbn
Mâce'de açıkça Allah yolunda bir at bağışladı" diye geçmektedir. Asıl maksat, atı



temlîk etmesidir. Zira mülkü olmasaydı o zat onu satmaya kalkışmazdı. İbn Sa'd'ın
Tabakât adlı eserinden naklen Kastallânî'nin beyânına göre, Hz. Ömer'in tasadduk
ettiği bu atın adı, "Verd" olup Temîm-i Dârî (r.a.) tarafından Peygamber (s.a.)'e hediye
edilmiş. O da Ömer (r.a.)'e vermişti. Hz.Ömer'in kendisine o atı hediye ettiği gazinin
adının bilenemediğini İbn Hacer Sahih-i Buhârî şerhinde söylemektedir.
Hz. Ömer'in bu atı vakfettiğini söyleyenler de vardır, O zatın atı satması ancak
zayıfladığı ve savaşta ondan yararlanmak mümkün olmadığı için caiz olabilir,
denilmiştir. Ancak hadiste geçen "sadakana dönme" beyânı Hz. Ömer'in atı
vakfetmediğine delil gösterilmiş: "Eğer vakfetmiş olsaydı, dönmemesine sebeb onu
gösterirdi" denilmiştir.

Bir kimsenin vermiş olduğu sadakayı aynı şahıstan satın almasının hükmüne gelince,
cumhur bunun mekruh olduğunu söylemişlerdir. Bu konuda Nevevî şöyle demektedir:
Bu hadisteki yasaklama kerâhet-i tenzihiy-ye içindir. Bundan dolayı bir malı sadaka,
zekât, keffâret ve adak gibi ibâdet niyyeti ile veren bir kimsenin aynı malı aynı
şahıstan satın alması mekruhtur. Hibe veya başka bir yolla onu kabul edip kendi
iradesiyle mülkiyetine geçirmesi de yine öyledir. Ama irâde dışı sayılan miras gibi bir
yolla o malın mülkiyetine geçmesi mekruh değildir. Ayrıca sadaka olarak verilen o
malı alan şahıs, onu bir başkasına satsa veya devretse sonra sadakayı veren kimse onu
o üçüncü şahıstan satın alsa bu, mekruh değil, caizdir. Bizimle cumhurun görüşü
budur. Bazı âlimlere göre kişinin vermiş olduğu sadakayı verdiği şahıstan satın alması
haramdır. Onlar hadisteki nehyin hürmet ifade ettiğini ileri sürmektedirler.
İbn Battal da: "Alimlerin çoğu Ömer (r.a.) hadisine dayanarak kişinin vermiş olduğu
sadakayı satın almasını kerih görmüşlerdir. Mâlik, Küfe âlimleri ve Şâfıînin görüşü de
budur. Sadaka farz olsun, nafile olsun, hüküm aynıdır. Bir kimse sadakasını satın alsa
bu satış bozulmaz ama evlâ olan buna yanaşmamaktır. Kişinin verdiği yemin keffâreti
de aynı hükme tabidir. Kişinin vermiş olduğu sadaka sonradan kendisine miras
yoluyla intikal ederse, onun kendisi için helâl olduğu hususunda âlimlerin icmai
vardır" demiştir.

Kişinin verdiği sadakayı satın almasının mekruh olmasının hikmeti şudur: Sadakayı
alan şahıs olur ki, sadakayı verene fiyatta müsamaha edip değerinden daha düşük bir
değerle satar. Zira sadakayı verenin ona bir iyiliği olmuş ona karşılık olsun diye malı
değerinden düşük bir fiyatla vermesi muhtemeldir. Bu durumda sadaka sahibi malın
değer farkını geri almış, sadakasına -kısmen de olsa- dönüş yapmış olur. Bu ise aynı

1114i'

zamanda sadakayı satanın bir miktar zarar etmesi demektir.
Bazı Hükümler

1. Allah yolunda sadaka vermek, savaş için gâzilere yardım etmek meşrudur.

2. Kişinin aldığı sadakayı bir başkasına satması caizdir.

3. Kişinin verdiği sadakayı satın alması -hadisin zahirine göre- haramdır. Bundan
dolayı İbnu'I-Münzîr: "Sadaka verip de sonra onu satın almak mevcut nehyden dolayı
hiç kimseye caiz değildir. Bu sebeple satışın fasit olması gerekir. Ancak bu satışın caiz
oluşu hususunda icmâ varsa, diyecek bir sözümüz yoktur" demiştir.

Cumhura göre buradaki nehy, kerâhet-i tenzihiyye içindir. Bundan dolayı kişinin
verdiği sadaka veya zekâtı doğrudan doğruya verdiği şahıstan satın alması haram
değildir. Cumhurun buna delili 1635 no'lu hadistir ki, onda kişinin satın aldığı



sadakanın kendisine helâl olduğu belirtilmektedir.

Bazı âlimler 1635 no'lu hadisi farz, Ömer (r.a.)'in hadisini de nafile sadakaya
hamletmek suretiyle iki hadisin arasını bulmaya çalışmışlardır.

Kişinin verdiği sadakayı miras yoluyla alması bi'l -ittifak caizdir. Bunun delili de 1656
£1151

no'lu hadistir.
11. Köle Zekâtı

1594. ...Ebû Hüreyre (r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Peygamber (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

[UM

"Kölenin fıtır sadakası hariç, at ve kölede zekât yoktur."
Açıklama

Bu hadis, at ve kölelerin zekâta tâbi olmadığını söyleyenlerin delillerinden birisidir.
Zekâta tâbi olduğunu söy leyenlere göre bu hadîsteki "aftan maksat, savaş atıdır. Ebû
Zeyd ed-Debûsî, "el-Esrâr" adlı kitabında şöyle demektedir: "Zeyd b. Sabit, Ebu
Hüreyre'nin rivayet ettiği (1595 no'lu) hadisi duyunca dedi ki:

"Hakikaten Resûlullah (s. a.) böyle buyurmuştur. Bu doğrudur. Fakat bununla
Resûlullah (s. a.) gazinin atını kastetmiştir. Böylece müslü-man gazilerin atlarını
zekâttan istisna etmiştir". Ebû Zeyd devamla der ki: "Bu gibi şeyler, ictihad yoluyla
bilinemeyeceğinden dolayı Zeyd'in bu sözünün merfu olduğu -yani Resûlullah
(s.a.)'den duyulduğu- sabit olmaktadır."

Ahmed b. Zenceveyh el-Emvâl adlı eserinde Ali B. Hasan tarikiyle Tavus'un şöyle
dediğini rivayet etmiştir: İbn Abbas'a atın zekâta tâbi olup olmadığını sordum da şöyle
dedi: "Allah yolunda savaşan kişinin atında zekât yoktur."

Ticâret malı olarak alınıp satılan at ve köleler, âlimlerin ittifakıyle zekâta tâbidir.
Yalnız Zahirîler bu ve bunun gibi hadislerin zahirine göre hükmederek ticâret için olan
at ve kölelerin zekâta tâbi olmadığım söylemişler.

Binek atı ile hizmetçi kölenin zekâta tabi olmadığı hususunda da ittifak vardır. Diğer
at ve köleler hakkında ihtilâf edilmiştir. İlgili malumat ayrıntılarıyla 1574 no'lu
hadisin açıklamasında verilmiştir.

Bu hadis ayrıca kölenin fıtır sadakasının verilmesinin vâcib olduğuna delâlet

um

etmektedir. Sadakası Efendisine vâcibtir. Tafsilatı 1661 no'lu hadiste gelecektir.

1595. ...Ebû Hureyre'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s. a.): "Müslümana

Iİİ81

kölesinden ve atından dolayı zekât yoktur" buyurmuştur.
Açıklama

Tirmizî, "âlimler Ebû Hüreyre'nin bu hadisi ile amel etmişlerdir. Otlaklarda otlayarak
beslenen atlarla hizmet

için kullanılan kölelerin zekâta tâbi olmadığını söylemişlerdir. Ticâret için olanlar ise,



üzerinden bir sene geçince kıymetleri üzerinden zekât verilir," demiştir. Tirmizî'ye
göre bu hadis hasen-sahihtir.

At ve kölelerin zekâtı ile ilgili ayrıntılı malumat 1574 no'lu hadisin açıklamasında
verilmiştir.

Bu hadis aynı zamanda kâfirlerin dünyada namaz, zekât ve oruç gibi ibâdetlerle
mükellef olmadıklarını söyleyen âlimlerin delillerinden birisidir. Zira hadisteki
"müslüman" kelimesi boşuna buyrulmamıştır. Bu konuyla ilgili hükümler için isteyen

£1191

1567 ile 1584 no'lu hadislerin açıklamasına müracaat etsin.
12. Ekinin Zekâtı

1596. ...Salim b. Abdullah, babası Abdullah'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir:.
Resûlullah (s. a.); "Yağmur, nehirler ve pınarların suladığı veya ba'l olanda (yani
sulanmayıp, damarları ile yer altından su emenlerde) öşür vardır. Kovalarla veya deve

UM

ile sulananda yarım öşür ardır" buyurdu.
Açıklama

Semâ kelimesi hakikatte gök anlamında kullanılmaktadır. Burada ise, mecazen
yağmur anlamında kullanılmıştır.

Uyun kelimesi, ayn kelimesinin çoğuludur. Ayn, pınar demektir.

"Ba'l" kelimesinden maksat, sulanmaksızm damarları ile yer altından su emen ekindir.

Sevânî kelimesi, sâniye'nin çoğuludur. Sâniye'nin asıl mânâsı, sulamak için üzerinde

su taşman devedir. Bu kelimenin büyük kova (varil) mânâsına geldiğini söyleyenler de

olmuştur.

Nadh kelimesi de aslında ekini sulamak için deve ile su taşımaktır. Bu amaçla su
taşıyan deveye 'nâdıh" denilmişse de, daha sonra bu kelime, her deveye isim olmuştur.
Ancak şu var ki el-Menhel yazarının ifâde ettiği gibi "sevanî" ve "nadh"tan maksad,
ekinin sulanmasında kullanılan her türlü âlettir.

Bu hadisten anlaşıldığına göre yağmur, ırmak, pınar ve buna benzer sularla sulanıp
yetişen veya susuz yetişen ekinlerin zekâtı onda birdir.

Hayvan, dolap, kova ve benzeri âletlerle sulanarak yetişen ekinlerin zekâtı da yirmide
birdir.

Ebû Hanîfe, bu hadisin zahirî anlamıyla amel ederek, yerden çıkan mahsûlün az olsun
çok olsun, zekâta tabi olduğuna hükmetmiştir.

İmam Mâlik, Şafiî, Ahmed b.Hanbel, Ebû Yûsuf ve Muhammed ise, "Beş veskten az
olan mahsulde zekât yoktur" hadis-i şerifıyle amel ederek yerden çıkan mahsulün
zekâta tâbi olması için en azından beş vesk olması lâzım geldiğini söylemişlerdir. Bu

Iİ2İI

konuyla ilgili ayrıntılı bilgi 1559 no'lu hadisin açıklamasında verilmiştir.
Bazı Hükümler

1. Yağmur, nehir, pınar vb. sularıyla sulanan ve-ya sulanmaya ihtiyacı olmayan
mahsulün zekatı onda birdir.



2. Hayvan, dolap ve âletlerle sım'î şekilde sulanan mahsulün zekâtı yirmide birdir.

3. Hadisin zahirî mânâsına göre yerden çıkan mahsulün miktarı ne olursa olsun, zekâta
tâbidir. Ebû Hanife, bu görüştedir.

Cumhura göre ise, beş vesk olmadıkça zekâta tâbi değildir.

4. Hadisin zahirî mânâsına göre yerden çıkan bütün bitkiler zekâta tabidir. Ebû Hanife
ve Züfer, bu görüştedirler. Onlara göre gelir sağlamak amacıyla ekilen bitkilerin hepsi
zekâta tâbidir. Dolayısıyla dere boylarında biten kamış, odun ve ot gibi kendiliğinden
biten ve örfen verim amacıyla yetiştirilmeyen bitkiler zekâta tâbi değildirler.

Ebû Yusuf ve Muhammed'e göre kendiliğinden bir yıl kalabilen bitkiler zekâta tâbidir.
Binaenaleyh meyve ve sebzelerde zekât yoktur. Bunların delili Tirmizî, Hâkim ve
Dârekutnî'nin değişik senetlerle rivayet ettikleri "Meyve sebze gibi yeşilliklerde zekât
yoktur" hadisidir. Tirmizî bu hadisi naklettikten sonra senedinin sahih olmadığını ve
bu konuda Peygamber (s.a.)'den rivayet edilen sahih hadis bulunmadığını ancak
âlimlerin meyve ve sebzelerin zekâta tâbi olmadığım benimsediklerini söyler. Her ne
kadar bu hadisin senedleri zayıf ise de, değişik varyantları biribirlerini te'yid
etmektedir.

Mâlik ve Şafiî'ye göre ekilen ve uzun süre bozulmadan kalabilen buğday arpa, darı,
pirinç, mercimek ve nohut gibi, yaşamak için gerekli yiyecek türünden olan hububat
zekâta tâbidir. Bu türden olmayan meyve ve sebzeler kimyon, susam, pamuk ve keten
tohumu ile biber zekâta tâbi değildir.

Ahmed b. Hanbel'e göre ise, hububat ve meyvelerden kurutulup uzun süre kalabilen
ve ölçeklerle ölçülen mahsul zekâta tâbidir. Yaşamak için gerekli yiyecek türünden
olması ona göre şart değildir. Dolayısıyle kimyon, susam, pamuk ve keten tohumu,
hurma, üzüm, kayısı, incir, badem, ceviz, fındık ve fıstık zekâta tâbidir. Şeftali, armut,
elma, kurutulmaya elverişli olmayan kayısı ve incir gibi meyvelerle acur, salatalık,
karpuz, kavun, patlıcan, domates ve havuç gibi sebzeler zekâta tâbi değildir.
Hasan el-Basrî, Sevrî ve Şa'bîye göre yalnız buğday, arpa, üzüm ve hurmanın zekâtı
vâcibtir. Delilleri şunlardır:

a. Peygamber (s. a.) Ebû Mûsâ el-Eş'arî ile Muâz'i Yemen'e gönderdiği zaman onlara
şunu emretmiştir: "(Yerden çıkan mahsullerden) ancak şu dört şeyden zekât alın: arpa,
buğday, kuru üzüm ve hurma'. Bu hadisi Hâkim, Dârek.utnî, Taberânî, Beyhakî tahrîc
etmiş, ayrıca Beyhakî, ravilerinin sıka olduğunu söylemiştir.

b. Mûsâ b. Talha'run Ömer b. el-Hattâb'tan rivayet ettiğine göre Ömer şöyle demiştir:
"Resûlullah sallellahu aleyhi ve sellem (yerden çıkan mahsullerden) yalnız şu dört
şeyin zekâtım vâcib kılmıştır: Buğday, arpa, kuru üzüm ve hurma". Bunu da Dârekutnî

imi

tahrîc etmiştir.

1597. ...Câbir b. Abdullah (r.a.)'tan rivayet edildiğine göre, Resûlullah (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

"Nehirlerle pınarların suladığı mahsullerde öşür, kova (veya hayvanlarla sulananlarda

£1231

da yarım öşür vardır."
Açıklama

Ebû Hanîfe, bu ve bundan önceki hadisin umumuyla istidlal ederek yerden çıkan



mahsûl az olsun çok olsun zekâta tâbi olduğuna hükmetmiştir. Cumhur ise, Ebû
Hanife'nin delil olarak ileri sürdüğü bu iki hadisi "beş veskten az olan mahsûlde zekât
yoktur" hadisiyle tahsis etmişlerdir. Ayrıntılı bilgi için bundan önceki hadis ile 1559

£1241

no'lu hadisin açıklamasına bakınız.

1598. ...Vekî' demiştir ki:

Ba'l yağmur suyundan biten bir bitkidir.

(Ravî) İbnül-Esved de: Yahya b. Adem'in; "Ebu İyâs el-Esedî'ye "baT'ı sordum da
"yağmur suyu ile sulanandır, dedi" dediğini haber verdi.

£1251

en-Nadr b. Şumeyl "ba'l, yağmur suyudur," dedi.
Açıklama

Kebûs: Tahumu toprağa gömülüp üstü toprakla örtülen bir bitkidir.

İbnü'l-Esîr'in en-Nihâye fi garîbi'l-hadîs ve' 1 -eser adlı eserinde belirtildiğine göre ba'l,

damarları ile yer altından su emen ve ne yağmur ne de başka suya ihtiyacı olmayan

bitkilerdir.

Kamusta ise ba'l, sulanmayan veya yağmur ile sulanan ağaç ve ekin olarak tarif
edilmiştir.

Ba'l ile ilgili bu nakillerden anlaşıldığına göre bu kelime iki manaya hamledilmiştir:
Birisi sulanmaya ihtiyacı olmayan bitkiler; diğeri yağmur suyu ile sulanan bitkilerdir.
BaTîn yağmur suyu anlamında kullanılmasına ise iltifat edilmemiştir. Çoğunluk bu
kelimeyi birinci anlamında kullanmış ve ilgili hadiste de aynı mânâyı tercih etmiştir.
Ayrıca İbn Adî ve el-Ezdî'ye göre Vekî' ile Yahya b. Adem'in ba'l ile ilgili sözlerini

£1261

nakleden Hüseyin b. el-Esved, rivayette zayıftır.

1599. ...Muâz b. Cebel (r.a.)'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s. a.) onu Yemen'e
gönderdiği zaman ona şöyle demiştir.

"(Zekât olarak) hububattan hububat, davardan koyun veya keçi, develerden deve ve

£1271

sığırlardan sığır al."

Ebû Dâvûd dedi ki: Mısır'da bir acûr'u karışladım, on üç karış geldi. Bir de devenin

£1281

üzerinde ikiye bölünmüş ve iki denk olarak yüklenmiş bir ağaç kavunu gördüm.
Açıklama

Bu hadis bir malın zekâtının kendi cinsinden verilmesinin gerektiği görüşünde olan
Şâfıîler ile Hanbelîlerin delillerindendir. Diğer delilleri 1567 no'lu hadistir. O hadiste
zekât olarak verilmesi gereken yaştaki deve bulunmadığı takdirde bir yaş büyük veya
küçüğü verilip aradaki yaş farkının iki koyun veya yirmi dirhem gümüşle telâfi
edilmesi emredilmiştir. Şayet bedelinin ödenmesi kâfi gelseydi, Hz. Peygamber (s. a.)
böyle bir takdir yapmazdı.

Ebû Hanîfe'ye göre malın zekâtının kendi cinsinden ödenmesi şart değildir.



Binaenaleyh kıymetini vermek caizdir. Delili Sahih-i Buharı* d e geçen Tavûs'un
Muâz (r.a.) ile ilgili naklettiği hadistir. Muâz (r.a.) Yemen halkından arpa ve darı
yerine zekât olarak elbise istemiş ve bunun mal sahipleri için daha kolay, Medine'deki
müstehak sahâbiler için de daha faydalı olduğunu söylemiştir. Ayrıca 1567 no'lu
hadisin Şâfülerle Hanbelîlerin lehine değil de Hanefîlerin lehine delil olduğu
söylenmiştir. Şöyle ki: Yaş farkının iki koyun veya yirmi dirhem gümüşle telâfi
edilmesinin emredilmesi, kıymetinin verilebileceğine delâlet etmektedir. Zira o gün
için yirmi dirhem iki koyunun değeri olarak tesbit edilmiştir ki, zaman değiştikçe bu
değer değişebilir.

Hanefîler açıklamaya çalıştığımız bu 1599 no'lu hadisi ise, mal sahiplerine kolay
olanın gösterilmesine hamletmişlerdir. Dolayısıyla bu hadis kıymetin verilmesinin
caiz olmasına engel değildir.

Mâlîkilerden bu konuda zikredilen görüşlerin ikisi de nakledilmiştir.

Ebû Dâvüd, son cümlesinde zekâtı verilen malın bereket ve bolluğunu anlatmak

istemiştir.

Bu hadisten her malın zekâtı kendi cinsinden verilmesinin uygun olacağı hükmü
£1291

çıkarılabilir.
13. Balın Zekâtı

1600. ...Amr b.Şu'ayb, babası vasıtasıyla dedesinin şöyle dediğini rivayet etti:
Mut'ân oğullarından olan Hilâl, Resûlullah (s.a.)'e arılarının (balının) öşrünü getirdi ve
Selebe denen vadiyi kendisine koru olarak tahsis etmesini istedi. Resûlullah (s.a.)da o
vadiyi ona koru olarak tahsis etti. Ömer b. el-Hattâb halife olunca, Süfyan b. Vehb
Ömer b. el-Hattâb'a o vadinin durumunu sormak için mektup yazdı. Ömer de
(cevaben) şunları yazdı:

"Resûlullah (s.a.)'a anlarının (balının) öşrünü ödediği gibi sana da öderse, Selebe'yi
ona koru olarak tahsis et! Aksi takdirde o (arılar), yağmur(la biten bitkilerden geçinen)

UM

sinek gibi (sahipsiz)dir. İsteyen onların balını yer."
Açıklama

Mut'ân, bir kabilenin adıdır.

Ebû Hanîfe, Ahmed b.,Hanbel ve İshak bu hadisle istidlal ederek balda öşrün vâcib
olduğunu söylemişlerdir. Tirmizî, bu görüşü âlimlerin çoğundan nakletmiştir. Bu
görüş aynı zamanda Hz. Ömer, İbn Abbâs, Ömer b. Abdülaziz, Ebû Yûsuf ve
Muhammed'den de rivayet edilmiştir. Ancak Ebû Hanife bal öşür arazisinde elde
edilmişse miktarı ne olursa olsun zekâta tâbidir derken, Ebü Yûsuf miktar tayinine
gitmiştir. Ondan rivayet edilen bir kavle göre balın en azından beş yüz Irak rıth olması
gerekir. Diğer kavle göre balın, arpa gibi ölçülen en ucuz hububattan beş vesk
değerinde olması gerekir.

Muhammed'e göre bal, 1 80 Irak rıtlı olunca zekâta tabi olur.

Ahmed b. Hanbel ile Zübri'ye göre miktarı 160 Irak rıthdır. Daha az ise zekâta tâbi
değildir.

Mâlik, Şafiî, İbn Ebî Leylâ, İbnü'l-Münzir ve Sevrî'ye göre balın miktarı ve arazisi ne



olurstf olsun, zekâta tabi değildir. Bu görüş Hz.Ali, İbn Ömer b. Abdülaziz'den de
rivayet edilmiştir. İbn Abdi'l-berr, bu görüşün cumhurun görüşü olduğunu
söylemiştir. Bunlara göre bal, hayvandan elde edilip sıvı olması yönünden hayvan
sütüne benzer. Süt, zekâta tâbi olmayınca bu da zekâta tâbi değildir. Nakli delilleri ise,
şunlardır:

a. Mâlikin Muvatta'da Abdullahb. Ebi Bekr b. Hazm'dan rivayet ettiğine göre
Abdullah şöyle demiştir:

Ömer b. Abdülaziz'den Minâ'da iken babama bir mektup geldi. İçinde ona bal ile
atlardan zekât îalmaması emredilmişti!.

b. Abdurrezzak ile İbn Ebî Şeybe'nin Sahih senetle İbn Ömer'in azatlısı Nâfı'den
rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:

Ömer b. Abdülaziz beni Yemen'e âmil olarak gönderdi. Orada balın öşrünü almak
istedim de el-Muğîre b. Hakim es-San'anî: "Balda zekât yoktur" dedi. Bunun üzerine
durumu Ömer b. Abdilaziz'e yazdım, verdiği cevapta: "el-Muğîre doğru söylemiş, o
güvenilir bir kişidir. Filhakika balda zekat yoktur" dedi.

Bunlar balda öşrün vâcib olduğunu söyleyenlerin ileri sürdükleri (1600 no'lu) Hilâl
hadisini şöyle yorumlamışlardır:

Bal sahibi vadinin kendisine tahsis ve himaye edilmesi karşılığında bağışta
bulunmuştur. Bunun delili, Abdurrezzak'in Musannef inde İbn Cü-reyc'ten Rivayet
ettiği eserdir. O eserde HilâPin Resûlullah (s.a.)'a takdim etmiş olduğu balın öşür değil
de hediye olduğu açıkça belirtilmiştir.

el-Menhel yazarı bu konuyla ilgili görüş ve delilleri zikrettikten sonra şöyle der:
Balın zekâta tâbi olduğuna delâlet eden hadislerin hepsi hakkında bazı söylenti ve
şüpheler var. Nitekim İbnü'l-Münzir: "Balda zekâtın vâcib oluşuna dâir ne sıhhati sabit
bir hadis ne de icmâ' vardır. Bundan dolayı onda zekât yoktur" der. Buharî de Tarih
adlı eserinde: "balda zekâtın vâcib oluşu hakkında sahih bir hadis yoktur" demekle

imi

aynı şeyi te'yid etmiştir. Tirmizî de bu görüştedir.

1601. ...Abdurrahman b. el-Hâris el-Mahzûmî; "Babam bana Amr b. Şuayb'dan o da
babası vasıtasıyla dedesinden; Şebâbe'nin, Fehm kabilesinin bir kolu olduğunu rivayet
etti" dedi ve bir önceki hadisin benzerini zikretti. Ayrıca dedi ki: "Her on tulumdan bir
tulum (zekât verilecek)" bir de (Süfyan b. Vehb yerine) Süfyan b. Abdillah es-Sakafî,
dedi. "(Ömer bi el-Hattâb) onlara iki vadi himaye ediyordu" dedi ve şunu ilâve etti:
"Resûlullah (s.a.)'a ödediklerini Ömer b. el-Hattâb'a ödediler. O da onlara o iki

£1321

vadilerini himaye etti.
Açıklama

Şebâbe, Fehm kabilesinin bir kolu olup iyi balıyla meşhur olmuştur.

Bir önceki hadisin senediyle bu hadisin senedi Amr b. Şuayb'da birleşiyor. Bir önceki

hadisi Amr b. Şuayb'dan Amr b. el-Hâris el-Mısrî rivayet etmişken bu hadisi yine Amr

b. Şuayb'dan ama bu sefer el-Hâris el-Mahzûmî, ondan da oğlu Abdurrahman rivayet

etmiştir.

Bu hadis bir önceki hadisin benzeri olmakla beraber aralarındaki farklar şunlardır:
a. Bir önceki rivayette "Şebâbe, Fehm kabilesinin bir koludur" ifâdesi yok.



b. Bir önceki rivayette "her on tulumdan bir tulum" ifadesi yok.

c. Bir önceki rivayette Hz. Ömer (r.a.)'e mektup yazan zatın adı Süfyan. b. Vehb diye
geçmektedir. Bu rivayette ise, Süfyan b. Abdillah es-Sakafî diye geçmektedir, el-
Menhel yazarının ifâdesine göre doğrusu, bu rivayettir. Zira Süfyan b. Abdillah es-
Sakafî Hz. Ömer'in Tâif âmiliydi.

d. Bir Önceki rivayette Hz. Ömer'in onlara bir vadi himaye ettiği belirtilmiş, bu
rivayette ise, Hz. Ömer'in onlara iki vadi himaye ettiği belirtilmektedir.

e. Bir önceki rivayette, "Resûhıllah (s.a.)'a ödediklerini Ömer'e de ödediler. O'da

£1331

onlara o iki vadilerini himaye etti," ifadesi yoktur.

1602. ...Üsâme b. Zeyd'in Amr b. Şuayb'dan, O'nun da babası vasıtasıyla dedesinden
rivayet ettiğine göre "Fehm kabilesinden bir kol..." (Üsâme b. Zeyd bunu bir önceki)
el-Muğîre'nin (Abdurrahman b. el-Hâris'ten rivayet ettiği hadisin) mânâsında (rivayet
etti) ve dedi ki: "On tulumdan bir tulum (zekât verilecek)" bir de "onlara iki vadiyi

£1341

(himaye ediyordu)" dedi.
Açıklama

Bu rivayeti Taberânî, Ahmed b. Salih'ten tahrîc etmiştir. "On tulumdan bir tulum"
ifâdesi, Ebû Yûsuf un,

"balın nisabı, on tulumdur" görüşünü desteklemektedir. Ona göre her tulum elli Irak
rıtlıdır. Böylece daha önce belirttiğimiz beş yüz Irak ntlmm delili bu rivayetler
£135]

olmaktadır.

14. Asmadaki Üzümün Miktarını Tahmin Etmek

£1361

1603. ...Attâb b. Esîc 'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.) ağaçtaki hurma tahmin
edildiği gibi asmadaki üzümün de tahmin edilmesini ve ağaçtaki hurmanın zekâtı kuru
hurma olarak alındığı gibi üzümün zekâtının da kuru üzüm olarak alınmasını emretti.
£İ3U



Açıklama

Hars: ağaçtaki yaş hurma ile asmadaki üzümden ne kadar kuru hurma ile kuru üzüm
çıkacağını tahminen tesbit etmektir. Bunun hikmeti şudur: Zekâta müstehak olanların
hurma ve üzüm gibi zekâta tâbi meyvelerde bir zekât hakları söz konusudur. Bunun
için meyveler toplanmcaya kadar sahiplerinin onlardan yararlanmamaları gerekir.
Oysaki onlardan yararlanmaktan men edilmeleri hâlinde zarara uğrarlar. Hem zekât
müstehaklarmm hem de meyve sahiplerinin zarar etmemeleri için hurma ve üzüm
olgunlaşmaya yüz tutunca devlet, bu işten anlayan zekât memurunu göndererek hurma
ağaçları ile asmalardan ne kadar kuru hurma ile kuru üzüm çıkacağım takdir eder. Bu
tesbitin yapıl-masıyle meyve sahipleri, meyvelerden istedikleri gibi yararlanabilirler.



Daha sonra meyveler devşirilince memurun o takdirine göre zekâtları, kuru hurma ve
kuru üzüm olarak verilir.

Bu hadis harsın meşru olduğuna delâlet etmektedir. Alimlerin çoğunun görüşü de
budur. Mâverdî der ki: "Harsın meşru oluşuna delil, kavli ve fiili sünnettir. Attâb'ın
hadisi kavli, Buhârî'nin hadisi de fiilîdir. Aynı zamanda Resûlullah (s.a.)'m hars
memurları vardı."

Attâb'm hadisinden maksat, bu (1603 no'lu) hadistir. Buhârî'nin hadisi ise şudur: "Ebû
Hamid es-Sâidî'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Resûlullah (s.a.) ile beraber Tebûk gazvesine katıldık. Resûlullah (s. a.) Kura vadisine
gelip de bir kadım bahçesinde görünce ashabına: "tahmin edin" dedi. Resûlullah
(s.a.)'da on veskin takdirini yaptı."

Harsın hüküm ve hangi meyveler için meşru kılındığı hakkında ihtilâf edilmiştir:

a. Mâlike göre hars sadece üzüm ve hurmada vâcibtir. Diğer meyvelerde hars yoktur.
Şureyh, Ebû Cafer ve bazı zahirîlerin de görüşü budur. Delilleri, hars ile ilgili bu ve
bundan sonraki hadislerdir. Resûlullah (s.a.)'in söz konusu hadislerdeki emrinin vücûb
ifâde ettiğini söylemişlerdir.

b. Şafiî ve Hanbelîlere göre hars, sadece üzüm ve hurmada vardır. Hükmü sünnettir.
Bunlar da aynı delilleri ileri sürmüşlerdir. Söz konusu emri, sünnete hamletmişlerdir.

c. Ebû Hanîfe ve arkadaşlarına göre hars caiz değildir. Delilleri şunlardır:

1. Hars zan ve tahminden ibarettir.

2. Tahâvî'nin rivayet ettiğine göre Câbir (r.a.) şöyle demiştir: "Resûlullah (s.a.) harstan
nehyetti."

3. Harsın meşru oluşu ile ilgili bu ve bundan sonraki babta vârid olan hadisler, faiz
haram kılınmadan önceki zamana aittirler. Sonra neshedilmişlerdir.

Harsın meşru oluşunu söyleyen âlimler ise, bunlara şöyle cevab vermişler:

Hars Resûlullah (s.a.)'m hayatı boyunca devam etmiştir. Hz. Ebû Bekir (r.a.) ile Hz.

Ömer'in uygulamaları bunun apaçık bir delilidir.

Hattâbî, "Ashâb-ı Kiramın hepsi harsı caiz görmüşlerdir. Uygulamaları da buna
göredir. Onlardan buna muhalefet eden bir kimsenin olduğu duyulmamıştır" demiştir.
Hadisteki "zekâtları kuru hurma ve kuru üzüm olarak alınır" ifâdesinden anlaşıldığına
göre hurma ve üzümün zekâtı kurutulduktan sonra verilir. Bunlardan kurutulmaya
elverişli olmayanlarına gelince Ebû Hanife'ye göre miktarı ne olursa olsun, diğer
meyveler gibi zekâtı yaş veya kıymet olarak verilir.

Ebû Yûsuf ile Muhammed'e göre bunlar zekâta tâbi değildir. Çünkü kendiliğinden bir

£1381

yıl kalamayan meyvelerde onlara göre zekât yoktur.

Mâlikîlere göre ise kurutulmaya elverişli olmayan hurma ve üzüm, satılırsa, zekâtı
bedelinden verilir. Satılmazsa olgunlaştığı günkü kıymetine göre verilir. Meyve olarak
verilemez.

Şafiî ve Hanbelîlere göre kurutulmaya elverişli olmayan hurma ve üzüm de zekâta
tâbidir. Zekât memuru zekâtını o meyveden alıp müstehaklanna verebildiği gibi
meyveyi satıp bedelini de verebilir.
Ebû Davud'un bir sonraki hadiste belirttiği gibi;

Sâid b. el-Müseyyeb, Attâb'a yetişmediği için bu (ve bir sonraki) hadisin senedinde
inkıta' vardır. el-Münzirî, "Senedin inkitâı açıktır. Zira Saîd, Ömer (r.a.)'in hilâfetinde

£1391

doğmuştur. Attâb da Ebu Bekir (r.a.)'in vefat ettiği gün vefat etmiştir" der.



Bazı Hükümler



1. Üzüm ve hurmanın zekâtı, tahmin edilerek takdir edilmelidir.

2. Hurmanın zekâtı kuru hurma, üzümün zekâtı da kuru üzüm olarak verilmelidir.
[140]

1604. ...Muhammed b. Salih et-Temmâr, İbn Şihâb'dan aynı senet ve mana ile (bir
önceki hadisi) rivayet etti.

Ebû Dâvûd dedi ki: Saîd (b. el-Museyyeb) Attâb'dan herhangi bir şey duymamıştır.
£140

15. Ağaçtaki Meyvenin Miktarını Tahmin Etmek

1605. ...Abdurrahman b. Mesûd'dan; demiştir ki: Sehl b. Ebî Hasme meclisimize geldi
ve şöyle dedi:

Resûlullah (s. a.) bize şunu emretti: "(Ağaçlardaki meyvelerin miktarını) takdir
ettiğiniz zaman (olgunlaştıktan sonra onları) toplayın ve üçte birini bırakın. Eğer üçte
birini bırakmazsanız veya (onu bırakmayı uygun) bulamazsanız, dörtte birini
£1421

bırakın."

[143]

Ebû Dâvûd dedi ki: Tahmin eden (memur) üçte bîrini, işçilik için bırakır.
Açıklama

sözü şerhlerde birkaç şekilde açıklanmıştır:

1. Zekât memuru ağaçlardaki meyveleri takdir edip zekât miktarını öğrendiğiniz
zaman, onlardan istediğinizi koparabilirsiniz. " = koparın" emri ibaha içindir.

2. Ağaçlardaki meyveleri takdir ettiğiniz zaman sahiplerine onlardan koparmalarına
müsaade edin.

3. Ağaçlardaki meyveleri takdir edip sonra sahipleri onları topladığı zaman zekâtını
alın. "kopardılar, topladılar" fiili, mazidir; fı'lü'ş-şart'm üzerine atfedilmiştir. Cevabü'ş-
şart ise, mahzuftur.

4. kelimesi, bazı nüshalarda "alın" şeklinde geçmektedir. Anlamı: Ağaçlardaki
meyveleri takdir ettiğiniz zaman olgunlaşmca zekâtını alın.

"üçte birini bırakın" ifâdesi de şöyle yorumlanmıştır:

a. Meyvelerin üçte birini sahiplerine bırakın, zekâtını almayın. Çünkü bir kısmı
çürümekte ve kuşlar tarafından yenilmektedir. Meyvelerin tümünün zekâtı alınacak
olursa sahipleri zarar eder.

Ahmed b. Hanbel ile İshak bu görüştedirler.

b. Meyvelere düşen zekâtın üçte birini bırakın. Sahibi onu akraba ve komşularına
bizzat kendisi zekât olarak versin ki, ayrıca onlara bir şey vermek mecburiyetinde
kalıp da zarar etmesin. Mâlik, Süfyân ve Şafiî bu görüştedirler.

Zekât memuru, meyve sahibi ile meyvenin durumuna göre ya üçte biri ya da dörtte



birini bırakır.

Bu hadis de bir önceki hadis gibi harsın meşru olduğuna delâlet etmektedir. Ancak
senedindeki Abdurrahman b. Mesûd hakkında bazı söylentiler vardır. Hâkim, hars ile
ilgili diğer hadislerin bu hadisi kuvvetlendirdiğini, dolayısıyla isnadmmm sahih
olduğunu söylemiştir.

ifadesi,bazı nüshalarda yoktur.Harefe kelimesi, meyveyi koparıp toplayan kişi

£144]

anlamına gelen "hârif ' kelimesinin çoğuludur.
Bazı Hükümler

1. Hars yani ağaçtaki meyvenin miktarının tahmin edilmesi meşrudur.

2. Fakirlerin hakları gözetilmelidir.

3. Meyvelerin üçte biri veya dörtte biri sahiplerine bırakılmakla onlara şefkat

£145]

gösterilmiştir. Mal sahiplerine güzel muamelede bulunmak da teşvik edilmiştir.

16. Ağaçtaki Hurmanın Miktarı Ne Zaman Tahmin Edilir?

1606. ...Aişe (r.a.)'den; Hayber'in durumunu anlatırken şöyle demiştir:

£1461

Resûlullah (s. a.) Abdullah b. Revâha'yı yahudüere gönderirdi de o, hurma

£1471

olgunlaşmca ondan yenmeden önce miktarını tahmin ederdi.
Açıklama

Hayber'in durumundan maksad, onun fethinde meydana gelen olaylardır.

Hayber, Medine-i Münevvere'nin kuzeyinde 70 km. uzaklıkta bulunan bir bölgenin

adıdır. Kale ve hurma bahçeleriyle meşhur olan bu bölge hicri VII. yılda

fethedilmiştir. Hz. Peygamber Hudeybiye seferinden döndükten sonra oraya sefer

düzenlemiş kalelerini fethetmiş en son kaleyi de fethetmek Ali (r.a.)'ye müyesser

olmuştur.

İbn Mâce'nin bu hadisin mânâsına yakın İbn Abbâs'tan rivayet ettiği hadiste
Peygamber (s.a.)'in Heyber'i fethettikten sonra toprağının işletilmesinin yahudilere
verilmesi ve toplanan meyvenin yarısının onlara bırakılması üzerine anlaştığı ayrıca
hurmaların toplanma zamanı gelince Abdullah b. Revaha'yi hars için onlara

£1481

gönderdiği bildirilmektedir.
Bazı Hükümler

1. Hars yani ağaçtaki meyvenin miktarının tahmin edilmesi meşrudur.

2. Hurmanın hars vakti, olgunlaşmaya başladığı zamandır.

3. Hars işinde haber-i vâhid yani işin ehli ve güvenilir tek bir memurun verdiği haber
kâfidir. Mâlikîler, Hanbelîler ve bir grup Şâfiîler bu görüştedirler. Şâfıîlerden bir



£1491

başka grup iki kişinin olması lâzım geldiğini söylemişlerdir.



17. Zekât Olarak Verilmesi Caiz Olmayan Meyveler

1607. ...Ebu Ümâme b. Sehi, babasının şöyle dediğini haber vermiştir:

£1501

Resûlullah (s. a.) zekâtta âdi ve ufak hurmaların alınmasını yasakladı.

Zührî dedi ki: Peygamber (s.a.)'in yasakladığı bu hurmalar Medine hurmasının iki

çeşididir.

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisi Ebu'l-Velîd, Süleyman b. Kesir -Zuhri senediyle merfu'

[151]

olarak rivayet etmiştir.
Açıklama

Cu'rûr, çok âdi bir hurmanın adıdır. Levnu'l-Hubeyk ise, oldukça ufak âdi bir
hurmadır.

Zûhrî'nin ifâdesinde bu iki çeşit hurmanın Medine-i Münevvere hurmasından olduğu
bildirilmektedir. Levneyn kelimesinden iki çeşit kast edilmiş olup mahzuf bir fiilin
mefûlu veya "Cu'rûr ile levnu'l-hubeyk"ten bedeldir.

Peygamber (s.a.)'in bu nehyinden mal sahibinin iyi hurmanın yerine âdisini
vermesinin caiz olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum zekâta tabi olan diğer mallarda
da aynıdır.

Ebû Dâvûd bu hadisin Ebu'l-Velîd tarafından rivayet edildiğini söylemekle onun
muttasıl olarak rivayet edildiğine işaret etmiş olmaktadır. Dârekutnî de onu muttasıl

£1521

olarak rivayet etmiştir.

1608. ...Avf b. Mâlikten; demiştir ki: -Resûlullah (s. a.) elinde bir asâ ile yanımıza
mescide girdi. Bizden bir adam (zekât olarak getirdiği) âdi bir kuru hurma salkımı
asmıştı. Resûlullah (s.a.) asâ ile hurma salkımını dürttü ve şöyle buyurdu:

"Bu zekâtın sahibi dileseydi, bundan iyisini zekât olarak verebilirdi. Bu zekâtın sahibi

Lİ53J

kıyamet günü âdi kuru hurma yiyecektir."
Açıklama

Kına, hurma salkımı anlamına gelmekte ve "kana, kmv, kunv." şeklinde de ifade
edilmektedir. "Haşef ' ise âdi-bozuk kuru hurmadır.

İbn Mâce'nin el-Berâ b. Azib'ten rivayet ettiği bir hadiste57 Mescid-i Nebevî'nin
içindeki iki direk arasına gerilen bir ipe zekât hurma salkımları asıldığı ve fakirlerin
onlardan yediği bildirilmektedir. îşte böyle zekât olarak getirilip asılan hurma
salkımlarının âdi-bozuk olduğunu gören Resûlullah (s.a) normal hurmadan zekât
verebildiği halde âdi hurmadan zekât veren adama ceza olarak âhiret gününde âdi-
bozuk hurma yedirileceğini bildirmiştir.

Bu hadis, malın âdisini zekât olarak vermenin caiz olmadığına delâlet etmektedir.



Ancak 1567 no'lu hadisin açıklamasında geçtiği gibi şayet malın hepsi âdi ve kötü ise,

[1541

ondan zekât verilebilir.



18. Fıtır Sadakası

1609. ...İbn Abbâs (r.a.)'dan; demiştir ki:

Resûlullah (s. a.) fıtır sadakasını oruçluyu faydasız ve müstehcen söz ve fiillerden
temizleyici, fakirlere de yiyecek olmak üzere farz kıldı. Kim onu bayram namazından
önce verirse, o kabul olunmuş bir zekâttır. Kim de onu bayram namazından sonra

Iİ55J

verirse, o sadakalardan bir sadakadır.
Açıklama

Fıtır oruç açmaktır. Şevval ayının ilk günü olan Ramazan bayramının birinci gününde
oruç tutulmayıp iftar edildiği için ona fıtır günü, o gün verilmesi gereken sadakaya da
fıür sadakası denilmiştir. Buna "fıtır zekâtı, fitre, oruç sadakası, Ramazan sadakası ve
baş zekâtı" da denilmektedir. Fıtır kelimesi, orucun zıddı olarak İslâm'dan önce
kullanılmışsa da terkib olarak İslâmdan sonra kullanılmış, dinî bir ıstılahtır.
Istılahta fıtır sadakası, belirli bir surette zekât müstehaklarma verilen bir miktardır.
Fıtır sadakası Ramazan orucunun farz kılındığı yıl olan hicrî II. yılda meşru
kılınmıştır. Oruç Şaban ayında, fıtır sadakası da Ramazan bayramından iki gün önce
vâcib olmuştur.

Hadiste geçen diğer kelimelere gelince:
Lağv: Faydasız söz ve fiildir.

Refes; müstehcen ve pis sözlerdir. Cinsî münâsebet anlamında da kullanılmaktadır.
Ancak burada kast edilen mana birincisidir.

kelimesini cumhur, "Farz kıldı" anlamında kabul ederken Hanefîler, onu dildeki hakiki
mânâsı olan "tayin ve takdir etti" anlamına almış ve fıtır sadakasının farz değil, vâcib
olduğunu söylemişlerdir.
Ibn Abdilberr bu konuda şöyle demektedir:

"ibn Ömer hadisindeki (1611 ve 1612 no'lu hadisler) kelimesinin, iki manaya ihtimâli
vardır:

a. Dini bir ıstılah olarak "farz kıldı" mânâsı,

b. Dildeki asıl mânâsı olan "takdir etti" anlamı. Buna göre hadisteki ilgili cümlenin
mânâsı "Resûlullah (s. a,) fıtır sadakasının miktarını takdir ve tayin elti" oluyor. Ancak
bence birinci ihtimal olan vücub manası ikinci ihtimal olan takdir mânâsından daha
kuvvetlidir. Çünkü farz kelimesi kullanıldığı zaman dinde ondan vücûb mânâsı kast
edilmektedir. Bu kelimenin başka manaya alınması ancak icma' ile olabilir. Halbuki
hadisteki farzı vâcib manasından ayıran ve fıtır sadakasının vâcib (farz) olmadığına
delâlet eden bir icma' yoktur."

İbn Dakiki'l-İyd de bu manaya yakın bir açıklamada bulunuyor ve diyor ki:
"İbn Ömer hadisindeki farzın lügatte asıl manası takdirdir. Bilâhere dinde vücub
manasına nakledilmiştir. Doiayisıyle farzı vücûba hamletmek, asıl mânâsı olan takdire
yormaktan daha doğrudur. Farzı takdir mânâsına hamlederek fıtır sadakasının sünnet
olduğunu söylemek yanlıştır."



Cumhura göre farz ile vâcib aynı şey olup kat'î veya zannî bir delil ile yapılması
kesinlikle istenen şeydir. Binaenaleyh fıtır sadakası, zekât gibi farzdır.
Hanefîlere göre ise, farz ve vâcib ayrı şeylerdir. Sübût ve'delâleti kat'î olan bir delil ise
sabit olana farz; sübut veya delâleti zannî olan bir delil ile sabit olana da vâcib denir.
Fıtır sadakası, haber-i vâhid ile sabit olduğu için delili, zannîdır. Doiayısıyle fıtır
sadakası vâcibtir, farz değildir.

İbn Uleyye ile Ebu bekr b. Keysân el-Esamm'a göre fıtır sadakası, zekât farz
kılınmadan önce farzdı. Zekâtın farz kılınmasıyla farziyyeti neshedilmiştir. Delilleri
Nesâî, İbn Mâce'nin Kays b. Sa'd'den rivayet ettikleri şu hadistir:
"Rasûîuîlah (s. a.) zekât farz olmadan önce bize fıtır sadakası vermemizi emretti. Sonra
zekât emri inince, bize ne emretti, ne de men'etti. Biz onu vermeye devam
Lİ561

ediyorduk."

Ancak, "bunda fıtır sadakasının neshedildiğine delâlet eden bir delil yoktur. Çünkü
daha önce verilmiş olan emir ile yetinilmiş olma ihtimali vardır. Ayrıca bir farzın inişi,
başka bir farzın kalkmasını gerektirmez" denilmiş ve- iddiaları reddedilmiştir.
" = oruçluyu temizleyici" sözündeki "sâim" kelimesi, bazı nüshalarda "sıyâm"
şeklinde geçmektedir. Sâim, oruç tutan; sıyâm ise oruç demektir. Buna göre mana
"orucu temizleyici" olur.

Hasan el-Basrî, bu hadisin zahirî mânâsına bakarak, fıtır sadakasının sadece oruç
tutması farz olanlara farz olduğunu söylemiştir. Dolayısıyla ona göre çocuklarla
deliler için fıtır sadakası gerekmez. Fakat âlimlerin çoğu çocuklarla deliler için de fıtır
sadakasının verilmesinin gerekli olduğunu söylemişlerdir. Çünkü bu sadakanın meşru
oluşunun hikmetlerinden biri kusur ve günahlardan arındırmak, diğeri fakirlerin
yemek ihtiyacını karşılamaktır. Her ne kadar birinci hikmet mevcut değilse de, ikinci
hikmetin varlığı kâfidir. Ayrıca İbn Ömer'in (1612 no'lu) hadisinde ve diğer hadislerde
onun küçüğe de büyüğe de farz olduğu bildirilmektedir.

Bayram namazından önce verilen fıtır sadakası, sevabı tam olarak Allah katında
makbul olan bir zekâttır. Bayram namazından sonra verilen fıtır sadakası ise, sair
zamanlarda verilen sadakalar gibidir. Buna göre namazdan sonra verilenin savabı
diğerinden azdır. Alimler bunda ittifak etmişlerdir.

Bu hadisten bayram namazından sonra verilen fıtır sadakasının kabul olmayacağı
anlaşılmamalı, onnu da geçerli olduğu hakkında icmâ vardır. Bu konuyla ilgili

Lİ5U

hükümler bundan sonraki hadisin açıklamasında verilecektir.
Bazı Hükümler

1. Fıtır sadakası meşrudur. Cumhura göre farz, hanenlere göre vacıbtır.

2. Fıtır sadakasının meşru oluşunun hikmetleri, oruçluyu kusur ve günahlardan
arındırmak ve fakirlerin yemek ihtiyaçlarını karşılamaktır.

3. Bayram namazından önce verilmesinin sevabı ondan sonra verilmesinin sevabından

Lİ581

daha fazladır.



19. Fıtır Sadakası Ne Zaman Verilir?



1610. ...İbn Ömer (r.a.) den; demiştir ki:

Resûlullah (s.a.) bize fıtır sadakasının, halk bayram namazına çıkmadan önce
verilmesini emretti.

0591

Nâfı' dedi ki: İbn Ömer onu bayramdan bir veya iki gün önce verirdi.
Açıklama

Bu hadis, fıtır sadakasının vaktinin bayram namazından önce olduğuna delâlet
etmektedir. Ancak söz konusu ön-
celik belirli bir zamanla sınırlandmlmadığı için vâcib olduğu vakit hususunda, ihtilâf
edilmiştir:

1. Ebû Hanife ve bir rivayete göre Malik: "Fıtır sadakası, bayram sabahı fecrin
doğması ile vâcib olur" demişlerdir.

2. Sevrî, Şafiî, Ahmed b. Hanbel ve İshâk'a göre, fıtır sadakası Ramazan ayının son
gününde güneşin batması ile vâcib olur. Mâlik de diğer rivayete göre bu görüştedir.
Buna göre güneşin batmasından sonra ve fecrin doğmasından önce doğan bir çocuk
için birinci şıktaki âlimlere göre fıtır sadakasını vermek vâcib, diğerlerine göre vâcib
değildir.

Resûlulîah (s.a.)'m fıtır sadakasının bayram namazına çıkmadan evvel verilmesini emr
buyurmaları onun müstehap olan verilme zamanını bildirmedir, dolayısıyla emir,
vücûb için değil, istihbâb içindir. İbn Ömer, İbn Abbâs, İbn Ebî Rebâh, İbrahim en-
Nehaî, İkrime, Dahhâk, İbn Uyeyne, Mâlik, Şafiî İshâk, Ebû Hanife ve arkadaşları bu
görüştedirler. Sahih-i Buhârî sarihi Aynî bu konuda bir ihtilâfın olmadığını söylüyor.
Hattâbî de icmâ bulunduğunu bildiriyor.

Fıtır sadakasının bayramdan bir-iki gün önce verilmesinin caiz oluşu hususunda da
ashâb-ı kiramın icmâımn bulunduğu bildirilmiştir. Ancak bundan da daha önce
verilmesi hakkında ihtilâf edilmiştir:

a. Mâlik, Kerhî ve meşhur kavle göre Hanbelîler: "Bayramdan en çok iki gün önce
verilebilir. Ondan da önce vermek caiz değildir" demişlerdir.

b. Bazı Hanbelî alimlere göre ramazan ayının yansından sonra vermek caizdir.

c. Şafiî'ye göre Ramazanın birinci gününden itibaren verilebilir.

d. Hanefîlere göre bunun belirli bir müddeti yoktur. Daha önce istenildiği vakitte
verilebilir.

Fıtır sadakasının bayramın birinci gününde bayram namazından sonra verilmesinin
hükmüne gelince:

a. Şafıîler, Hanbelîler, bir kavle göre Mâlikîler, Atâ ve İshâk'a göre kerahetle caizdir.

b. Mâlikîlerin meşhur kavline göre caizdir. Ama efdal olan onu namazdan sonraya
bırakmamaktır.

c. Hanefîlere göre kerâhetsiz caizdir.

d. Zahirîlere göre haramdır.

Bu sadakayı bayramın birinci gününden sonraya bırakmak ise, dört mezhebe ve
âlimlerin çoğuna göre haramdır. Kaza edilmesi gerekir. Hane-fîlerden Hasan b. Ziyâd

£160]

ile Davud-i Zâhirî'ye göre, kaza edilmesi de mümkün değildir.



20. Fıtır Sadakasının Miktarı Nedir?



1611. ...İbn Ömer (r.a.)den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (s. a) fıtır sadakasını
farz kıldı...

Abdullah b. Mesleme, Mâlik'den kıraat yoluyla aldığı rivayette şöyle dedi: "Fıtır
sadakası Ramazanda müslümanlardan her hür veya köle, erkek veya kadın üzerine bir

UM]

sâ' kuru hurma veya bir sâ' arpadır."
Açıklama

imam Mâlik bu hadisi Abdullah b.Mesleme'ye iki kere rivayet etmiştir. Birinde
Mâlik, onu kendisi okuyarak

(tahdîs) diğerinde Abdullah okumuş Mâlik de dinleyip (kıraaten) rivayet etmiş.
Hadisin metninde önce birinci rivayet sonra kıraat yoluyla alman rivayeti verilmiştir.
Ancak birinci rivayetin tamamı verilmeyip sadece baş tarafı verilmiştir. Çünkü ikinci
rivayetteki ile aynıdır.

Sâ': Dört müdd'e eşit bir ölçektir. Bunda âlimler arasında ittifak vardır. Bir sâ'nm gram
olarak hesabı 1559 no'lu hadisin açıklamasında verilmiştir. Bir müdd'ün kaç gram
olduğunu bulmak için bir sâ'm gram tutarını dörde bölmek kâfidir. Şöyle ki:

1. Ebû Hanife, Muhammed ve Irak fıkıhçılarma göre:

Bir sâ" dirhem-i örfi (ei-Menhel yazarına göre 3,12 gr.) ye göre 3,244. Kg. Bir müdd:
3,244:4 = 811 gr.'dır.

2. Şâfıflerle Hanbelîlcre göre:

Bir sâ' dirhem-i örfiye göre 2,140 kg. dır. Bir müdd: 2,140:4-535 gr.dır.

3. Mâlikîlere göre:

Bir sa' dirhem-i örfiye göre 2,130 kg.dır.
Bir müdd: 2,130:4 = 532,5 gr.'dır.

Bu hadisteki ifâdesinin zahirî mânâsma göre her hür ve köle'ye kendi fıtır sadakasını
vermesi gerekir. Davud-i zâhirî'nin görüşü budur. Ona göre efendiye, kölesinin farzları
edâ etmesini sağlamak vâcib olduğu gibi, fıtır sadakasını vermesi içinde onun çalışıp
kazanmasına müsaade etmesi vâcibtir.

Cumhur ise, kölenin fıtır sadakasının bizzat kendisine değil de, efendisine ait
olduğunu söylemiştir. Delilleri köle zekâtı babında geçen 1594-1595 no'lu hadislerdir.
O hadislerde fıtır sadakası hariç, müslümana kölesinden dolayı zekât gerekmediği
bildirilmektedir. Binaenaleyh "her hür veya köle üzerine" ifâdesini "her hür veya köle
için" şeklinde anlamışlardır.

Hadisteki "erkek veya kadm üzerine" ifadesinin zahirî anlamına göre, erkeğe fıtır

sadakası gerekdiği gibi kadının da evli olsa bile fıtır sadakasını kendisinin vermesi

gerekir. Ebû Hanife arkadaşları Sevrî ve İbnu'l-Münzir bu görüştedirler.

Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel el-Leys ve îshak ise, evli kadının fıtır sadakasını

nafakasından saymış ve onun kendisine değil de kocasına farz olduğunu

söylemişlerdir.

"müslümanlardan" sözü, fıtır sadakası vermesi gereken kişinin müslüman olmasının
şart olduğuna, dolayısıyle müslüman olmayana gerekmediğine delâlet etmektedir. Bu
hususta âlimler arasında ittifak vardır.

Cumhura göre efendisi kâfir olan müslüman köle için fıtır sadakası vacib değildir.
Ahmed b.Hanbel'e göre ise, vâcibtir. Çünkü o köle müslümandır.



Efendisi müslüman olan kafir köle için de fıtır sadakası Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel
ve Ebû Sevr'e göre vâcib değildir. Çünkü o köle, müslüman değildir. Ömer b.
Abdilazaz, Mucâhid, Said b.Cübeyr, Nehaî, Sevrî, İshak ve Hanefî alimiere göre
vâcibtir. Çünkü sadakayı veren köle değil, efendisidir. Efendisi ise, müslümandır.
£1621

1612. ...Abdullah b. Ömer'den demiştir ki:

Resûlullah (s.a.) fıtır sadakasını bir sâ olarak farz kıldı. (Râvi) Ömer b.Nâfı', Mâlik'in
(rivayet ettiği bir önceki hadisin) mânâsını zikretti ve "küçüğe ve büyüğe" (sözüyle)
"halk bayram namazına çıkmadan önce verilmesini emretti" (sözünü) ilâve etti.
Ebû Dâvûd dedi ki: Abdullah el-Umerî'nin Nâf i'den yaptığı rivayette "her
müslümana" demiştir.

Said el-Cümehî'nin Ubeydullah'tan, O'nun da Nâfi'den yaptığı rivayette ise Nafi
"müslümanlardan" demiştir.

£1631

Ubeydullah'tan meşhur olan rivayette "müslümanlardan" (sözü) yoktur.

1613. ...Abdullah b. Ömer'den rivayet edildiğine göre; Resûlullah (s.a.) fıtır sadakasını
küçüğe, büyüğe, hür ve köleye arpa ve kuru hurmadan bir sâ'olarak farz kılmıştır.
(Râvî) Musa (b. İsmail, buna) "erkeğe ve kadına" kelimelerini ilâve etti.

Ebû Dâvûd dedi ki: Eyyûb ve Abdullah el-Umerî de Nâfi'den rivayet ettikleri bu

£1641

hadiste * 'erkeğe ve kadına" (sözünü/zikrettiler.

1614. ...Abdullah b. Ömer'den; demiştir ki:

Halk, Resûlullah (s.a.) zamanında fıtır sadakasını arpa, kuru hurma, Peygamber arpası

ve kuru üzümden bir sâ' olarak verirlerdi.

Nâfıdediki:

Abdullah b. Ömer: "Ömer, (Halife) olup buğday çoğalınca yarım sâ' buğdayı o

£1651

şeylerden bir sâ yerine (bedel) kıldı" dedi.
Açıklama

Süit: Buğdaya benzeyen kılçıksız bir arpa çeşididir.Asım Efendinin Kamus

Tercemesi'ndeki beyânına göre, türk-

çede buna "Peygamber arpası" denilmektedir.

Bu hadis fıtır sadakasının arpa, kuru hurma ve kuru üzümden bir sâ, buğdaydan da
yarım sâ olarak verildiğine delâlet etmektedir. Bu konu bundan sonraki babta
£1661

işlenecektir.

1615. ...Nâfi'den; demiştir ki

Abdullah b. Ömer: "Halk, daha sonra yarım sâ buğdayı (o şeylerden bir sa'a) denk
£1671

tuttular" dedi.



Nâfı' dedi ki:

Abdullah b. Ömer kuru hurma verirdi. Bir sene (beliren hurma kıtlığından dolayı)

[1681

Medine'liler kuru hurma bulamadılar da arpa verdiler.
Açıklama

"Daha sonra" sözü ile "halkın arpa, hurma ve kuru üzüm vermelerinden sonra"
manası kastedilmiştir.

ifadesinde Medine'lilerin o sene hurma mahsûlü alamadıkları ve sadaka olarak vermek

£1691

için onu bulamadıkları anlatılmıştır.

1616. ...Ebû Saidi'l-Hudrî (r.a.)den; demiştir ki:

Resûlullah (s,a.) aramızda iken biz fıtır sadakasını her küçük, büyük hür ve köle için
yiyecekten bir sâ veya keşten bir sâ\ yahut arpadan bir sâ, ya da kuru hurmadan bir sâ
veya kuru üzümden bir sâ' olarak verirdik. Bunu (halife) Muâviye hac veya umre
yapmak için (Medine'ye) gelip de minberden halka konuşma yapıncaya kadar böyle
vermeye devam ettik. Onun halka yaptığı konuşmada şu söz de vardı:
Ben, şam buğdayından iki müddün, bir sâ kuru hurmaya denk olduğu görüşündeyim.
Bunun üzerine halk, bunu (esas) aldı. Ebû Said dedi ki:

Bana gelince yaşadığım müddetçe (hayatımın) sonuna kadar onu (eskisi gibi) vermeye

im

devam edeceğim.

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisi İbn Uleyye, Abde ve başkaları İbn îshak'tan, o da
Abdullah b. Abdullah b. Osman b. Hâkim b. Hizam' dan, o da İyâz'dan, O da Ebû
Said'den aynı mânâda rivayet etti. Ve onda bir adam İbn Uleyye'den yaptığı rivayette:

imi

"veya bir sâ* buğday" (sözünü) söyledi ki o söz, mahfuz değildir.
Açıklama

"Resûlullah (s.a.) aramızda İken" sözünde Resûlullah (s.a.)'m onların fıtır sadakası
olarak ne verdiklerinden haberdâr olduğunu ve buna itiraz etmediğine işaret
edilmiştir. Bu itibarla hadis merfû' hükmündedir.

"Taam" kelimesinin sözlük manası, azık türünden olan yiyecektir. Buna göre bu
kelime, buğday, arpa ve hurma gibi yiyecek maddelerinin tümünü kapsar. Hal
böyleyken bu kelimeden sonra arpa, hurma, keş ve kuru üzümün zikredilmesi, o
devirde yiyecek maddelerini bunlar teşkil ettiği içindir.
Hattâbî bu konuda şöyle demektedir:

"Bazıları söz konusu taamın, buğdaya mahsus bir isim olduğunu söylemişlerdir. Bu
hadiste keş, arpa, kuru hurma, ve kuru üzümün zikredilip onların en kıymetli azığı
olan buğdayın zikredilmemesi bunun bir delilidir. Eğer bu kelimeden buğday
kastedilmemiş olsaydı ayrıca o da zikredilirdi. Bu kelime, mutlak olarak kullanıldığı
zaman buğday anlamını ifâde eder ki, "ta'âm çarşısına git" sözünden örfte "buğday
çarşısına git" mânâsı anlaşılır."

İbnu'l-Münzir, Hattâbî'nin bu görüşünü reddederek şöyle demiştir:



"Bir arkadaşımız Ebû Said'in hadisindeki "taamden bir sâ" sözünü fıtır sadakasının
buğdaydan bir sâ' olarak verildiğini söyleyenlerin lehine delil saymıştır. Fakat bunda
yanılmıştır. Çünkü Ebû Said taam kelimesini önce mücmel olarak kullanmış sonra onu
keş, arpa, kuru hurma ve kuru üzümle açıklamıştır. Bunu da Buhârî'nin Hafs
b.Meysere tarikiyle Ebû Saîd'den rivayet ettiği şu hadisle te'yid etmiştir:
"Peygamber (s. a.) zamanında Ramazan bayramının ilk gününde bir sâ taam verirdik.
Bizim taamımız arpa, kuru üzüm, keş ve kuru hurma idi."

Alimlerin çoğu, bu kelimenin genel mânâsı olan yiyecek anlamında kullanıldığım
söylemişlerdir."

kelimesi, Süfyan es-Sevrî gibi âlimler tarafından "kaymağı alınmadan süzülüp
kurutulan yoğurttur" diye açıklanmıştır Sahih-i Buharı şârihi Aynî: "Ekit, süzülüp taş
gibi katılaştırılan yoğurttur. Bununla yemek pişirilir. Türkçesi "karakuruf'tur.
Türkmenler arasında ise "kurut" diye anılır" demiştir. Asım Efendi de Kâmûs
Tercemesi'nde buna türkçede "keş" denildiğini ifade etmektedir. Süneni Ebû Dâvûd
şerhlerinden el-Menhel ile Bezlu'l-mechûd'da bunun Arapça'daki bir diğer adının
"keşk" olduğu bildirilmektedir.

Keş'in fıtır sadakası olarak verilip verilmeyeceği hususunda ihtilâf edilmiştir. Bu
hadise göre verilebilir. Mâlik bu görüştedir.

Şafiî, keş'in fıtır sadakası olarak verilmesini uygun görmemekle beraber, tam bir sâ
verilmesi halinde fıtır sadakasının tekrar verilmesinin gerektiğine bir delilin
olmadığını söylemiştir.

Hanefîlere göre, keş ancak kıymet itibarı ile verilebilir. Binaenaleyh kıymeti, fıtır
sadakası olarak verilen maddelerin kıymetinden az ise, verilmesi caiz değildir. Zira
keşden fıtır sadakasının verildiğine dair güvenilir bir delil yoktur.
Hasan el-Basrî'ye göre fıtır sadakasının keşten verilmesi caiz değildir.
İki müddün yarım sâ oluşunda ihtilâf yoktur.

el-MenhePde; "yarım sâ buğdayın bir sâ' arpa, kuru hurma, kuru üzüm ve keş'e denk
kabul edilmesi Hz. Muâviye'nin bir içtihadıdır" denilmektedir.

Fıtır sadakasının buğdaydan yarım sâ' olduğunu söyleyen müctehidler bu hadise

dayanmışlardır. Ashab-ı Kiramın Hz.Muâviye'nin görüşüne uymaları, icma' kabul

edilmiştir. Dolayısıyla Ebû Said'in ona uymaması bu icmâa zarar vermemiştir. Çünkü

Ebû Said'in kendi uygulamasını söylemesi, bunun vâcib olduğunu ifâde etmez.

İbn Huzeyme rivayetinde Hz.Muâviye'nin o dönemde halife olduğu, İbn Mâce

rivayetinde de Medine-i Münevvere'ye gittiği ve konuşmayı orada yaptığı

bildirilmiştir.

Lİ721

Hadiste geçen "bir adamadan maksad, Yakub b. İbrahim ed-Devrekıy'dir.
Bazı Hükümler

1. Fıtır sadakasının kuru hurma, kuru üzüm, arpa veya keşten bir sa olarak verilmesi
caizdir.

2. Fıtır sadakası, buğdaydan yarım sâ' olarak verilir.

JT73]

3. Fıtır sadakası küçük-büyük, hür ve köleye vâcibtir.



1617. ...Müsedded'in İsmail'den yaptığı rivayette "buğday" sözü edilmedi.



Ebu Dâvûd dedi ki: Muâviye b. Hişam bu hadisin -Sevrî'den o da Zeyd b. Eşlem 'den,
o da îyaz'dan o da Ebû Said'den yaptığı-rivâyetinde ("yiyecekten bir sâ" yerine)
"buğdaydan yarım sâ" (sözünü) zikretti. Halbuki bu söz, Muâviye b. Hişam'dan veya

£1741

ondan rivayet edenden (meydana gelen) bir hatadır.

1618. ...tyaz (b. Abdillah) dedi ki: Ebû Saîd el-Hudrî'yi şöyle derken işittim:

Ben asla bir sâ'dan başkasını vermem. Zira Resulullah (s. a.) zamanında biz kuru

hurma veya arpa veya keş veya kuru üzümden bir sâ' verirdik.

Bu, Yahya'nın hadisidir. Süfyan b.Uyeyne ise, (yaptığı rivayette bu sayılanlara) "veya
undan bir sâ" sözünü ilâve etti.

Hâmid b. Yahya dedi ki: (Muhaddisler) bu ilâveden dolayı Süfyan'ı kınadılar da ondan
vazgeçti.

£1751

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu ilâve, îbn Uyeyne'nin hatasıdır.
Açıklama

Ebû Said el-Hudrî, "ben asla bir sâ'dan başkasını vermem" sözüyle Hz.Muavıye mn
yarım sa buğdayın verilebileceğine dair görüşüne katılmadığını söylemek istemiş,
sanki buğdayı diğerlerine mukayese ederek ondan da bir sâ verilmesi gerektiğini irriâ
etmiştir.

Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, İshak ve Hasan el-Basrî, "Fıtır sadakası arpa, kuru
hurma veya kuru üzümden bir sâ verildiği gibi buğdaydan da bir sâ verilmelidir.
Yarım sâ' yeterli değildir" demişlerdir. Sahâbîler-den Ebû Said el-Hudrî, Ebû'l-ÂIiye
ve Câbir b. Zeyd de bu görüştedirler.

Hanefîler ise, fıtır sadakası arpa, kuru hurma veya kuru üzümden verildiği zaman bir
sâ verilmesi gerektiğini, ama buğdaydan verildiği zaman yarım sa'm kâfi geldiğini
söylemişlerdir. Delilleri bundan sonraki babta gelecek olan hadislerle ashâb-ı kiramın
Muâviye (r.a.)'nin görüşüne uymalarıdır. Şayet ashâb-ı kiram Resûlullah (s.a.)'den
buğdayın bir sâ' olması gerektiğine dair bir hadis bilselerdi, susup da Hz.Muâviye'nin
sözüne uymazlardı. Çünkü "mevrid-i nassta içtihada mesâğ yoktur". Yani hakkında
âyet veya hadis bulunan konuda ictihad yapmak caiz değildir. Binaenaleyh buğdaydan
bir sâ* verilebileceğine dair,rivâyet edilen; hadisler sahih değildir.
Hanefîlerin bu görüşü aynı zamanda sahâbîlerden Ebû Bekr, Ömer, Osman, AH, Ebû
Hureyre, Câbir b. Abdullah, İbn Abbâs ve İbnü'z-Zübeyr (r.a.)'in görüşüdür. Hatta
Tahâvî, Ebû Bekr, Ömer, Osman ve Ali (r.a.) dönemlerinde bu konuda icmâ' meydana
geldiğim söylemiştir.

es-Sübkî el-Menhel adlı şerhinde şöyle demektedir: "Yarım sâ' buğdayın
verilebileceğini söyleyenlerin görüşü kuvvetli ve tercih edilen görüştür. Çünkü ashâb-ı
kiram ile tabiûn, Muâviye döneminde bu hususda ittifak etmişlerdir. Ayrıca
buğdaydan bir sâ' verileceğini açıkça belirten sahih bir hadis yoktur."
Süfyan b. Uyeyne'nin rivayetinden anlaşıldığına göre unun fıtır sadakası olarak
verilmesi caizdir. Hanefîler ile Hanbelîler bu görüştedirler. Ancak Hanbelîler bir sâ'
verilmesi gerektiğini söylerken; Hanefîler, arpa unundan bir sâ, buğday unundan ise
yarım sâ verileceğini ifâde etmişlerdir.

Mâlik, Şafiî ve âlimlerin çoğuna göre ise, fıtır sadakasının undan verilmesi caiz



değildir. Çünkü un'un zikredildiği hadisler delil olmaya elverişli değildir. Süfyân b.
Uyeyne'in rivâyetindeki "veya undan bir sâ" sözüne muhaddislerin itiraz ettiklerini
söyleyen Hamid b. Yahya'nın bu sözü bunun bir delilidir.

Fıtır sadakasının verildiği maddelerle ilgili hadislerin zahirinden anlaşıldığına göre
mükellef, zikredilen maddelerden herhangi birisini vermekte muhayyerdir. Hanbelîler
bu görüştedirler.

Hanefîlere göre ise, mükellef, buğday, arpa, kuru hurma ve kuru üzümden istediğini
verir. Diğer maddeleri ise, ancak bu dördünden birinin değerine muâdil olması halinde
verebilir.

Mâlikîlerle Şâfıîlere göre mükellefin oturduğu yer halkının en çok yedikleri maddeden
vermesi gerekir.

Şafiî, Ahmed b. Hanbel ve âlimlerin çoğuna göre, sayılan maddelerin değerini para
olarak vermek caiz değildir. Fıtır sadakasını mutlaka sayılan maddelerin kendisinden
vermek gerekir.

Hanefilere göre değerini vermek caizdir. Mâlikîlere göre de caiz olmakla beraber
JT761

mekruhtur.

21. "Buğdaydan Yarım Sâ' " Diye Rivayet Edenler

1619. ...Abdullah b. Salebe veya Salebe b. Abdullah b. Ebî Suayr, babasının şöyle
dediğini rivayet etmiştir.
Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:

"(Fıtır sadakası) küçük veya büyük, hür veya köle, erkek veya kadın her iki kişiye
buğdaydan bir sâ'dır. (Fıtır sadakası veren) zengininizi Allah (günahlardan arıtıp
malını) temizler. Fakirinize gelince de (fıtır sadakası olarak) verdiğinden Allah, ona

um

daha fazlasını verir."

£178]

Süleyman (b. Dâvûd) hadisinde, "zengin veya fakır" sözünü ilâve etmiştir.
Açıklama

Değişik tariklerle rivâye tedilen bu hadisin râvisi Müsedded, rivayetinde, "Salebe b.
Ebî Suayr, o da babasından rivayet etti" şeklinde geçerken, Süleyman b. Dâvûd
rivayetinde ise "Abdullah b. Salebe -veya Salebe b. Abdillah- b. Ebi Suayr, o da
babasından rivayet etti." diye geçmektedir. Müsedded'in rivayeti bazı nüshalarda
"Salebe b. Abdillah b. Ebi Suayr" şeklinde geçmektedir. Buna göre Müsedded ile
Süleyman b. Dâvûd, "Salebe b. Abdullah b. Ebi Suayr" rivayetinde ittifak ediyorlar.
Darekutnî'ye göre bunların doğrusu, Süleyman b. Davud'un "Abdullah b. Salebe b.
Ebi Suayr" şeklindeki rivayetidir.

Buharı de Tarih adlı eserinde onun "Abdullah b. Salebe b. Suayr" şeklinde olduğunu
ve Peygamber (s.a.)'den vasıtasız yaptığı rivayetlerinin mürsel olduğunu, ancak babası
Salebe'den yaptığı rivayetin mürsel olmadığını söyler.

Anlaşıldığına göre râvi'nin adının Abdullah, babasını da Salebe olduğu rivayeti, daha

doğrudur. Ancak tercemede, Ebû Davud'un işaret ettiği şekli de belirttik.

Sözündeki "sâ" kelimesi mahzûf bir mübtedanm haberidir. Takdiri "Fıtır sadakası"



şeklindedir. Bunun için bu söz, tercemede parantez içinde gösterilmiştir.

"Bürr" ile "kanın" eş anlamlı kelimelerdir. Râvi Hammaâd b. Zeyd, ikisinden

hangisinin kendisine söylendiğim hatırlamayıp da tereddüt ettiği için ikisinide

zikretmiştir.

"Fakirinize gelince de (fıtır sadakası olarak) verdiğinden Allah, ona daha fazlasını
verir" sözüyle Peygamber (s. a.) fakiri fıtır sadakası vermeye teşvik etmiş ve Allah'ın
ona daha fazlasını vereceğini vâ'd buyurmuştur. Burdaki "fakir" kelimesinden ya çok
zengin olana nisbetle az malı olan ya da bayram gününde kendisi ve aile efradına
yetecek kadar yiyecekten başka fıtır sadakasına mâlik olan hakiki fakir kast edilmiştir.
Süleyman b. Dâvûd, rivayetinde "erkek veya kadın" sözünden sonra "zengin veya
fakir" sözünü zikretmiştir. Bu söz az önce tarifi yapılan hakiki fakirin de fıtır sadakası
vermesinin gerektiğine delâlet eder. Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, Atâ, İshâk ve
âlimelerin çoğu bu görüştedirler.

£1791

Ha ne filer ise, fıtır sadakası havâic-i asliyyeden başka zekât nisâbına mâlik

olana vâcibtir. "Nisaba mâlik olmayana fıtır sadakası vâcib değildir" demişlerdir.

Delilleri Ebû Hüreyre'nin Peygamber (s.a)'den rivâyet ettiği şu hadistir:

"Zengin olmadıkça zekât vermek yoktur." Açıklamaya çalıştığımız Salebe hadisi

onlara göre zayıftır. Öyle olmasa bile, fakir kelimesi, çok zengine göre malı az olana

hamledilmiştir. Binaenaleyh hadiste yalnız zenginler kastedilmiştir.

Cumhur bu görüşü reddederek, Ebû Hüreyre'nin rivayet ettiği hadi-sin.meşhur

rivayetinin, "En hayırlı sadaka, zenginlik halinde verilendir," şeklinde olduğunu

£180]

söylemiş ve 39. babtaki hadislerle benzerlerini delil getirmişlerdir.
Bazı Hükümler

1. Fıtır sadakası, buğdaydan yarım sâ'dır. Çünkü ıkı kişiye bir sa denildiğine göre bir
kişiye yarım sâ düşer.

2. Fıtır sadakası büyüğe vâcib olduğu gibi küçük için de vâcibdir. Cumhurun görüşü
budur.

3. Fıtır sadakası hür olana vâcib olduğu gibi köle için de vâcibtir.

4. Fıtır sadakası erkeğe vacib olduğu gibi kadın için de vâcibtir.

5. Allah, fıtır sadakası veren zenginin günahlarını bağışlar, malım artırır.

6. Bayramın birinci gününde kendisine ve bakmakla yükümlü olduğu .aile efradına
yetecek yiyeceklerden başka fıtır sadakası verecek miktara malik olan fakirin fıtır
sadakası vermesi gerekir.

7. Fakir, fıtır sadakası vermeye teşvik edilmiş, verdiğinden fazlasının Allah tarafından

£181]

kendisine verileceği vâdedilmiştir.

1620. ...Abdullah b. Salebe b. Suayr, babasından rivayet ettiğine göre babası şöyle
demiştir:

Resûlullah (s. a.) ayakta hutbe okudu da fıtır sadakasının her şahıs için bir sâ' hurma
veya bir sâ' arpa verilmesini emretti.

Ali b. Hasan, hadisinde "veya iki kişi için bir sâ buğday" (sözünü) ilâve etti. Sonra
(Ali b. Hasan ile Muhammed b. Yahya) "her küçük ve büyük, hür ve köle için...



£1821

(verilmesini emretti)" sözünde ittifak ettiler.



1621. ...Abdullah b. Salebe el-Uzrî şöyle demiştir:

Resûlullah (s. a.) Ramazan bayramından iki gün önce halka hitap etti. Ahmed b. Salih

083]

diyor ki: Sonra râvi bir önceki el-Mukrî hadisinin mânâsım rivayet etti.
Açıklama

Ahmed b. Hanbel'e "Sa'lebe'nin fıtır sadakası ile ilgili hadisi hakkında ne dersiniz?"
diye sorulunca:

"O sahih değildir. Ma'mer ile İbn Cüreyc onu Zührî'den mürsel olarak rivayet
ediyorlar" diye cevab vermiştir. "Salebe b. Ebî Suayr bilinen bir adam mıdır?"
sorusuna da:

"İbn Ebî Suayr nerden bilinecek?" şeklinde cevab vermiştir.İbn Adilberr de, "râvileri
arasında Zührî'den başka rivayeti delil kabul edilecek kimse yoktur. Bunun için İbnul-
Münzir "Buğday hakkında delil olabilecek sahih bir hadisin olduğunu bilmiyoruz. O
devirde Medine'de çok az buğday vardı. Ashab-ı Kiram zamanında buğday artınca,
ondan yarım sâ'm, arpadan bir sâ'm yerini tuttuğunu gördüler. Onlara uymak gerekir.
Onların sözlerini bırakıp da başkalarına uymak caiz değildir." dedikten sonra Hz. AH,
Osman, Ebû Hüreyre, Câbir, İbn Abbâs, İbnü'z-Zübeyr ve Hz. Ebû Bekrin kızı Esma
(r.anhâ)'mn fıtır sadakasının buğdaydan" yarım sâ' olduğuna dair görüşlerini sahih

senedlerle rivayet eder.

1622. ...Hasan el-Basrî'den; demiştir ki:

İbn Abbâs bir Ramazanın sonunda Basra minberinden hutbe okudu da; "Orucunuzun
sadakasını veriniz," dedi. Sanki halk daha önce (bunu) bilmiyordu. Sonra İbn Abbas:
"Burada Medine halkından kimler var? Kalkınız kardeşlerinize (fıtır sadakasını) öğ-
retiniz. Çünkü onlar Resûlullah (s.a.)'in bu sadakayı her hür veya köleye erkek veya
kadına, küçük veya büyüğe kuru hurma veya arpadan bir sâ', buğdaydan da yarım sâ'
olarak farz kıldığını bilmiyorlar" dedi.

Ali, (Basra'ya) gelip de fiyatların ucuzluğunu görünce: "Allah size (nimetini)

£1851

bollaştırdı. Artık fıtır sadakasını her şeyden bir sâ yapsanız" dedi.
Hümeyd dedi ki: Hasan' el-Basrî fıtır sadakasının sadece oruç tutanlara gerektiği
Lİ861

görüşündeydi.
Açıklama

İbn Abbâs (r.a.) Basra valisiyken okumuş olduğu hutbede fıtır sadakasının kuru hurma
veya arpadan bir sâ', buğdaydan ise yarım sâ' olarak verilmesini Resûlullah (s.a.)'ın
emrettiğini söylemiştir.

Hz. Ali de Basra'ya gittiğinde ordaki bolluk ve ucuzluğu görmüş, buğdaydan da bir sâ'
vermenin daha iyi olduğunu söylemiş ve onları bir sâ' vermeye teşvik etmiştir.



Humeyd'in ifâdesine göre Hasan el-Basrî fıtır sadakasının sadece oruç tutması farz
olanlara gerektiği görüşündedir. Ona göre ergenlik çağma varmamış olan çocuklar için
fıtır sadakası vâcib değildir, Cumhur ise onun çocuklar içinde gerektiğini söylemişler.
Delilleri konuyla ilgili hadislerdeki "küçüğe ve büyüğe de farz kıldı" sözüdür.
Nesâî, Ahmed b. Hanbel, Ali b. el-Medînî ve Ebû Hâtim'e göre Hasan el-Basrî, İbn

[1871

Abbâs'tan hadis duymamıştır. Dolayısıyla bu hadis mürseldir.
Bazı Hükümler

1. Fıtır sadakası hurma veya arpadan bir sâ buğdaydan ise, yarım sa olarak
verilir.Ancak buğdaydan bir sâ' verilirse, daha iyidir.

2. Vali ve benzeri yetkililerin, halka İslâm dininin hükümlerini öğretmeleri gerekir.
£1881

22. Zekatı Vaktinden Önce Vermek
1623. ...Ebu Hüreyre (r.a.)den; demiştir ki:

Peygamber (s. a.) Ömer b. el-Hattâb'ı zekât toplamaya gönderdi de İbn Cemil, Hâlid b.
el-Velid ve el-Abbas (zekat) vermediler. Bunun üzerine Resûlullah (s. a.):
"-İbn Cemîl, fakirdi de Allah onu zengin ettiği için zekâtını vermiyor (nankörlük
ediyor), Halid b. el-Velîd'e gelince, siz Halid'e zulmediyorsunuz. O zırhlarım ve harp
aletlerini Allah yoluna vakfetti. Resûlulah (s.a.)'in amcası el-Abbâs ise, onun zekâtı ve
bir misli bana aittir" buyurdu. Sonra (sözüne devamla):

[189]

"Adamın amcasının, babası gibi olduğunu bilmez misin?" buyurdu.
Açıklama

Bu hadisin bab başlığı ile ilgisi Resûlullah (s.a.)'in sözüdür. Zira bu söz
Resûlullah (s. a.)' in amcası Abbâs'm zekâtını vaktinden önce aldığına delâlet
etmektedir.

Sadaka kelimesi nafile sadaka anlamına geldiği gibi zekât anlamına da gelmektedir.
Kurtubî, cumhurun onu bu hadiste farz olan zekat anlamına. aldıklarını söyler. Bununla
beraber bazıları bu kelimenin nafile sadaka mânâsına geldiğini iddia etmişlerdir.
Meselâ Mâlikîlerden İbn Kas-sâr: "Nafile sadaka mânâsı burada daha uygundur. Zira
ashab-ı kiramın zekât vermemeleri, düşünülemez" demiştir.

Kadı Iyâz bu görüşü reddederek: "sadaka toplamak için adam göndermek yalnız farz
olan zekâta mahsustur" demiştir.

Nevevî de: "Sahih ve meşhur olan görüşe göre bu sadaka farz olan zekâttır," demiştir.
Bu görüşün taraftarları İbn Kassâr'm "ashâb-ı kiramın zekât vermemeleri
düşünülemez'* "diye ileri sürdüğü delile şöyle cevab vermişlerdir:
1. İbn Mühelleb'in dediğine göre, İbn Cemil, münâfıkmış, bundan dolayı zekât
vermemiş. Nitekim İbn Cemil ve benzeri münafıklar hakkında inen: "Onlar zekât
vermekten ancak Allah ve Resulü kendilerini fazl-u ilâhî ile zengin etmelerinden



£190]

dolayı imtina ettiler ama tevbe ederlerse kendileri için hayırlı olur." ayeti ile
kendilerinden tevbe etmeleri istenmiş, İbn Cemil de "Rabbim benden tevbe etmemi
istedi" demiş ve tevbe etmiştir.

2. Hâlid b. Velîd, zırh, at ve harp malzemelerini Allah yolunda cihada vakfetmişti.
Zekâtın verildiği sekiz sınıftan birisi de Allah yolunda ci-had edenlerdir. Cihad
malzemeleri, zekâta tabi olmadığından Hz. Peygamber (s. a.) ondan zekât istenilmesini
zulüm saymıştır.

3. Abbâs (r.a.)'m durumuna gelince de Resûlullah (s. a.) onun iki senelik zekâtım
vaktinden önce peşin almıştır. Nitekim Müslim'in bir rivayetinde Resûlullah (s.a.)'m,
"Biz Abbas'tan iki senelik sadakasını peşin aldık" buyurduğu bildirilmektedir.
Dârekutnî'nin Mûsâ b. Talha tankıyla yaptığı rivayette de Resûlullah (s.a.)'m,
"İhtiyacımız oldu da Abbas'tan malının iki yıllık zekatını peşin aldık" buyurduğu ifâde
edilmektedir.

Nevevî, hem bize hem de başkalarına göre Resûlullah (s.a)'m "Abbâs ise, onun zekâtı
ve bir misli bana aittir" sözü, ben ondan iki senelik zekâtı peşin aldım" manasınadır,
demiştir.

ifâdesinin mânâsı, İbn Cemil'in sadaka

vermemesine Allah'ın kendisini zengin etmesinden başka bir sebeb yoktur. Bu ise,
zekât vermemeyi gerektirecek bir sebep değildir. Binaenalayh küfrân-i nimet
etmeyerek Allah'ın verdiği malın zekâtını vermesi gerekir.

Hattâbî, Resûlullah (s.a.)'m Halid b. Velid ile ilgili sözünü âlimlerin birkaç şekilde
yorumladığım söyler:

1. Resûlullah (s. a.) Hz. Hâlid'in ibâdet niyeti ile malım Allah yoluna vakf ettiğini,
dolayısıyla elinde bir şey kalmadığı için zekât vermediğini bildirmiştir.

2. Zekât memuru Hz. Ömer, Hz. Hâlid' den zırhlafmm kıymeti üzerinden zekât
istemiştir. Çünkü onları ticâret malı zannetmiştir. Resûlullah (s. a.) da onların ticaret
malı değil, vakıf olduğunu, dolayısıyle zekâta tabî olmadıklarım bildirmiştir.

3. Resûlullah (s. a.) Hz. Hâlid'in Allah yoluna vakfettiği mallarım zekât saymasını caiz
görmüştür. Çünkü zekâtın verildiği sekiz sınıftan birisi de Allah yolunda cihâd eden
rnücâhidlerdir. Buna göre malım vakfetmekle zekâtını peşin vermiş sayılıyor.

Hz. Abbâs ile ilgili ifade de şöyle yorumlanmıştır:

1. Onun zekâtı ve bir misli daha bana aittir. Zira onun iki senelik zekâtını peşin aldım.

2. Onun zekâtını ve bir mislini ben üzerime alıyorum. Onun namına ben ödeyeceğim.
Zira o amcamdır. Amca ise, baba gibidir.

Bazıları da "Resûhıllah (s. a.) Hz. Abbâs'm o sıralarda malî durumu iyi olmadığı için
zekâtını iki sene te'hir etmiştir. Zira devlet başkanının bir maslahattan dolayı zekâtı
te'hîr edip sonra alması caizdir," demişlerdir.

Fakat doğrusu Nevevî'nin dediği gibidir: Alimlerin çoğu Hz. Abbas'-ın zekâtının peşin
alındığı görüşündedirler.

Bir kökten biten iki hurma ağacından her birine smv denir. Bu sözle Resûlullah (s.a.)
Hz. Abbas ile babasının aynı asıldan geldiklerini yani öz kardeş olduklarım,
dolayısıyla onda bulunmayan bir şeyle itham edilmemesinin gerektiğini ifâde
£1911

etmişlerdir.



Bazı Hükümler



1. Emin ve ehil kişilerin zekât toplamakla görevlendırılmelen meşrudur.

2. Önceleri fakir iken sonra zengin olan gafillere Allah'ın nimetlerine şükretmeleri
gerektiğini söyleyip onları uyarmak gerekir.

3. Farzları yerine getirmeyenleri ayıplayıp bunu onların gıyabında söylemek caizdir.

4. Mazereti olanın özür dilemesi caizdir.

5. Ticaret malları, zekâta tâbidir.

6. Vakıf meşrudur.

7. Hayvan, silâh, zırh gibi taşınır malların vakfı caizdir. Cumhurun görüşü budur. Ebû
Hanife menkûlün vakfını caiz görmemiştir.

8. Vakfedilen mallar, vakfedenin himayesinde kalabilir.

9. Vakfedilen mallar zekâta tabî değildir.

10. Zekâtı âyet-i kerimede bildirilen sekiz sınıftan birine vermek caizdir.

11. Zekâtı vaktinden önce vermek caizdir. Cumhur bu görüştedir. Bunun tafsilatı
bundan sonraki hadisin açıklamasında gelecektir.

£1921

12. Amcayı baba gibi kabul edip ona saygı göstermek gerekir.

1624. ...Ali (r.a.)den rivayet edildiğine göre Abbâs (r.a.), zekâtın vaktinden önce
verilmesini Peygamber (s.a.)'e sordu da Resûlul-lah (s. a.) ona bu hususta ruhsat verdi,

£193]

-bir rivayette- Ali, "ona bu hususta izin verdi" dedi.

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisi Hüşeym, Mansur b. Zâzân'dan, O'da Hakem'den, o da
el-Hasan b. Müslim'den, o da Peygamber (s.a.)'den rivayet etmiştir. Hüşeym'in hadisi
£1941

daha sahihtir.
Açıklama

Zekâtın vakti, malın üzerinden bir yıl geçmesidir. Bu süre ticaret mallarına mahsustur.
Hurma, üzüm ve hububat gibi toprak ürünlerinin zekât vakti ise, elde edilip
toplandıkları zamandır. Binaenaleyh bunların üzerinden yılın geçmesi söz konusu
değildir. Geniş bilgi için 1573 no'lu hadisin açıklamasına bakınız.
Bu hadis yıl tamamlanmadan önce zekâtın verilmesinin caiz olduğuna delâlet
etmektedir. Hanefî, Şafiî ve Hanbelîler bu görüştedirler. Bunlara göre, zekâtı
vaktinden önce verilecek olan malın nisaba ulaşmış olması ve bu nisabı yıl boyunca
koruması şarttır.

Süfyan es-Sevrî, Dâvûd ve Hasan el-Basrî'ye göre yıl dolmadan zekât vermek caiz
değildir. Bunların delilleri:

a. İbn Mâce'nin Aişe (r.anhâ)'den merfü olarak rivayet ettiği şu hadistir:

"Bir mal üzerinden yıl geçmedikçe zekâta tabi değildir". Ancak bu hadisin senedinde
geçen Harise b. Muhammed, muhaddislerce zayıf görülmüştür.

b. Ali (r.a.)'den merfü olarak rivayet edilen 1573 no'lu hadisteki "üzerinden yıl
geçmedikçe hiçbir malda zekât yoktur" ifadesidir.

c. Zekât namaz gibi vakti olan bir farzdır. Binaenaleyh namazı vaktinden önce kılmak
nasıl caiz değilse, zekâtı da yıl dolmadan önce vermek caiz değildir.

Mâlikîler de bu görüştedirler. Ancak onların meşhur olan görüşlerine göre, zekatın



yılın dolmasına bir ay kala verilmesi kerahetle beraber caizdir.

Hanefî, Şafiî ve Hanbelîler, bunların delil olarak ileri sürdükleri hadisleri şöyle
yorumlamışlardır:

Bu hadisler, üzerinden yıl geçmeden malın zekâtının verilmesinin vâcib olmadığına
delâlet ederler. Zekâtın yıl dolmadan önce verilmeyeceğine değil. Zira zekâtın yıl
dolmadan önce verilebileceğine delalet eden hadisler vardır. Bu babta geçen hadisler
£195]

onlardandır.

23. Zekât, Bir Beldeden Başka Bir Beldeye Nakledilir Mi?

1625. ...İmrân b. Husayn'm azatlısı İbrahim b. Atâ, babasından rivayet ettiğine göre,
Ziyad veya emirlerden birisi, İmrân b. Husayn'ı zekât toplamaya gönderdi de dönünce
İmrân'a:

(Topladığın) mal nerede? diye sordu. O da:

Beni mal (getirmek) için mi gönderdin? Biz onu Resûlullah (s.a.) zamanında aldığımız
yerlerde aldık ve yine Resûlullah (s.a.) zamanında bıraktığımız yerlere bıraktık, dedi.
[196]

Açıklama

Bab başlığı bazı nüshalarda kâtın bir beldeden başka bir beldeye nakledilmesi"
şeklinde geçmektedir.

Ziyâd'dan maksat Ziyâd b. Ebî Süfyan'dır. Hz.Muâviye onu Irak'a vali tayin etmişti.
Ziyad veya başka bir emir İmrân Husayn'ı zekât toplamaya göndermiş, görevinden
döndükten sonra da ondan hesap sormuş, topladığı zekâtı ne yaptığını öğrenmek
istemiştir. Bunun üzerine İmrân, o beldeden topladığı zekâtı Resûlullah (s.a.)
zamanında olduğu gibi başka bir beldeye nakletmeden yine o beldenin zekât
müstehaklarma dağıttığım bildirmiştir.

Kütüb-i Sitte'de rivayet edilen Muâz hadisinde, Resûlullah (s.a.) Mu-âz'ı Yemen'e
gönderdiğinde ona şu talimatı verdiği bildirilmektedir: "Allah'ın onlara mallarında
zenginlerinden alınıp da fakirlerine verilen zekâtı farz kıldığını kendilerine bildir."
Muâz'm bu hadisi İmrân'm mücmel olan hadisini açıklamaktadır. Geniş bilgi için 1584
no'lu Muâz hadisinin açıklamasına bakınız.

Alimler zekâtın, toplandığı beldenin fakirlerine verilmesinin meşru oluşunda ittifak
ettikleri gibi, toplandığı beldede fakir olmaması hâlinde başka bir beldeye
nakledilmesinin caiz olduğunda da ittifak etmişlerdir. Diğer hallerdeki hükmün de ise,
ihtilâf etmişlerdir. Şöyle ki:

1. Hanefilere göre zekâtın bir beldeden başka bir beldeye nakledilmesi, mekruhtur.
Delilleri az önce zikrettiğimiz Muâz (r.a.) hadisidir. Ancak bunlara göre daha muhtaç
olanlara veya fakir akrabaya vermek üzere nakledilmesi mekruh değildir. Çünkü
Sahih-i Buharıl de geçen Tâvûs'un Muâz (r.a.) ile ilgili naklettiği hadiste "Muâz
(r.a.)'m Yemen halkından, arpa ve darı yerine zekât olarak elbise istediği ve bunun
mal sahipleri için daha kolay, Medine'deki müstehak sahâbiler için de daha faydalı"
olduğunu söylediği bildirilmektedir. Bu hadîse göre Muaz (r.a.), Yemen halkından
Medine'ye götürmek üzere zekât toplamıştır.



Zekât'm fakir akrabaya vermek üzere nakledilmesinde ise sıla-ı rahmin gözetilmesi
söz konusudur.

Hanefî mezhebinde mekruh olmayan bu iki meseleye eklenen meselelerden birisi de
Dâru'l-harb'ten Dâru'l-İslâm'a yapılan zekât naklidir. O da mekruh değildir.

2. Mâlikilere göre zekâtın toplandığı belde fakirlerine dağıtılması vâ-cibtir.
Binaenaleyh zekâtın normal hallerde kasr mesafesi (yaklaşık olarak 90 km.)
uzakhğmdaki beldelere nakledilmesi caiz değildir. Özel hâllere gelince:

a. Eğer zekâtın toplandığı belde fakirleri, o uzak beldelerdeki fakirlerden daha muhtaç
iseler, zekâtın nakledilmesi haramdır. Ama onu tekrar vermek gerekmez.

b. İki tarafın fakirlerinin ihtiyaçları aynı oranda ise, zekâtın nakledilmesi mekruhtur.

c. Uzak beldelerdeki fakirler daha muhtaç iseler, zekâtın çoğunu nakledip onlara
vermek menduptur.

d. Zekâtın toplandığı beldede fakir yoksa fakirlerin bulunduğu uzak beldelere
nakledilmesi vâcibdir.

3. Hanbelîlere göre zekâtın toplandığı belde fakirlerine dağıtılması müstehabtır.

Kasr mesafesinden daha az uzak olan yerlerde bulunan akrabaya veya daha muhtaç
olanlara nakledilmesi caizdir. Kasr mesâfesindekilere ise, nakletmek caiz değildir.

4. Şâfıîlere göre zekât toplandığı belde fakirlerine verilmelidir. Orada fakir varsa,
yakın bile olsa başka bir beldeye nakledilmesi en sahih olan görüşe göre caiz değildir.

um

24. Kime Zekât Verilir Ve Zenginliğin Ölçüsü Nedir?

1626. ...Abdullah (b. Mesûd (r.a.) )'dan; demiştir ki:Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:

"Kendisine yetecek malı olduğu halde dilenen kimsenin (aldığı şeyler) kıyamet

gününde yüzünde tırmık izi ve yara olarak gelir."

Ya Resûlullah! Zenginliğin ölçüsü nedir? diye soruldu. Resûlullah (s.a.):

"Elli dirhem gümüş veya bunun değerinde altın" buyurdu.

(Râvi) Yahya (b. Adem) dedi ki:

Abdullah b. Osman, Süfyan'a: "Hatırladığıma göre Şu'be, Hakim b. Cübeyr'den
(hadis) rivayet etmez" dedi. Süfyân da: "Bu hadisi bize Muhammed b. Abdirrahman b.

UM

Yezid'den, Zübeyd rivayet etti" cevabını verdi.
Açıklama

Humjiş, hudûş ve kudûh eş anlamlı kelimelerdir. Hepsi tırmalama ve yaralama izleri
anlamlarına gelir.Buna göre aralarındaki "veya" kelimesi, râvinin tereddüdüne delâlet
eder. Yani hadiste bu üç kelimeden birisi buyurulmuş, ama râvi hangisinin rivayet
edildiğinde şüphe etmiştir.

Bazıları da kelimesi, tereddüd ifâde etmez. O, dilencilerin az dilenenler, çok dilenenler
ve aşırı derecede dilenenler diye derecelerine işaret etmektedir. Şöyle ki; yüzdeki
tırmalama ve yaralama izi olan humûş aşırı derecede dilenenler için, yüz dışındaki
yaralama izi olan hudûş, çok dilenenler için, yüz dışındaki çizik olan kudûh da az
dilenenler içindir, demişlerdir."

Bu hadis elli dirhem gümüş veya bu değerde altını olan kimsenin, ihtiyacına yetecek



kadar malının olduğuna, uolayısıyle dilenmenin ve zekât almanın ona haram olduğuna
delâlet eder. Hz. Ali, Abdullah b. Me-sûd, Sevrî İbnü'l-Mübârek, İshak ve bir rivayete
göre Ahmed b. Hanbel bu görüştedirler.

Diğer âlimler ise: "Bu hadis elli dirhem gümüş veya o değerde akını olan kimsenin
dilenmesinin haram olduğuna delâlet eder. Ama zekât almasının haram olduğuna
delâlet etmez" demişlerdir. Bundan dolayı Mâlik ve Şafiî: "Zenginliğin muayyen bir
ölçüsü yoktur. Bu konuda kişinin burumuna bakılır, şayet elindeki malla
geçinebiliyorsa, onun zekât alması haramdîrr Geşinemiyorsa, helâldir,"
demişlerdir.

Hanefîlere göre cesedini örtecek elbise ile o günün azığına mâlik olanın dilenmesi,
helâl değildir. Onlara göre zenginliğin ölçüsü ise, nisâb miktarıdır ki, iki yüz dirhem
gümüştür.

Bu konu ile ilgili geniş bilgi 1634 no'lu hadisin açıklamasında gelecektir.
Sevrî'nin talebesi Yahya b. Adem'in dediğine göre, Şu'be'nin arkadaşı Abdullah b.
Osman, Süfyân'a Şu'be'nin Hakîm b. Cübeyr'den, zayıflığından dolayı hadis rivayet
etmediğini söylemiş. Süfyan da bu hadisi aynı zamanda Zübeyd b. el-Hâris'in
Muhammed b. Abdurrahman'dan rivayet ettiğini, dolayısıyle hadisin bununla kuvvet

[1991

kazandığı cevabını vermiştir.

1627. ...Atâ b. Yesâr, Esed oğullarından bir adamın şöyle dediğini rivayet etmiştir:
Ben ve ailem Bakî el-Garkad'a inmiştik. Ailem bana: "Re-sûlullah (s.a.)'a git de ondan
yiyecek bir şey iste" dedi ve ihtiyaçlarını saymaya başladı. Bunun üzerine R'esûlullah
(s.a.)'a gittim. Yanında kendisinden (bir şeyler) isteyen bir adam gördüm. Resûlullah
(s.a.), ona:

"Sana verecek bir şey bulamıyorum" diyordu. Bunun üzerine şöyle söyleyerek kızgın
bir halde döndü.

Hayatıma yemin ederim ki sen, dilediklerine veriyorsun.
Resûlullah (s.a.):

"Ona verecek bir şey bulamadığım için bana kızıyor. Sizden biriniz bir ukiyye gümüşü
veya bu değerde malı olduğu halde dilenirse, haddi aşarak dilenmiş olur" buyurdu.
Esed'li (adam devamla) şöyle dedi: Kendi kendime, sütlü devemiz bir ukiyyeden daha
değerlidir, dedim ve hiçbir şey istemeden geri döndüm.

Bir ukiyye, kırk dirhem gümüştür. Ondan sonra Resûlullah (s.a.)'a arpa ve kuru üzüm
geldi de Aziz ve Celîl olan Allah, bizi zengin edene kadar gelenlerden Resûlullah
(s.a.) bize pay ayırdı.

Ebû Dâvûd dedi ki: Mâlik'in dediği gibi, (Süfyan) Sevrî de bu hadisi böyle rivayet etti.
r2001

Açıklama

Bu hadisi rivayet eden adamın adı bilinmemektedir. Bu durum, hadîsin sıhhat
derecesine zarar vermemektedir. Çünkü o adam, sahâbidir. Sahabîlerin hepsi
udûldurlar.

Bakî el-Garkad'dan maksat Medine'deki Cennetu'I-Bakî' mezarlığıdır.

Resûlullah (s.a.)'a "dilediklerine veriyorsun" sözünü söyleyen adam, bazılarına göre



yeni müslüman olup da dinin âdabını öğrenmemiş birisiy-miş; onun münafık olduğu
da söylenmiştir.

"Likha" veya "lekha" bol süt veren dişi deve demektir, çoğulu "H-kâh"tır.

"Bir ukiyye, kırk dirhemdir" sözü, İbn el-Cârûd'un Münteka'da dediği gibi İmam

Mâlikin bir açıklamasıdır. Esed'li sahâbinin değil.

Ukiyye ve onun gram olarak hesabı ile ilgili geniş bilgi için 1558 no'lu hadis
açıklamasına bakınız.

Ebû Ubeyd Kasım b. Sellâm bu hadîse dayanarak kırk dirhemi veya bu değerde malı
bulunan kimsenin zengin sayıldığını ve zekât almasının helâl olmadığını söyler.
Ancak cumhur, bu görüşü reddetmiş ve bir önceki hadîste olduğu gibi bu hadis şu
kadar gümüş veya malı olanın dilenmesini yasaklamıştır, demişlerdir.
Aynı zamanda bu hadis, bir önceki hadisteki elli dirhemin zenginlik için muayyen bir
ölçü olmadığına delâlet eder.

Ebû Dâvûd son sözünde hadisin hem Sevrî, hem de Mâlik'den rivayet edilmesiyle

J2QU

kuvvet kazandığını söylemek istemiştir.

1628. ...Ebü Saidi'l-Hudrî'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu:
"Kim bir ukiyye değerinde maiı olduğu halde dilenirse haddi aşmış olur."

Bunun üzerine kendi kendime; Yakute adlı dişi devem bir ukiyyeden daha değerlidir,
dedim. (Hadisin râvilerinden olan) Hişâm, "bir ukiyyeden daha değerlidir" sözü yerine
"kırk dirhemden daha değerlidir" dedi- ve ondan hiçbir şey istemeden geri döndüm.
Hişâm, rivayetinde buna "Resûlullah (s.a.) zamanında bir ukiyye, kırk dirhemdi."
\202-]

sözünü ilâve etti.

1629. ...Sehlb. el-Hanzeliyye'den; demiştir ki:

Uyeyne b. Hısn ile el-Akra b. Habis Resûlullah (s.a.)'a geldiler ve ondan (bir şeyler)
istediler. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.) onlara istedikleri şeylerin verilmesini
emretti. Muâviye'ye (onlara istedikleri şeylerin verilmesi için oturdukları yerlerin
zekât memurlarına yazmasını) emretti. O da onlara istedikleri şeyleri yazdı. Akra
mektubunu aldı, sarığının içine sardı ve gitti. Uyeyne ise, mektubunu aldı, Resûlullah
(s.a.)'rn yanma geldi ve (kendi kendine) dedi ki: "Ya Muhammedi Benim,
Mütelemmis'in sayfası (mektubu) gibi içinde ne olduğunu bilmediğim bir mektubu,
kavmime götüreceğimi mi zannediyorsun?"

Bunun üzerine Muaviye, onun bu sözünü Resûlullah (s.a.)'a haber verdi, Resûlullah
(s.a.):

"Kimin yanında kendisine yetecek malı olduğu halde dilenirse, kendisini ateşe
götürecek şeyi çoğaltmış olur" buyurdu. Nüfeylî bir diğer rivayette ("ateş" sözü
yerine) "cehennemin kor ateşi", dedi, Ordaküer:

Ya Resûlullah! Kişiye yetecek malın miktarı nedir? dediler. -Nufeylî bir diğer
rivayette, bunun yerine "varlığıyla beraber dilenmek uygun olmayan zenginliğin
miktarı nedir? dedi.

"Ona öğle ve akşam yemeğinde yetecek miktardır" buyurdu. Nufeylî bir diğer
rivayette bunun yerine, "Onu bir gün bir gece veya bir gece bir gün doyuracak
yiyeceğinin olmasıdır" dedi ve bize bunu zikredilen bu sözlerle kısa olarak rivayet etti.



r2031



Açıklama

Uyeyne b. Hısn ile Akra' müellefe-i kulübtan olup Mekke'nin Fethinden sonra
müslümân olmuşlardır. Uyeyne,

Huneyn ve Taif gazvelerine katılmıştır. Hz. Ebû Bekr döneminde yalancı Peygamber
Tüleyha el-Esedî'ye beyat edip irtidât etmişse de daha sonra bir daha İslâm'a
dönmüştür.

Mütelemmis, câhiliyet devri şairlerindendir. Asıl adı Cerîr b. Abdilmelik'tir. Tarafe b.
el-Abd ile beraber kral Amr b. Hind'i hicvetmişti. Bunun üzerine Amr, valisine onları
öldürmesi için mektup yazmış; ama onlara hediye vermesi için mektup yazdığını
söylemiş. Tarafe kendisi için yazılan mektubu almış valiye götürmüş ve öldürülmüştü.
Mütelemmis ise, mekruhtan şüphelenmiş ve onu açmış içindekini öğrenince onu
yırtmış ve öldürülmekten kurtulmuştu. İşte Arablar bunu darb-ı mesel yapmışlardır.
Resûlullah (s. a.) bu iki adama müellefe-i kulûb payından vermiştir. Çünkü ikisi de
fakir değillerdi. Bazıları da Peygamber (s.a.)'in onlara zekâttan değil de Huneyn
ganimetinden yüzer deve verdiğini söylemiştir.

Nufeylî bu hadisi Ebû Davud'a iki sefer rivayet etmiştir. Birinde: "kimin yanında
kendisine yetecek malı olduğu halde dilenirse kendisini ateşe götürecek şeyi çoğaltmış
olur.** Oradakiler: Ya Resûlullah! Ona yetecek malın miktarı nedir? dediler. O da:
"Ona öğle ve akşam yemeğinde yetecek miktardır" diye buyurdu. Diğer bir rivayette
ise, "kimin yanında kendisine yetecek malı olduğu halde dilenirse kendisini
cehennemin kor ateşine götürecek şeyi çoğaltmış olur." Ordakiler: Ya Resûlullah!
Varlığıyla beraber dilenmek uygun olmayan zenginliğin miktarı nedir? dediler. O da:
"Onu bir gün bir gece -veya bir gece bir gün- doyuracak yiyeceğinin olmasıdır."
buyurdu" dedi.

Râvî hadisin kendisine "birgün bir gece" şeklinde mi, yoksa "bir gece bir gün" olarak
mı rivayet edildiğinde tereddüt etmiştir.

Bu hadîse göre, öğle ve akşam yemeği olanın dilenmesi helâl değildir.
Bazıları bu hadîsi öğle ve akşam yemeğini devamlı bulabilene hamletmişlerdir.
Cumhur: "Bir günlük yiyeceği olan kimsenin nafile sadaka istemesi haramdır. Ama
zekât istemesi caizdir," demişlerdir. Bununla ilgili geniş malumat için 1634 no'lu

r2041

hadisin açıklamasına bakılmalıdır.

1630. ...Ziyâd b. el-Hâris es-Sudâî'den; demiştir ki:

Resûlullah (s.a.)'a geldim ve ona beyat ettim. Uzun bir hadis zikretti. (Bu arada şunları
söyledi):

"... Resûllah (s.a.)'a bir adam geldi ve "bana zekât ver" dedi. Resûlulîah (s.a.)' ona:
"Yüce Allah zekât (taksimi) hususunda ne bir peygamberin ne de başkasının hükmüne
razı olmadı ki, onunla ilgili hükmü kendisi verdi, onu sekiz sınıfa taksim etti. Eğer o

[205]

sınıflardan isen sana hakkını veririm." buyurdu."



Açıklama



Bu hadiste zekât taksimi ile ilgili hükmün Allah tarafından âyet-i kerimeyle
bildirildiği ifâde edilmiştir. Söz konusu âyet-i kerimede şöyle buyurulmaktadır:
"Zekâtlar Allah'tan bir farz olarak ancak fakirler, miskinler, zekât memurları,
müellefe-i kulûb, köleler, borçlular, Allah yolunda cihâd edenler ve yolda kalmışlar

[2061

içindir. Allah bilici ve hikmet sahibidir."

Bu âyette geçen sekiz sınıfla ilgili bilgi bundan sonraki hadisin açıklamasında
gelecektir.

Bu hadisin senedinde geçen Abdurrahman b. Ziyâd el-İfrîkî hakkında bazı söylentiler
r2071

vardır.

1631. ...Ebû Hureyre (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu:
"Miskin, bir iki hurma veya bir-iki lokma ile geri çevrilen (dilenci) değildir. (Asıl)
Miskin, insanlardan bir şey istemeyen ve onlar tarafından hali bilinmediği için

r2081

kendisine (bir şey) verilmeyen kimsedir."
Açıklama

Bu hadiste miskin'in, kapı kapı dolaşan bir dilenci olmadığı, aksine halktan bir şey
istemeyip muhtaç olduğu bilinmeyen ve bundan dolayı kendisine birşey verilmeyen
kimse olduğu ifâde edilmiştir.

Miskin ile fakirin tarifinde ihtilâf edilmiştir. Ebû Hanife'yi göre: Miskin, hiçbir şeyi
olmayan kimsedir. Fakir ise, nisab miktarından daha az malı olan kimsedir. Buna göre
miskin, fakirden daha muhtaçtır.

Mâlik'e göre miskin, hiçbir şeyi olmayan kimsedir. Fakir ise, nisab miktarı olsa bile
malı kendisine bir yıl kâfi gelmeyen kimsedir.

Şafiî'ye göre miskin, malı veya kazancı olup da geçimine kâfi gelmeyen yani gideri
gelirinden fazla olan kimsedir. Fakir ise, hiç bir mal ve kazancı olmayan kimsedir.
Buna göre fakir, miskinden daha muhtaçtır. Hanbeliler de bu görüştedirler.
Ebu Hanîfe ile Mâlik bu hadisle istidlal ederek miskinin, hiçbir şeyi olmayan kimse
olduğunu söylemişlerdir.

Bir önceki hadisin açıklamasında zikrettiğimiz âyet-i kerimede belirtilen zekâtın
verildiği sekiz sınıfı şunlardır:
1, 2. Fakirler ve miskinler,

3. Zekât memurları: Zekât mallarının toplanması, korunması, hesaplarının tutulması
ve müstehaklarma dağıtılması için devlet başkam veya yetkili kıldığı zât tarafından
görevlendirilen kişilerdir. Bunlarla ilgili geniş bilgi 1635 no'Iu hadis açıklamasında
gelecektir.

4. Müellefe-i Kulûb: Gönülleri İslama ısmdırılanlar demektir. Bunların bazıları yeni
müslüman olmuş inançları zayıf olan kimselerdi. Peygamber (s.a.) îslâma ısınmaları
için onlara zekâttan bir pay vermiştir. Bazıları da kavimleri arasında nüfuz ve kuvvet
sahibi olan kâfirlerdi. Peygamber (s.a.) bunlara da hem İslama teşvik olsun diye hem
de mü'minlere eziyet etmesinler diye zekâttan bir hisse vermiştir.

Peygamber (s.a.)'in vefatından sonra müellefe-i kulûb sınıfına zekât verilip



verilmeyeceği hususunda ihtilâf edilmiştir. Hanefîlere göre onlara zekât verilmez. Zira
hisseleri sahabe tarafından özel bir hale yorumlanmıştır. Bu hususta Hz. Ebu Bekir
devrinde icmâ meydana gelmiştir. Peygamber (s.a.)'in bu fondan kendilerine zekât
verdiği Uyeyne b. Hısn ile Akra b. Habis, onun vefatından sonra Hz. Ebû Bekir'e
gitmiş ondan zekât gelirlerindeki bu haklarını belirten bir belge istemişler ve
almışlardı. Sonra Hz. Ömer'e gidip bu durumu haber verince Hz. Ömer o belgelen
ellerinden alıp yırtmış ve; "Resûlullah (s. a.) kalplerinizi İslama ısındırmak için size
hisse veriyordu. Artık Allah, dinini güçlendirmiştir. Müslüman kalmaya devam
ederseniz ne âlâ, aksi takdirde bizimle sizin aranızda kılıç vardır" demişti. Onlar da
durumu Hz. Ebu Bekr'e iletip "Halife sen misin, Ömer mi?" diye sordular. Hz. Ebu
Bekir de "dilerse odur" diye cevab verdi. Böylece Hz. Ömer'in o hareketini
yadırgamadı. Sahabe de bunu kabul etmiş ve icmâ meydana gelmiştir. İslâm ilk
zamanlarda güçsüz ve azınlıkta, diğerleri güçlü ve çoğunluktaydı. Ama ondan sonra
durum değişmiş. İslâm güçlenmiş, müslümanlar çoğalmıştır.

Cumhura göre ise, müellefe-i kulübün hisseleri ihtiyaç anında onlara bugün de
verilebilir. Ancak Şafiîler bunlardan kâfir olanlara zekât verilmez, demişlerdir.
Cumhur, Hz. Ebû Bekir'le Hz. Ömer'in onlara zekâttan hisse vermemelerini o andaki
durum ve ihtiyaca hamletmişlerdir. Kalbi ısındırma sabit, değişmez bir durum
değildir. Bir devirde kalpleri malla ısmdırılanlara sonuna kadar zekât verme zarureti
yoktur. Kalbleri malla İslâm'a ısındırmaya zaruret olup olmadığı bunun kimlere verilip
kimlere verilmeyeceği devlet başkanın takdirine kalmış bir iştir. Dolayısıyla devlet
başkanı bir devrede bu fondan yardım ettiği kimselere ihtiyaç yoksa, daha sonra bu
yardımı kesebilir. İşte Hz. Ömer'in yaptığı budur, -Bazılarının ileri sürdüğü gibi- bu
bir nesih değildir. Zira nesih Allah'ın koyduğu bir hükmün iptalidir ki, ancak onu
koyan iptal hakkına sahiptir. Hz. Peygamber (s. a.) vefat ettikten sonra neshten söz
edilemeyeceğine göre, bu hususta tercih edilen görüş müellefe-i kulûb hissesinin
devam ettiği görüşüdür.

Bugün müslümanlarm durumu da değişmiştir. İslâm başlangıçta olduğu gibi yine garib
bir hâle düşmüştür. Eğer müslümanlarm zayıf olmalan kableri malla İslama
ısındırmanın illeti ise, o illet bugün de mevcuttur.

5. Köleler; İslâm, köleleri zekâtın verildiği sekiz sınıftan birisi olarak göstermiş,
onların hürriyetlerine kavuşmalarına yardım etmek üzere zekâttan bir pay ayırmıştır.
Bu iki şekilde olur:

a. Mükâteb kölelere verilmek suretiyle olur. Mükâteb köle, efendisiy-le belirli bir
miktar üzerinde anlaşmış olan ve bu miktarı efendisine teslim ettiğinde hürriyetine
kavuşan kimsedir.

b. Zekât ile köle ve câriye satın alıp onları âzad ederek hürriyetlerine kavuşturmak
suretiyle olur.

Bu, İslâmm köleliği kaldırmak için gösterdiği gayretlerden birisidir; Ömer b.
Abdulaziz devrinde zekâta hak kazanan diğer grublar bulunmayınca zekât gelirleri
daha çok köle azadında kullanılmıştır.

6. Borçlular: Hanefîlere göre borçlu, borcu olan ve borcundan başka nisâb miktarı
mala sahip olmayan kimsedir.

Mâlik, Şafiî, ve Ahmed b. Hanbel'e göre ise borçlu iki çeşittir:

a. Kendisi için borçlanan kimse: Bu gruba giren borçlu yiyeceğini, giyeceğini temin
veya hastasını tedavi, evlenmek veya çocuğunu evlendirmek, ev, ev eşyası satın almak
gibi şahsî veya ailevî ihtiyaçlar sebebiyle borç altına giren kimsedir.



b. Toplumun menfaati için borçlanan kimse: Bu gruba giren borçlu, alacaklılar ile
borçluların arasını bulmak ve yanan fitne ateşini söndürmek için borçlanan kimsedir.
Bu şıkla ilgili bilgi 1635 no'lu hadis açıklamasında gelecektir,

7. Allah yolunda cihâd edenler: Allah'ın dinini ve dince mukaddes sayılan şeyleri
korumak, Allah'ın ismini yüceltmek için mücâdele eden kimselerdir. Bu konunun
tafsilâtı 1635 no'lu hadis açıklamasında gelecektir.

8. Yolcular: Parasızlık sebebiyle yolda kalmış olanlardır. Yurtlarında zengin olsalar
bile bunlara zekât verilir.

Bazılarına göre bir önceki hadiste geçen "Eğer o sınıflardan isen sana hakkını veririm"
sözü zekâtın sekiz sınıfa eşit bir şekilde taksim edilmesi gerektiğine delâlet eder.
Zekâtın böyle taksim edilmesi gerektiğim İkrime, Ömer b. Abdulaziz, Zührî, Dâvûd-i
Zahirî ve Şafiî söylemişlerdir.

İbrahim en-Nehaî'ye göre dağıtılacak olan zekât malı çoksa bu sınıfların hepsine
verilmelidir. Az ise yalnız bir sınıfa verilebilir.

Mâlik'e göre en çok ihtiyacı olana öncelik tanınır. Binaenaleyh hepsine zekât vermek
şart değildir.

Ebû Hanife ve arkadaşları Ahmed b. Hanbel, Atâ, Sevrî ile Ebû Ubeyd'e göre zekâtın
bu sınıflardan birisine verilmesi caizdir. Hatta yalnız bir şahsa bile verilebilir. Ancak
bütün sınıflara verilmesi müstehabtır. Bu aynı zamanda Hz. Ömer, Ali, İbn Abbas,
Muaz, Huzeyfe ve birçok sahâ-binin görüşüdür. Bu gurubun delilleri şunlardır:

1. Allah (c.c.) "sadakaları açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onları gizleyerek fakirlere

r2091

verirseniz, bu sizin için daha iyidir" âyetinde zekâtın verildiği sınıflardan sadece
fakirleri zikretmiştir.

2. Zekâtın dağıtıldığı sekiz sınıfla ilgili Tevbe sûresinin 60. ayetinin tefsirinde
Taberî'nin İbn Abbas'tan yaptığı şu rivayet: "Hangi sınıfa verirsen, sana yeter (geçerli
olur.)"

3. Peygamber (s.a.)'in kendisine getirilen bir zekâtı sadece müellefe-i kulûba, sonra
getirilen bir zekâtı da yalnız borçlulardan birisine verdiği rivayet edilmiştir.

4. Peygamber (s. a.) Benî Zureyk kabilesine, zekâtlarını, Seleme b. Sahr el-Beyâdî'ye
vermelerini emretmiştir. Şayet sekiz sınıfa verilmesi vâ-cib olsaydı, bir kişiye
vermelerini emretmezdi.

5. Zekâtın sekiz sınıfa dağıtılması, güç ve meşakkatli bir iştir. Halbuki Allah (c.c.)

[2101

Kur'an-ı, Kerimde "O, size dinde bir güçlük yüklemedi" buyurmuştur.

6. Peygamber (s.a.)'in zekâtı sekiz sınıf arasında taksim ettiğine delâlet eden bir hadis
sabit olmamıştır. Şayet hepsine vermek vâcib olsaydı, ashab-ı kiram bundan haberdar
olurlardı.

Şu halde bir önceki hadis zekâtın sekiz sınıfa eşit bir şekilde taksim edilmesi
gerektiğine değil, kendilerine zekât verilmesi caiz olanların âyetle .bildirildiğine
delâlet etmektedir. Bundan dolayı 1 bazı Şafiî âlimler, cumhurun görüşünü tercih
etmişlerdir. Beydavî, Tevbe suresinin 60. âyetinin tefsirinde cumhurun görüşünü
zikrettikten sonra "bazı şâfıîlerin bu görüşü tercih ettiklerini ve hocasıyla babasının

[2JU]

buna göre fetva verdiklerini" söylüyor.



1632. ..Ebû Hureyre'den, demiştir ki:



Resûlullah (s. a.) (bir önceki hadisin) benzerim buyurdu. (Ebû Seleme devamla dedi
ki:) "Miskin, utanıp istemeyen ve muhtaç olduğu bilinmediği için kendisine sadaka
verilmeyen kimsedir. İşte o

(âyette sözü edilip de sadakadan) mahrum olandır". Müsedded rivayet ettiği hadiste
buna, "Kendisine yetecek malı olmayan" sözünü ilâve etti. Ancak "utanıp istemeyen"

um

sözünü söylemedi.

Ebu Dâvûd dedi ki: Muhammed b. Sevr ile Abdurrezzak bu hadisi Ma'mer'den rivayet

[213]

ettiler ve "Mahrum" sözünü Zührî'nin sözü saydılar ki, bu daha doğrudur.
Açıklama

Hadisin senedinde geçen Ubeydullah b. Ömer, Ebu Kâmil ve Müsedded bir önceki
hadisin sözüne kadar olan kısmında ittifak etmiş, bundan sonraki kısımda ise farklı
rivayetlerde bulunmuşlardı. Şöyle ki Ubeydullah ile Ebû Kâmil: "Miskin, utanıp
istemeyen ve muhtaç olduğu bilinmediği için kendisine sadaka verilmeyen kimsedir.
İşte o mahrumdur" şeklinde rivayette bulunurken, Müsedded:

"Miskin, kendisine yetecek malı olmayan ve muhtaç olduğu bilinmediği için kendisine
sadaka verilmeyen kimsedir. İşte o mahrumdur" diye rivayette bulunmuştur,
"işte o mahrumdur" sözünde, "onların mallarında isteyen ve mahrum edilen için bir
12141

hak vardır" âyetince işaret edilmiştir.

Muhammed b. Sevr ile Abdurrazzak b. Hemmâm bu hadisi Ma'mer'den rivayet edip
"İşte o mahrumdur" sözünün Zührî'ye ait olduğunu yani Peygamber (s.a.)'e ait

£2151

olmadığını söylemişlerdir. Bu rivayet, diğerlerinden daha doğrudur.

1633. ...Ubeydullah b. Adiyy b. el-Hıyâr'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:
İki adam bana bildirdiklerine göre, Veda haccmda zekât taksim ederken Peygamber
(s.a.)'e gelmişler ve o zekâttan kendileri de istemişler. (O iki adam dedi ki:) Bunun
üzerine Resûlullah (s. a.) gözlerini kaldırıp bize baktı ve indirdi, bizi güçlü-kuvvetli
gördü:

"Dilerseniz size de veririm. Ancak zengin ile kazanabildi güçlünün bunda hakkı
12161

yoktur," buyurdu.
Açıklama

Hadiste sözü edilen iki adamın isimlen bilinmemektedir. Ancak bu durum sahâbî
oldukları için hadîse zarar ver-
memektedir. Çünkü sahâbîlerin hepsi udûldur.

Hadiste geçen "dilerseniz, size de veririm, ancak zengin ile kazanabi-len güçlünün
bunda hakkı yoktur." beyanından maksat, "dilerseniz size de zekât veririm. Kendi
durumunuzu siz bildiğinize göre bu işi vicdanınıza bırakıyorum. Şayet zengin
olduğunuz veya kazanmaya gücünüz yettiği halde alırsanız, günâhı size aittir."



[2171

demektedir.



Bazı Hükümler

1. Malı olduğu bilinmeyen kimse fakir kabul edilir ve ona zekat verilebilir. Şayet
malı olduğu halde alırsa, günahı kendisine aittir.

2. Sadece kuvvet, zekât almamayı gerektirmez. Onunla bir de kazanma imkânı
olmalıdır.

3. Kendisine yetecek miktardaki malı kazanmaya gücü yeten kimsenin zekât alması
caiz değildir. Şafiî, Ahmed b. Hanbel, İshak ve Ebû Ubeyd bu görüştedirler.
Hanefîlere göre havaic-i asliyyesinin dışında nisaba malik olmayan böyle bir kimsenin
zekât alması caizdir.

Malikîler ise, çalışıp kazanmaya gucu yeten kimse yıllık nafakaya malik olmayacak
derecede fakir ise, çalışmasa bile zekât alması caizdir. Şayet çalışması yıllık
nafakasına yetmiyorsa, ihtiyacını karşılayacak kadar zekât alabilir.
Hanefilerle Malikîler bu hadisi, çalışıp kazanmaya gucu yetenin zekât istemesinin
helâl olmadığına, ama istemeden almasının helâl olduğuna hamletmişlerdir. Ancak
bazı âlimler, hadisin bu şekilde yorumlanmasının doğru olmadığını söyleyip bu

[2181

yoruma itiraz etmişlerdir.

1634. ..Abdullah b. Amr'dan rivayet edildiğine göre Peygamber (s. a.) şöyle
buyurmuştur:

"Zengin'e, kuvvetli ve sağlam olana zekâl (almak) helâl olmaz."

Ebû Dâvûd dedi ki: Süfyân bunu Said b. İbrahim'den İbrahim'in dediği gibi rivayet
etti. Şu'be, de bunu Saîd'den rivayet etti. Ancak "kuvvetli ve sağlam" yerine "kuvvetli
ve güçlü" dedi.

Peygamber (s.a.)'den (bu konuda) rivayet edilen diğer hadislerin bir kısmı "kuvvetli ve
güçlü" diğer bir kısmı da "kuvvetli ve sağlam" şeklindedir.

Ata b. Züheyr, Abdullah b. Amr'ia karşılaştığını ve (Abdullah'ın) "zekât (almak)

1219]

kuvvetliye de sağlam olana da helâl olmaz" dediğini söyledi.
Açıklama

Bu hadîste zengine ve sıhhatli, gücü-kuvveti yerinde olana zekâtın helâl olmadığı
ifâde edilmiştir. Zekât almayı

haram kılan zenginlik ölçüsü hakkında ihtilâf edilmiştir.

Hanefîlere göre havâic-i asliyye ile borcunun dışında zekât tâbi olan mallardan nisaba
mâlik olan bir kimse zengin sayılır. Dolayısıyla zekât alması haramdır.
Aliyyü'l-Kaarî el-Mirkat adlı eserinde el-Muhît adlı eserden naklen şöyle diyor:
Zenginlik üç çeşittir:

a. Zekât vermeyi farz kılan zenginlik: Bir yıl boyunca nisaba mâlik olmakla
gerçekleşir.

b. Zekât almayı haram kılan ve fakat fıtır sadakası ile kurbanı vâcib kılan zenginlik:
Havâic-i asliyyeden başka nisab değerine ulaşan herhangi bir mala sahip olmakla



gerçekleşir. Bu malın, zekâta tâbi mallardan olması veya bir yılını doldurması şart
değildir.

c. Zekât almayı değil, de sadece dilenmeyi haram kılan zenginlik: Bir günlük yiyecek
ve avret mahallini örtecek elbise sahibi olmakla gerçekleşir. Böyle bir kimsenin
sadaka istemesi haramdır ama istemeden verileni alması helaldir."
Mâlikîlere göre ise zekât almayı haram kılan zenginlik, kişinin kendisinin ve
geçimiyle yükümlü olduğu aile fertlerinin bir yıllık ihtiyaçlarını karşılayacak mala
sahip olması veya bu kadar meblağı kazanmasıdır. Do-layısıyle nisabtan fazla malı
olup da yıllık ihtiyacına kâfi gelmeyenin veya ihtiyacından az kazancı olanın zekât
alması caizdir.

Şâfıîlere göre, zekât almayı haram kılan zenginlik, kişinin ömrü (ortalama 60 yıl)
boyunca kendisine ve geçimiyle yükümlü olduğu aile fertlerine yetecek mala sahip
olmasıdır.

Ahmed b. Hanbel'den bu konuda rivayet edilip de tercih edilen görüşe göre, zekât
almaya mani olan zenginlik, kişinin ihtiyacına kâfi gelen miktardır. Muhtaç olmayanın
malı olmasa bile zekât alması caiz değildir. Muhtaç olanın ise, nisaba malik olsa bile,
zekât alması caizdir.

Şâfıîlerle Hanbelîler bu hadisi delil göstererek sıhhatli ve çalışmaya imkânı olanın
zekât almasının «âiz olmadığını söylemişlerdir. Bu konuyla ilgili görüşler bir önceki
hadisin açıklamasında geçti.

Bu babta geçen hadislerden anlaşıldığına göre muhtaç olmadığı halde sadaka istemek
caiz değildir. Sadaka istemenin hükmü, duruma göre değişmektedir. Şöyleki:

a. Muhtaç olmadığı halde zekât istemek haram olduğu gibi kendisini olduğundan fazla
fakir göstererek istemek de haramdır.

b. Muhtaç olanın ısrarla istemesi mekruhtur.

c. Çalışamayacak durumda olan muhtaç bir kimsenin, ısrarsız istemesi mubahtır.

d. Açlıktan dolayı nefsi tehlikeye düşenin istemesi vâcıbtır.

e. Utanıp sıkıldığı için zekât istemeyen muhtaç bir kimse için zekât istemek
mendubdur.

Muhtaç olana ne kadar zekât verilebileceği konusu ise 1638 no'lu hadisin

\22Q-]

açıklamasında gelecektir.

25. Zengin Olduğu Halde Zekât Alması Caiz Olanlar

1635. ...Atâ b. Yesâr'dan rivayet edildiğine göre Resûlu'lah (s. a.) şöyle buyurmuştur:
"Şu beş kişinin dışında hiçbir zengine zekât (almak) helâl değildir. Allah yolunda
cihâd eden zekât memuru, (müslümanlarm arasım bulmak için) borçlanan, zekât
malını kendi malı (parası) ile satın alan kişi ve fakir komşunun kendisine verilen

12211

zekatı hediye ettiği (zengin) kişi."
Açıklama

Bu hadis zenginin zekât almasının caiz olmadığım belirtmekte ve bundan şu beş
(zengin) kişiyi istisna etmek-
tedir.



1. Allah yolunda cihad eden: Allah'ın dinini korumak ve yükseltmek için savaşan
gazidir. Zengin bile olsa, buna cihada teşvik etmek ve cesaret vermek için zekât
verilir. İmam Mâlik bu görüştedir.

Şafiî, Ahmed b. Hanbel ve İshak'a göre maddî bir menfaat beklemeden gönüllü olarak
savaşa katılıp da kendisine ganimetten bir şey verilmeyen gazi, zengin olsa bile, zekât
alabilir.

Hanefîlere göre ise, fakir olmayan mücâhide zekât verilmez. Delilleri:

a. 1584 no'lu Muâz (r.a.) hadisinde geçen "...ve fakirlerine verilir" sözüdür.

f2221

b. Tevbe süresinin "Zekâtlar, fakirler içindir" âyeti.

c. Bir önceki hadiste geçen "zengine zekât helâl değildir" beyânı.

Açıklamaya çalıştığımız bu hadisin Allah yolunda cihad edenle ilgili bölümünü
Hanefîler, mukîm iken zengin olup da savaşta silâh, binek gibi harp malzemesine
ihtiyaç duyan mücâhide hamletmişlerdir ki, bu durumda zekât almasını caiz
görmüşlerdir.

Yukarıda görüşlerini verdiğimiz Şafıîlerle Hanbelîler, Hanefîlerin ileri sürdükleri
delillerin umurn ifâde ettiğini ancak bu babın hadisiyle tahsîs edildiklerini
söylemişlerdir.

2. Zekât memuru: Zekât mallarının toplanması, korunması, hesaplarının tutulması ve
müstehaklanna dağıtılması için devlet başkanı veya yetkili kıldığı zat tarafından
görevlendirilen kişidir. Buna zekâttan verilen hisse emeğinin karşılığı olarak verilen
bir ücrettir. Binaenaleyh zengin olmaları kendilerine zekâttan düşen hisseyi almalarına
engel değildir.

Cumhura göre zekat memurunda aranan şartlar şunlardır:

1. Erkek olması,

2. Baliğ olması (ergenlik çağma gelmiş olması),

3. Akıllı olması,

4. Hür olması,

5. Müslüman olması,

6. Güvenilir olması,

7. Zekâtla ilgili hükümleri bilmesi,

8. Beni Hâşim'den olmaması. Bu şartla ilgili bilgi 1650 no'lu hadisin açıklamasında
gelecektir.

Zekât memuruna zekattan verilecek miktara gelince, âlimler bu hususta ihtilâf
etmişlerdir. Şöyle ki:

HanefHere göre devlet başkam veya yetkili kıldığı zat, zekât memuruna yetecek
miktar ne ise, onu verir. Çünkü kendisine verilen'miktar, zekâta müstehak olduğu için
verilmiyor, emek sarfettiği için veriliyor. Dolayısıyla zengin olsa bile, ona bu miktar
verilir. Bu hususta icmâ vardır. Şâfıîlere göre devlet yetkilisi ona zekâtın sekizde birini
verir. Çünkü Allah (c.c.) zekâtı sekiz sınıfa taksim etmiştir. Onlardan biri de, zekât
memurudur.

Ancak bu görüşe, daha önce belirttiğimiz gibi, itiraz edilmiş ve söz konusu âyette
zekatın nasıl taksim edileceği değil, kimlere verileceği beyân edildiği söylenmiştir.
M âli kiler ise, "Zekât memuruna emeğine göre zekât verilir" demişlerdir. Buna göre
emek karşılığı tutarı, toplanan zekât kadar olsa, zekâtın hepsi ona verilebilir.
3. Borçlu:Bundan maksat: -kendi maslahatı için değilde meselâ -müslümanlarm
arasını bulmak için meşru bir yolla borçlanan kişidir. Böyle bir kimse zengin bile olsa,



o borcu kendi malından ödemekle mükellef olmayıp kendisine onu ödeyecek kadar
zekât verilebilir.

4. Zekât malım kendi inalı (parası) ile satın alan kişi: Bundan maksat, fakire zekat
olarak verilmiş olan malı mal veya para karşılığında ondan satın alan zengindir. Fakire
verilen zekât malını onu verenden başkasının satın almasının caiz olduğu hususunda
ittifak edimişse de onun veren kişi tarafından satın alınması cumhura göre mekruhtur.
Ahmed b. Hanbel, el-Hasan, Katâde ve Mâlikîlerden bazılarına göre de haramdır.
Keffâret, adak ve diğer sadakalar da aynı hükme tâbi olup hibe de bu konuda satın
alma gibi kabul edilmiştir.

5. Fakirin kendisine verilen zekâtı hediye ettiği zengin kişi: Fakirin, almış olduğu
zekâtı onu verenden başka bir zengine hediye etmesi caizdir. Hadisteki ilgili cümleden
maksat da budur. Fakat onu veren zengine hediye etmesi ise, az önce satın alınması ile
ilgili zikrettiğimiz ihtilâfa tâbidir. Nitekim hibenin satın alma gibi kabul edildiğini
orada belirtmiştik.

Bu iki surette zenginin zekat alabilmesi, onun zekât olmaktan çıkıp fakirin mülkü
olmasıdır. Fakir ise onda dilediği şekilde tasarruf edebilir.

Hadis bu rivayete göre, mürseldir. Bundan sonraki rivayete göre ise mürsel değildir.

[2231

Çünkü onda Ata b. Yeşâr'm Ebû Said el-Hudrî'den rivayet ettiği belirtilmiştir.
Bazı Hükümler

1. Zekat almak, sayılan beş kışı dışında hiç bir zengine helal değildir. Şayet zekat
veren kışı bu beş kişinin dışındaki bir şahsa zengin olduğunu bildiği halde zekât
verirse, zekât farzını yerine getirmiş sayılmaz. Fakir olduğunu bildiği adamın daha
sonra, zengin olduğu anlaşılırsa, Ebû Hanîfe, Muhammed, el-Hasan ve (tercih edilen
görüşünde) Ahmed b. Hanbel'e göre, kişinin verdiği zekât geçerlidir.

Mâlik, Şafiî, Ebû Yusuf ve bir rivayete göre Ahmed b. Hanbel o zekâtla farzı yerine
getirmiş sayılmaz. Binaenaleyh tekrar verilmesi gerekir.

2. Müslümanların arasını bulmak teşvik edilmiştir.

3. Fakir, zekât-olarak aldığı malı satabilir. Çünkü onun mülkiyetine girmekle zekât
olmaktan çıkmış oluyor. Dolayısıyla o malda dilediği gibi tasarrufta bulunabilir.

f2241

4. Fakirin zengine hediye vermesi ve zenginin de onu kabul etmesi caizdir.

1636. ...Ebû Said el-Hudrî'den "Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu" dediği ve önceki
hadisi zikrettiği rivayet edilmiştir.

Ebû Dâvûd dedi ki: Onu İbn Uyeyne de Zeyd'den Mâlikin rivayeti gibi rivayet
etmiştir.

1225]

Sevrî onu Zeyd'den rivayet etmiş, Zeyd şöyle demiştir: Güvenilir bir kişi" bana

f2261

Peygamber (s.a.)'den şunu rivayet etti.

1637. ...Ebû Said'den; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:

"Zengine zekât helâl değildir. Ancak Allah yolunda (cihâd eden) yolcu veya kendisine
zekât verilip de onu sana (zengin olduğun halde) hediye eden veya seni ona davet eden



fakir komşun (un sana ikram ettiği helâl olur.)

Ebû Dâvûd dedi ki: Firâs ile İbn Ebi Leylâ Atiyye'den o da Ebû Saîd'den O'da

T2271

Peygamber (s.ajden benzerini rivayet etmiştir.
Açıklama

Bu hadisteki yolcudan maksat, oturduğu memlekette zengin olup da parasızlık
sebebiyle yolda kalmış olan kişidir. Bu haliyle fakir sayıldığı için kendisine ihtiyacına
yetecek kadar zekât verilebilir. Ancak borç buîabilirse, borçlanması zekât almasından
daha uygundur. Hatla İmam Malik, onun borçlanması lâzım geldiğini söylemiştir.
Ayrıca Mâlik, Şafiî ve Ahmed b. Hanbel yolculuğunun meşru olmasını şart
koşmuşlardır. Şayet masiyet için yolculuk yapmışsa ona zekât verilmez.
Bu hadis Allah yolunda cihâd eden zengine, yolda parasız kalmış olan yolcuya zekât
verilebileceğine ve fakirin, kendisine verilmiş olan zekâtı zengine hediye

r2281

edebileceğine delâlet etmektedir.

26. Bir Kimseye Ne Kadar Zekât Verilebilir?

1638. ...Buşeyr b. Yesâr'dan rivayet edildiğine göre; Ensârdan Sehl b. Ebî Hasme
denilen biri "Peygamber (s.a.)'in Hayber'de öldürülen Ensarî'nin diyeti olarak kendi

f2291

kavmine zekât develerinden yüz tane verdiğini" haber vermiştir.
Açıklama

sözünde muzaf mukadderdir. Zira Sehl b. Ebî-Hasme, öldürülenin akrabası değildi.
Ama aynı kavimdendi. Bunun için tercemeyi "kendi kavmine..." şeklinde yaptık.
Nitekim 'aynı söz bir başka rivayette şeklinde geçmektedir ki bu, "kavim" kelimesinin
mukadder olduğunu desteklemektedir.

" = Zekât develerinden yüz tane" sözü Sahih-i Buhârî ile Sahih-i Müslim'de"
"yanından yüz deve" şeklinde geçmektedir. Aslında bu iki rivayet arasında bir zıtlık
yoktur. Çünkü "yanından" sözü ile develerin Peygamber (s.a.)m emir ve hükmü
altında oldukları kast edilmiştir. Bununla beraber develeri kendi malından ya da
devletin bütçesinden vermiş olması da mümkündür. Zira Kurtubî'ye göre "yanından
yüz deve" rivayeti, diğerinden daha sahihtir. Hatta bazılarına göre "zekât develerinden
yüz tane" jözü râvilerin hatasıdır. Çünkü zekât, böyle bir yere verilemez. Zekâtın
verileceği yerleri Allah, bildirmiştir. Şâfıîlerden Ebu İshak el-Mervezî, bu hadisin
zahiri ile istidlal ederek zekât develerinden diyet verilebileceğim söylemişse de
âlimlerden çoğu bu görüşte değildir. Nevevî: "Alimlerin çoğunun tercih ettiği görüşe
göre Resûlullah (s. a.), o develeri fakirlere verilen zekât develerinin arasından satın
almıştır," demektedir.

Kurtubî ise bu iki rivayetin arasını şöyle te'Iif etmektedir:

Peygamber (s. a.) bütçesinin ilgili fonundan, sonra vermek üzere o yüz deveyi zekât
develerinin arasından ödünç olarak almıştır. Ancak el-Menhel yazarı es-Subkî'nin
konuya yaklaşımı, sözü edilen ihtimal ve ihtilâfları bertaraf etmesi yönünden önem arz



etmektedir. Der ki: "Anlaşıldığına göre Peygamber (s.a.) çıkması muhtemel fitneyi
önleyip iki tarafın arasını bulmak için o develeri borçulularm zekât payından almak
üzere vermiştir." Borçluların zekât payı için 1631 ile 1635 no'lu hadislerin açık-
lamasına bakınız.

Hayber'de öldürülen ensârînin adı Abdullah b. Sehl b. Zeyd'dir. Onun öldürülmesi
olayını Buhârî, Müslim, Nesâî ve İbn Mâce rivayet etmişlerdir. Müslim olayı şöyle
nakleder:

"Ebû Leylâ Abdullah b. Abdirrahman b. Sehl, Sehl b. Ebî Hasme'-den rivayet etmiştir.
O da kavminin büyüklerinden rivayet ettiğine göre, Abdullah b. Sehl ile Muhayyisa,
içinde bulundukları bir sıkıntıdan dolayı Hayber'e çıkmışlar. Az sonra Muhayyisa
gelerek Abdullah b. Shel'in öldürüldüğünü ve bir kuyuya atıldığını haber vermiş
ondan sonra hemen yahûdilere giderek "Allah'a yemin ederim ki onu siz öldürdünüz"
demiş. Yahudiler:

"Allah'a yemin olsun ki, onu biz öldürmedik" dediler. Sonra dönüp kavminin yanma
gelmiş bunu onlara da anlatmış, bilâhere kendinden büyük olan kardeşi Huveyyisa ile
Abdurralıman b. Sehl beraber gelmişler, Muhayyisa konuşmak istemiş ki Hayber'de o
bulunmuştu. Ama Resûlul-lah (s.a.) yaşı kastederek Muhayyisa'ya:
"Büyüğü büyük bil" demiş, bunun üzerine önce Huveyyisa konuşmuş sonra
Muhayyisa konuşmuş, Resûlullah (s.a.):

"-Ya arkadaşınızın diyetini verirler ya da savaşa hazır olduklarını bize bildirirler,"
buyurmuştur.

Resûlullah (s.a.) onlara bununla ilgili mektup da yazmış yahudiler cevabında:
"Allah'a yemin olsun ki onu biz öldürmedik," yazmışlar. Bunun üzerine Resûlullah
(s.a.) Ruveyyisa, Muhayyisa ve Abdurrahman'a:

"Yemin edip arkadaşınızın kanma hak kazanır mısınız?" diye sormuş onlar:
"Hayır" demişler, Resûlullah (s.a.):
"Yahudiler size yemin etsinler mi?" demiş. Onlar:
"Onlar, müslüman değiller" demişler. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.):
onun diyetini yanından vermiş ve onlara yüz dişi deve göndererek evlerine kadar

r2301

götürülüp verilmiştir."

Muhtaç olana ne kadar zekât verilebileceği konusuna gelince:

Hanefîlere göre muhtaç olana zekât olarak verilecek miktar' nİsabtan az olmalıdır.
Nisab miktarı verilmesi mekruh olmakla beraber caizdir. Ancak borçlu olanın,
kendisine verilecek zekâttan borcunu ödedikten sonra elinde nisabtan az bir miktar
kalacaksa veya geçimiyle yükümlü olduğu aile fertleri çok olup verilecek zekât onlara
taksim edildiğinde her birine nisabtan az pay düşecekse, nisabtan fazla verilmesi
mekruh değildir.

Mâlikîlerle Hanbelîlere göre muhtaç olana bir yıllık ihtiyacına kâfi gelecek miktarda
zekât vermek caizdir.

Şâfıîlere göre ise muhtaç olana ömrü (ortalama 60 yıl) boyunca ihtiyacına kâfi gelecek

[2311

miktarda zekât vermek caizdir.



T2321

Dilenmenin Caiz Olduğu Durumlar



1639. Duyurmuştur:

"Dilenmeler, tırmalamalardır, kişi onlarla yüzünde iz yapar. Dileyen yüzünü korur
dileyen de korumaz. Ancak kişinin yetki sahibinden veya kaçınılmaz bir iş için

f2331

(başkasından) istemesi hariç."
Açıklama

Kişi, dilenmekle izzet-i nefis ve şerefinden fedakârlık eder.Nasıl ki tırmalama, yüz de
istenmeyen bir iz bırakıyorsa, dilenmek de kişinin şerefinde böyle iz bırakır. Bunun
için kişi izzet-i nefs ve şerefinden kaybetmek istemiyorsa, dilenmemelidir. Dilenmesi
halinde kayb eder. "Dileyen yüzünü korur dileyen de korumaz" sözü ile anlatılmak
istenen budur. Ayrıca bu sözde yüzlerini korumayanlar kınanmış ve tehdid
edilmişlerdir. Ancak müstehak olanın, devlet başkam veya onun vekilinden hakkını
istemesinde bir sakınca yoktur. Zira o devlet yetkilisi, hak sahiplerine haklarını
vermekle mükelleftir. Bu onun görevidir. Bu nevi isteme mubah olduğu gibi, çıkması
muhtemel olan bir fitneyi önlemek maksadıyla iki tarafın arasım bulmak için
borçlanan kişinin, başına bir musibet gelip de zor durumda kalan kişinin ve
katlanılamayacak fakru zarurette olan kişinin halktan istemesi mubahtır. Anlaşıldığına

12341

göre, müstehak olmayanın istemesi mubah değildir.

1640. ...Kabise b. Muhârik el-Hilâlî'den; demiştir ki:

Bir anlaşmazlıkta ortalığı yatıştırmak üzere kefil olmuştum da Peygamber (s.a.)'e
geldim. Bana:

"Kabisa, bekle de bize zekât gelsin, onun sana verilmesini emredelim," dedi. Sonra
şöyle buyurdu:

"Kabîsa, dilenmek ancak şu üç kişiden birine helâl olur: Kefalet altına giren kişinin o
meblağı elde edinceye kadar dilenmesi helâldir. Sonra bundan vazgeçer. Malını helak
eden bir felâkete maruz kalan, kişinin geçimini temin edinceye kadar dilenmesi he-
lâldir. Kavminden aklı başında üç kişi "gerçekten falan fakir düştü" deyip de şehâdette
bulundukları kişinin geçimini te'min edinceye kadar dilenmesi helâldir. Sonra bundan
vazgeçer.

[235]

Kabisa! Bunların dışında dilenmek haramdır. Dilenen, haram yemiş olur."
Açıklama

Hemâle, kefalet anlamına gelmektedir. Bu hadişte ondan maksat, iki tarafın arasım
bulmak, onları barıştırmak için kişinin belirli bir meblâğı vermeyi taahhüd etmesi,
üstlenmesidir. İşte böyle bir kimsenin üstlendiği meblâğı temin edinceye kadar
dilenmesi caizdir. 1631, 1635 ve 1639 no'lu hadislerin açıklamalarında belirtildiği gibi
böyle bir kimseye zekât vermek caizdir,

Daha önce maddî durumu iyi olup da başına gelen bir felâketten dolayı malını yitiren
kişinin, fakirleştiğine şahitlik edecek olanların akıllı ve onun durumunu yakından
bilen kimseler olması, yanılmamak içindir. Zira kişinin kendi malını halktan gizlemesi
âdetidir. Onu ancak yakınlarına bildirir.



Fakirliği isbat etmek için üç şahidin şart olup olmadığı konusunda ihtilâf edilmiştir.
İbn Huzeyme ile Şafulerin bazıları bu hadisin zahiri ile istidlal ederek üç kişinin
şahitliğini şart koşmuşlardır. Alimlerin çoğu ise, "zina dışındaki şehâdetlerde olduğu
gibi bunda da âdil iki erkeğin şahitliği kâfidir" demiş ve bu hadisteki sayıyı müstehaba
hamletmişlerdir. Bununla beraber şahit istemek, malı olduğu bilinip de fakirlik
iddiasında bulunan kimseye mahsustur. Dolayısıyla malı olduğu büinmeyen kimseden

12361

şahit istenmez. Ona yemin verdirmek suretiyle sözü kabul olunur.
Bazı Hükümler

1. Bu hadiste sözü edilenlerin dilenmesi çizdir. Bir bakıma bu hadis bir önceki hadisi
tahsis etmektedir.

2. Zekâtın bir şehirden bir başka şehre nakledilmesi caizdir. Bu konu için 1625 no'lu
hadise bakınız.

3. Kişiye verilecek zekât belirli bir miktar ile tahdid edilmemiştir.Bu miktar

r2371

müstahakkm durumuna göre değişir.

1641. ...Enes b. Mâlik'ten rivayet edildiğine göre Ensar'dan bir adam Peygamber
(s.a.)'e dilenmeye geldi. Bunun üzerine Peygamber (s. a.):
"Evinde hiç bir şeyin yok mu?" diye sordu. Adam:

Hayır (bir şeyim yok ancak) bir çul var ki, bir kısmını giyiyor, diğer kısmını da
(altımıza) seriyoruz. Bir de su içtiğimiz bir bardak var, dedi. Peygamber (s.a.):
"Onları bana getir" dedi. Adam da getirdi. Resûlullah (s.a.) onları eline aldı ve:
"Bunları kim satın alır?" dedi. Bir adam:

Ben onları bir dirheme alırım, dedi. Peygamber (s.a.) iki veya üç defa:
"Kim bir dirhemden fazla verir" dedi. Bir başka adam:

Onları ben iki dirheme alırım, dedi. Bunun üzerine Peygamber (s.a.); o adama verdi ve
iki dirhemi aldı. Ensârî'ye verdi ve şöyle buyurdu:

"Birisiyle yiyecek satın al da ailene götür ver. Diğer dirhem ile de bir keser satın alıp
bana getir." Ensârî keseri getirdi. Resûlullah (s.a.) Ona eliyle bir sap takdı ve Ensârî'ye
dedi ki:

"Git, odun topla ve sat. Seni on beş güne kadar görmeyeyim."

Adam gitti odun toplayıp sattı. (On beş gün sonra) on dirhem biriktirmiş olarak geldi.
Onun bir kısmı ile elbise, bir kısmı ile de yiyecek satın aldı. Bunun üzerine Resûlullah
(s.a.):

"Bu senin için kıyamet gününde yüzünde dilencilik lekesi ile gelmenden hayırlıdır.
Dilencilik ancak şu üç kişi için caiz olabilir:

Şiddetli fakirlik çeken, çok ağır bir borç altında bulunan, can yakıcı kan diyetini

r2381

ödemeyi yüklenen"
Açıklama

Hadiste geçen kelimesi fiilinden türetilmiş. bir ism-i faildir. Perişanlıktan yerlerde
sürünüp üstü başı toz toprak içinde kalmış olan kimsedir. Böyle bir duruma düşen bir



fakirin dilenmesi caizdir.

kelimesi ise fiilinden türetilmiş bir ism-i faildir. Zor durumda bırakan demektir. Borç
anlamına gelen kelimesine sıfat yapılmakla zor duruma düşüren ağır borç kast
edilmiştir; buna ise, borçlular fonundan zekât verilir.

kelimesi de fiilinden alınmış bir ism-i faildir. Kan anlamına gelen "dem" kelimesine
sıfat yapılmakla elem verici, can yakıcı kan ifâde edilmiştir. Kan kelimesi, burada
diyet anlamında kullanılmıştır. Şöyle ki biri bir başkasını öldürdüğü zaman öldürenin
akraba veya arkadaşlarından birisi, aradaki husûmet ve kini ortadan kaldırmaya
çalışarak öldürülenin akrabasına diyet vermeyi üstlenir de öldüren tarafın malı ol-
madığı için o diyeti ödeyemezse, diyeti vermeyi üstlenen kişi, onu ödemek için
dilenir. Zira o diyeti ödemeyecek olursa, kısas yapılarak öldüren kişi öldürülür. Bu

r2391

durumu ise, kefilini üzer. İşte böyle bir kimsenin dilenmesi de caizdir.
Bazı Hükümler

1. Bu hadis- Peygamber (s.a.)'m üstün ahlâk, tevazu ve fakirlere olan şefkat ve
merhametinin ne kadar çok olduğunu göstermektedir. Zira adamın çul ve bardağını
mübarek eline alarak artırmaya çıkarması, rağbet kazanmaları içindir.

2. Artırma usulüyle satış caizdir.

3. Başkan ve buna benzer yetkililer maiyetlerinde bulunanlara mutluluk ve huzur
yolunu göstermeli ve ona teşvik etmelidirler.

4. Çalışarak kazanabilen kimsenin dilenmesi haramdır.

r2401

5. Dilencilik, hem dünya hem de âhiret açısından zem edilmiştir.
27. Dilenmenin Çirkinliği

1642. ...Avf b. Mâlikten; demiştir ki:

Biz yedi veya sekiz ya da dokuz kişi Resûlullah (s.a.)'m yanında idik, Resûlullah
(s.a.):

"Allah'ın elçisine bey'at etmez raisiniz?" buyurdu. Halbuki biz yeni bey'at etmiştik.
Biz de:

Sana bey'at etmiştik, dedik. Resûlullah (s.a) aynı şeyi üç sefer söyledi. Bunun üzerine
ellerimizi uzattık ve ona bey'at ettik. Bu arada biri:

Ya Resûlullah! Biz şüphesiz size bey'at etmiştik. Şimdi sana ne üzerine bey'at
ediyoruz? diye sordu. Resûlullah (s.a.):

"Allah'a kulluk etmeniz, O'na hiç bir şeyi ortak koşmamanız, beş vakit namazı
dosdoğru kılmanız, (söz) dinleyip itaat etmeniz ve -sesini alçaltarak gizlice- Halktan
hiç bir şey istememeniz üzerine" buyurdu. Avf dedi ki:

And olsun (durum öyle oldu ki), o cemaatten birinin kamçısı yere düşüyordu da hiç bir

[24İ1

kimseden onu vermesini istemiyordu.

Ebû Dâvûd dedi ki: Hişâm'm hadisini Saîd'den başka bir kimse rivayet etmemiştir.
f2421



Açıklama



Bey'at: Müslümanların, islâm devlet başkanına, emirlerine itaat etmek üzere söz
vermeleridir. Bu kelime, alış-veriş mânâsına gelen "bey' " kelimesinden alınmıştır.
Nasıl ki bey'de karşılıklı alınıp verilen iki şey varsa, bey'atta da verilen sözün
karşılığında cennet va'd edilmiştir ki, bey'de olduğu gibi bey'atta da elden tutma var-
dır. Ancak kadınlar bey'at ederken el tutmazlar. Zira Resûlullah (s.a.)'e bey'at eden
kadınlar, onun elinden tutmamışlardır.

Ashâb-ı Kiram, Peygamber (s.a.)'in gizli sesle buyurmuş olduğu "halktan hiçbir şey
istememeniz üzerine" sözünü, umûmî mânâda nehye hamlederek ihtiyat yolunu tercih
etmişlerdir. Zira ashâb-ı kirama dilenmek umûmî bir şekilde nehy buyurulmuş, onlar
da hadîsi bu mânâya alarak başkalarından hiçbir şey hatta yere düşen kamçılarını bile

£2431

istemez olmuşlardır.
Bazı Hükümler

1. Bu hadis Peygamber (s'a->'in fırsat bulduk" ça dinî hükümleri tebliğ etmeye ne
kadar önem verdiğini göstermektedir.

2. İslâm devlet başkanına bey'atm tekrarlanması meşrudur.

3. Bey'at edenin, beyat edilenin elini tutması müstehabtır.

4. Kimseden bir şey istememek üzere bey'at etmek müstehabtır.

f2441

5. Hadis, değersiz bir şeyi bile istemekten sakınmaya teşvik etmektedir.

1643. ...Resûlullah (s.a.)'in azatlısı Sevbân'dan; demiştir ki: Resûlullah (s. a.):
Halktan bir şey istemeyeceğine kim bana söz verir ki, ona cenneti garanti edeyim"
buyurdu.

[245]

Sevbân: "Ben" dedi. Gerçekten de hiç kimseden bir daha hiç bir şey istemedi.
Açıklama

Bu hadiste halktan hiçbir şey istemeyen kimsenin cennete girmeye hak kazandığı ve

12461

Sevbân (r.a.)'m ulaşmış ol duğu yüksek mertebe anlatılmıştır.
28. Isti'fâf (Dilenmeyip İffetli Yaşamak)

1644. ...Ebu Said el-Hudrî'den rivayet edildiğine göre, Ensâr'-dan bazı kişiler
Resûlullah (s.a.)'tan (bir şeyler) istediler. O da onlara verdi. Sonra tekrar istediler yine
verdi. Yanındaki tükenince:

"Yanımdaki malı sizden asla gizlemem. Kim iffetli olmak isterse, Allah onu iffetli
yapar. Kim de elindeki ile yetinirse, Allah onu zengin yapar. Sabretmeye gayret edene
Allah sabır ihsan eder. Hiç bir kimseye sabırdan daha geniş bir ihsanda bulunu İmanı
r2471

iş lir" buyurdu.



Bazı Hükümler



1. Defalarca dilenene dilendikçe vermek caizdir.

2. Verecek bir şey bulunmadığı zaman dilenciden özür dilemek ve onu sabra
teşvik etmek meşrudur.

3. İhtiyaçtan dolayı istemek caizdir. Ama sabredip Allah'tan istemek evlâdır.

4. Hadis Resûlullah (s.a.)'in cömertlik, müsamaha ve başkalarım kendi nefsine tercih
ettiğine delâlet etmektedir.

5. Hadiste muhtaç olan kimse iffetli olmaya, halka el açmayıp kendisini müstağni
göstererek sabırla Allah'a tevekkül etmeye teşvik edilmiştir.

r2481

6. Mü'mine ihsan edilen en büyük şey sabırdır. Dolayısıyla sevabı da çoktur.

1645. ...İbn Mesûd'dan; demiştir ki: Resûlullah (s. a.): "Kime yokluk isabet eder de
(halinden şikâyet ederek) onu halka arz eder (onlardan bir şeyler ister)se yokluğu
giderilmez. Kim de onu Allah'a arz ederse, Allah onu çabuk zengin eder. Ya çabuk

[2491

ölümle veya çabuk zenginlikle." diye buyurdu.
Açıklama

Allah'ın, kişiyi çabuk ölümle zengin yapması ya kişinin zengin bir yakını ölüp de ona
vâris olması suretiyle ger çekleşir ya da kişinin bizzat kendisinin ölüp de mala ihtiyaç

£2501

duymaması suretiyle olur.
Bazı Hükümler

1. Hadis halka el açmaktan nefret ettirmeye delalet eder.

2. Hadis Allah'a yalvarıp O'ndan istemeye ve O'na tevekkül etmeye teşvik etmektedir.
1251]

1646. ...Ibnu'l-Firâsî'den rivayet edildiğine göre, el-Firâsî, Resûlullah (s.a.)'e:
Dileneyim mi, ya Resûlullah? dedi. Peygamber (s. a.): "*Hayır, eğer mutlaka bir şey

12521

istemen gerekirse, salih kişilerden iste!" buyurdu.
Açıklama

Zaruret anında salih kimselerden istemek, verdikleri zaman başa kakmamaları,
isteyeni boş çevirmemeleri ve

kazançlarının helâl olmasından dolayıdır. Evlâ olan salih kimselerden istemek ise de
salih olmayanlardan istemek de caizdir.

Hadiste dilenmekten nefret ettirme ve ciddî ihtiyaç anında sâlih kimselerden istemeye



[253]

teşvik vardır.



1647. ..İbnü's Sâidî'den; demiştir ki:

Ömer (r.a.) beni zekât toplamak üzere görevlendirdi. İşimi bitirip topladığım zekâtları
kendisine teslim edince, bana ücret verilmesini emretti. Bunun üzerine "Ben bu işi
Allah rızası için yaptım, mükâfatım Allah'a aittir" dedim. O şöyle cevap verdi:
Sana verileni al, zira ben de Resûlullah (s. a.) zamanında (bu işte) çalıştım. Bana ücret
verdi ben de söylediğin gibi söyledim. Resûlullah bana:

[2541

"İstemeden sana bir şey verildiği zaman onu (al) ye ve tasadduk et." buyurdu.
Açıklama

Peygamber (s. a.) ile Ömer (r.a.)'in verdikleri, ücrettir. Buna göre, yapılan iş, ders
okutma ve hâkimlik gibi dinî vecibelerden olsa bile, karşılığında ücret almak caizdir.
Hatta böylesi kimselere İslâm devlet başkanının ilgili fondan geçimlerine yetecek bir
miktar vermesi vâcibtir. Bunun içindir ki Tahâvî, "bu hadis zekâta değil de İslâm
devlet başkanının zengin -fakir herkese taksim ettiği mallara aittir. Böylesi mallar,
halka fakir oldukları için değil, o mallarda hakları bulundukları için verilir. Bundan
dolayıdır ki Peygamber (s. a.), Hz. Ömer'in verilen malı almamasını hoş
karşılamamıştır. Çünkü ona verdiği mal, fakirliğinden dolayı değildir" demektedir.
Taberî diyor ki: "Alimler bu hadisteki "al" emrinin nedb ve irşad için olduğunda ittifak
etmişlerdir: "Hediyeyi veren İslâm devlet başkanı olsun, sâlih veya fâsık olsun verilen
şeyi kabul etmek mendubtur, yeter ki hediye vermesi caiz olan bir kimseden gelsin"
demişlerdir. Ebû Hurey-re'nin, "bana hediye verilirse, alırım. İstemeye gelince onu
yapmam" dediği rivayet olunmaktadır. Aişe (r.anhâ) Muâviye'nin hediyesini kabul et-
miştir."

Taberî sonra İbn Ömer, İbn Abbâs ve Hz. Ali'nin de hediye kabul ettiklerine dair bazı
nakiller yapmış Resûlullah (s.a.)'m:

[255]

"O bizim için hediyedir" hadisini delil getirerek Berîre'ye sadaka olarak verilen
etten yediğine dikkat çekmiştir.

Her ne kadar Taberî "al" emrinin nedb için olduğunda âlimlerin ittifak ettiğini
söylemişse de ,Menhel yazarı da Ahmed b. Hanbel'in, hadisin zahiriyle istidlal ederek
hediyeyi kabul etmenin vâcib olduğunu, cumhura göre ise, İslâm devlet başkanının
bağışı hariç, diğer bağışların kabul edilmesinin müstehab olduğunu nakleder. Devlet
başkanın yaptığı bağışa gelince, elindeki mala bakılır, şayet çoğu haramdan elde
edilmişse, onu almak haramdır. Çoğu haram değilse almak mubahtır.
Bazılarına göre de Devlet başkanının yaptığı bağışı almak vâcibtir. Zira Cenab-ı Allah
"Resul size ne verirse onu alın" buyurmuştur. Bağışı almayan, emre uymamış olur. İbn
Hacer el-Askalânî: "Doğrusu malı helâl olduğu bilinenin hediyesi geri çevrilmez. Malı
haram olduğu bilinen kimsenin hediyesini almak ise, haramdır. Şüpheli malda da
ihtiyat yolu, onu geri çevirmektir. Onu geri çevirmeyip mubah görenler, delili esas
almışlardır" demektedir. İbnü'l-Münzir de: "Bu konuda ruhsat verenler Yahudiler

12561

hakkındaki "onlar yalanı çok dinler, haramı çok yerler" âyet-i kerimesi ile istidlal



ederler. Nitekim Peygamber (s.a.)'de zırhını bir yahûdiye rehin bırakmıştı. Ayrıca
yahudilerden cizye alıyordu ki, onların mallarının çoğunu şarap, domuz ve fasit alış-
verişlerden elde ettiklerini biliyordu," demektedir.

Taberî: "Allah'ın ehl-i kitabtan cizye alınmasını mubah kılması da elinde malı olup da
haramdan mı, helâldan mı kazandığı bilinmeyen müslümanm o maldan verdiği
hediyesini almanın haram olmadığına apaçık bir delil vardır. Zira Allah ehl-i kitabın
mallarının çoğunun şarap ve domuzdan kazanıldığını, faiz alıp verdiklerini biliyordu.
Öyle olmasına rağmen, cizyeyi mubah kılmıştır. Dolayısıyla harama aldırmayan bir
kimsenin verdiği hediye, alan tarafından bizatihi haram olduğu bilinmedikçe kabulü

12571

mubahtır. Sahabe ve Tabiûnun imamları da aynı görüştedirler" demektedir.
Bazı Hükümler

1. Hadis Hz. Ömer'le İbnü's-Sâidî'nin fazilet ve takvalarına delalet etmektedir.

2. Dinî bile olsa yapılan iş karşılığında ücret almak caizdir.

[2581

3. İslâm devlet başkanının verdiği geri çevrilmemelidir.

1648. ...Abdullah b. Ömer'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s. a.) minberde
zekâttan, haya edip onu almamaktan ve dilenmekten söz ederken şöyle buyurdu:
"Yüksek el, alçak elden daha hayırlıdır. Yüksek el, veren (el), alçak el de dilenen (el)
£2591

dir."

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisteki Eyyûb'un Nâfı'den rivayeti konusunda ihtilâf
edilmiştir. Abdulvâris: "Yüksek el, haya edip almayandır" demişse de râvilerin çoğu
Hammâd b. Zeyd'den, o da Eyyûb'dan rivayetine göre: "Yüksek el, veren eldir"

r2601

Hammâd' dan rivayet edenlerden biriside: "haya edip almayandır" demiştir.
Açıklama

Ebü Davud'un dediği gibi bu hadisin iki tarîki vardır, birisinde "münfıka; veren (el)"
şeklinde geçen kelime, diğerinde "müteaffıfe: haya edip almayan" şeklinde
geçmektedir. İbn Abdilberr "münfika" rivayetini tercih etmiş ve Buhârî ile Müslim'in

um

de bu rivayeti tahrîc ettiklerine dikkat çekmiştir.
Bazı Hükümler

1. Hatibin dinleyenler için yararlı gördüğü hususlardan söz etmesi mubahtır.

2. Hadis hayırlı işlerde infakta bulunmaya ve sadaka vermeye teşvik eder.

3. Şükreden zengin, sabreden fakirden daha üstündür. Ancak bunun aksini iddia
edenler de olmuştur.

f2621

4. Hadis ciddî ihtiyaç olmadığı halde dilenmekten nefret ettirmektedir.



1649. ...Mâlik b. Nadla'dan; demiştir ki: Resülullah (s.a.) şöyle buyurdu:

"Eller üç kısımdır: Allah'ın Yed-i Ulyâ'sı (zatına mahsus ve sıfatına lâyık Eri), ondan

[263]

sonra verenin eli ve dilenenin alçak eli, fazla olanı ver ve nefsine yenilme."
Açıklama

Bu hadiste verme yönünden üç kısma ayrılmıştır: İlk ikisi verici, sonuncusu alıcıdır.
Buna göre verici el, iki kısımdır:

a. Hakikî verici, Allah'tır. Çünkü her şeyin mâliki odur.

b. Zahirî verici, infâk eden kişidir.

Dilenenin elinin alçak olması, ciddî bir ihtiyacı olmadığı halde dilenmesine
hamledilmiştir.

"Fazla olanı ver" sözündeki fazlalıktan maksat, ihtiyaç fazlasıdır, "ver" emri, nedb
içindir.

"Nefsine yenilme" sözünde, mala düşkün olan nefse karşı koymada ona yenilmemek
ve ihtiyaç fazlasını vermekte cimrilik yapmamak istenmiştir. Bu söz, "malının hepsini
infak edip de geçim sıkıntısına düşme" şeklinde de yorumlanmıştır.
Bu hadis sadaka verip nefisle mücâdele etmeye teşvik etmekte, halktan istemekten
nefret ettirmektir.

Bu babta geçen hadislerden anlaşıldığına göre ellerin en yükseği, nıünfıka (veren)
eldir. Sonra müteaffıfe (muhtaç olmasına rağmen almaktan haya eden) el, üçüncüsü

[2641

istemeden alan el, sonuncusu da dilenen eldir.
29. Haşimoğullarına Sadaka Vermek

1650. ...İbn Ebî Râfı, (babası) Ebû Râfı'den rivayet ettiğine göre Peygamber (s.a.)
Mahzûm oğullarından bir adamı zekât toplamaya gönderdi. O adam Ebu Râfı'e:
Bana arkadaş ol ki, ondan pay alasın, dedi. Ebu Râfı'de:

Peygamber (s.a)'e gidip sormadıkça (seninle gelmem), dedi ve Peygamber (s.a.)'e
gidip sordu. Peygamber (s.a.):

"Kavmin azatlı kölesi onların aile fertlerinden sayılır, bize sadaka helâl değildir"
[265]

buyurdu.
Açıklama

Hâşim, Peygamber (s.a.)'in dedesi Abdulmuttalib'in babasıdır. Haşimoğulları,
Hanefîlere göre, Abbasoğulları, Ali b. Tâlib oğulları, Caferoğulları, Akîloğulları ve
Hârisoğullarıdır. Böylece Ebû Leheb oğulları onlardan sayılmamaktadır.
Mâlikîlere göre Hâşim'in erkek çocukları vasıtasıyle doğan çocuklardır. Buna göre
Hâşim'in kızlarının çocukları onlardan değillerdir.

Şâfıtlerle Hanbelîlere göre ise, Hâşim'in erkek ve kız çocukları vasıtasıyle doğan tüm
zürriyetidir.

Peygamber (s.a.)'m zekât toplamaya gönderdiği adam; Erkam b. Ebî Erkam el-
Kureşî'dir. Peygamber (s.a.) Mekke'de Hz. Ömer müslüman oluncaya kadar bu zatın



evinde gizlice ibâdet ve İslâm'a davette bulunmuştu.

Ebû Râfı Peygamber (s.a.)'in azathsıydı. Ona "Kavmin azatlı kölesi, onların aile
fertlerinden sayılır" buyurmakla sadakanın ona da helâl olmadığını kast etmiştir.
"Bize sadaka helâl değildir" sözünde Peygamber (s. a.), Hâşimoğulla-rmın sadaka
almalarının caiz olmadığını ifâde buyurmuştur. Tercih edilen görüşe göre bu hadisteki

[2661

sadaka kelimesi, hem zekât gibi farz sadakaya hem de nafile sadakaya şâmildir.
Bazı Hükümler

Bu hadis Peygamber (s.a.)'e Hâşimoğullarma ve azatlılarına sadakanın haram
olduğuna delalet etmektedir. Peygamber (s.a.)'e zakâtm haram olduğunda -Hattâbî ve
başka âlimlerin dediği gibi- icmâ vardır. Hâşimoğullarma zekâtın haram oluşunda
ihtilâf varsa da cumhura göre haramdır. Delilleri, Peygamber (s.a.)'ın, "Bu sadakalar,
insanların kirleridir. Bunlar ne Muhammed'e helâl olur, ne de âl-i Muhammed'e"
12671

hadis-i şerifidir.

Al-i Muhammed'in kimler olduğunda ihtilâf edilmiştir:

Hanefîlere göre Hâşimoğullarıdır ki, Al-i Abbas, Al-i Ali, Al-i Cafer, Al-i Akıl ve Al-i
Hâris'ten ibarettir. Ebû Leheb oğulları, bunlardan değildir.
İmam Malik ve Ahmed'e göre ise Al-i Muhammed, Haşimoğullarmm tümüdür.
İmam Şafiî'ye göre Haşimoğulları ile Muttaliboğulları'dır. Bu görüş, aynı zamanda
bazı Mâlikîlerle Ahmed b. Hanbel'den de rivayet edilmiştir.

îbn Kudâme: "Hâşimoğullarma zekâtın helâl olmadığı konusunda bir ihtilafın
olduğunu bilmiyoruz" demiştir. İbn Reslân da bu konuda jcmâ'-m olduğunu nakl
etmiştir. Ebü Yûsuf a nisbet edilen "Hâşim oğulları birbirlerine sadaka verebilirler"
görüşü, Hanefî mezhebini en iyi bilenlerden biri olan Tahâvî tarafından reddedilmiştir.
Hatta Tahavî, Ebû Yusuf tan Hâşimoğullarma nafile sadakanm bile haram olduğunu
nakletmiştir.

Hâşimoğullarma ganimetten beşte bir olan haklan verilmemişse, Şafiî ve Ahmed b.
Hanbel'e göre zekât almaları yine caiz değildir. Ancak Mâlik ve Şâfiîlerden İstahrî ile
Hanefîlerden Tahâvî, bu durumda zekât almalarını caiz görmüşlerdir. Bu görüş Ebû
Hanife'ye de isnâd edilmiştir.
Hâşimoğullarmm nafile sadaka almalarına gelince:

Hanefîlerce tercih edilen görüşe göre farz olan zekât gibi o da haramdır. Mâliki, Şafiî
ve Hanbelîler hem Hâşimoğullarmm hem de azatlılarının nafile sadaka almalarını
hediye hibe ve vakıf kabul etmelerine kıyas ederek caiz görmüşlerdir.
Haşimoğulları azatlılarının zekât almalarının Ebu Hanîfe ve arkadaşları, İmam Şafiî,
Ahmed b. Hanbel ve Mâlikîlerden İbnü'l-Mâcişûn haram olduğunu söylemişlerdir.
Delilleri açıklamaya çalıştığımız bu hadistir.

İmam Mâlik ve bazı Şâfiîler onlara zekât verilebileceğim ileri sürmüşlerdir. Delilleri

f2681

azatlılarla Haşimoğulları arasında bir akrabalık bağının olmayışıdır.



1651. ...Enes (r.a.)'ten rivayet edildiğine göre Peygamber (s. a.) sahibi bilinmeyen, yere
düşmüş bir hurmaya rast gelirdi de zekât olması korkusundan başka bir şey onu



[269]

almaktan menetmezdi.



Açıklama

Bu hadis kişinin mubah olduğunu bilmediği şeyleri alıp yemekten sakınmasının

r2701

gerektiğine delalet etmektedir.

1652. ...Enes (r.a.)'ten rivayet edildiğine göre Peygamber (s. a.) (yerde) bir hurma
buldu da:

um

"Zekât olmasından korkmasaydım, onu yerdim" buyurdu.

T2721

Ebû Dâvûd dedi ki: Hişâm bunu Katâde'den böyle rivayet etti.
Açıklama

Bu hadis, bir hurma tanesi, bir ekmek parçası veya bir üzüm tanesi gibi genellikle
başkasına verilmesinde cimri lik gösterilmeyen değersiz şeyleri yerden alıp kime ait
olduklarını sormadan yemenin mubah olduğuna delâlet etmektedir. Zira Peygamber
(s.a.) o hurmayı sadaka hurması olma ihtimalinden dolayı yememiştir. Şayet sadaka
olma ihtimali olmasaydı onu yiyecekti.

Ayrıca bu hadis farz olsun nafile olsun, sadakanın azının bile Peygamber (s.a.)'e

r2731

haram kılındığına delildir.

1653. ...İbn Abbas'tan; demiştir ki:

Babam, Peygamber (s.a.)'in kendisine zekâttan vermiş olduğu deve için beni ona
f2741

gönderdi.
Açıklama

Peygamber (s.a.) zekât müstehaklarma vermek üzere Hz. Abbas'tan ödünç deve almış,
sonra Peygamber (s.a.)'e zekât develeri gelince ödünç olarak aldığı develerin yerine o
zekât develerinden vermiştir. Ancak Hz. Abbas, malına zekât bulaşır endişesiyle o

1275] ''

zekât develerinin başka develerle değiştirilmesini istemiştir.

1654. ...İbn Abbâs'tan önceki hadisin benzeri rivayet edilmiştir, (ancak Salim,

1276]

rivayetinde) "develeri değiştirmesi için" ifâdesini eklemiştir.
30. Fakirin Zekat Malından Zengine Hediye Vermesi

1655. ...Enes (r.a.)'ten rivayet edildiğine göre, Peygamber (s.a.)'e et getirildi.



"Bu nedir?" diye sordu.

Berîre'ye -sadaka olarak verilmiş bir şey, diye cevap verdiler. Bunun üzerine
Peygamber (s. a.):

T2771

"Bu onun için sadaka, bizim için ise hediyedir", buyurdu.
Açıklama

Peygamber (s. a.) "Bu nedir?" diye sormakla etin nereden geldiğim öğrenmek
istemiştir.

Berîre, bir cariyenin adıdır. Aişe (r.anhâ), onu azad etmek için satın almak isteyince
r2781

efendileri velâmn kendilerine ait olmasını şart koşmuşlardı. Hz. Aişe etin
durumunu Peygamber (s.a.)'e arz edince, ona şöyle buyurdu:

"Bu onun için sadaka, bizim için ise hediyedir" sözünde Peygamber (s. a) Berîre'ye
sadaka olarak verilen etin, artık Berîre'ye ait sayıldığım, böylece o etin vasfının
değişmesiyle kendilerine sadaka olarak değil de hediye olarak takdim edildiğini kast
[2791

etmiştir.

Bazı Hükümler

1. Bu hadis fakirin sadakayı almasıyla sadakadan vasfın kalktığına ve artık onun,
sadaka alması haram olan kişiye hediye edilmesinin helâl olduğuna delâlet etmektedir.

r2801

2. Peygamber (s.a.)'e hediye mubahtır.

31. Kişinin Sadaka Olarak Verdiği Mala Vâris Olması

1656. ...Bureyde'den rivayet edildiğine göre bir kadın, Resûlullah (s.a.)'a geldi ve
şöyle dedi.

Anneme sadaka olarak bir câriye vermiştim. Annem öldü ve o cariyeyi miras olarak
bıraktı. (Acaba durum ne olacak?) Peygamber (s. a.):

"0 sadakanın mükâfatına hak kazandın ve o sana miras olarak geri döndü" buyurdu.
[281]

Açıklama

Bu hadis sadakanın, onu verene miras yoluyla geri dönmeşinin caiz olduğuna delâlet
r2821

etmektedir.

32. Maldaki Haklar



1657. ...Abdullah (b. Mesûd)'dan; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) zamanında mâûnu,



T2831

kova ve tencerenin ödünç olarak verilmesi sayardık.



Açıklama

[284]

Mâûn kelimesinden "Mâûnu esirgerler" âyetindeki "el-mâûn" kelimesi kast
edilmiştir. Mâ-
ûn, örfen ödünç olarak verilen tencere, keser, balta ve kova gibi ev işlerinde kullanılan
eşyanın adıdır.

îkrime'den rivayet edildiğine göre mâûn'ım başı, malın zekâtı, aşağısı da elek, kova ve
iğnedir.

Zemahşerî Keşşaf adlı tefsirinde der ki: "Bu eşyanın ihtiyaç anında ödünç olarak

12851

istenip de verilmemesi sakıncalı ve şahsiyeti zedeleyicidir." Bu hadiste

r2861

yardımlaşma teşvik edilmiş, cimrilik zemmedilmiştir.

1658. ...Ebu Hüreyre'den rivayet edildiğine göre Resûlullah (s. a.) şöyle buyurmuştur:
"Servetinin zekâtını vermeyen hiçbir mal sahibi yoktur ki Allah,' kıyamet günü
cehennem ateşinde o malı kızdırtmamış olsun ve miktarı sizin saydığınız günlerden
elli bin sene olan bir günde Allah, kullarının arasında hükmedinceye kadar- o malla
sahibinin yüzü, yanları ve sırtı dağlanmasın. Sonra ya cennete ya da cehenneme (gi-
den) yolu kendisine gösterilir.

Zekâtını vermeyen hiç bir koyun sürüsü sahibi yoktur ki, kıyamet günü o koyunlar,
olduğundan fazla gelmesin ve sahibi düz ve geniş bir yere onların önüne yatırılarak
onu boynuzlan ile süsmesin, tırnakları ile çiğnemesinler ki, aralarında ne yamuk
boynuzlu ve ne de boynuzsuz yoktur. Miktarı sizin saydığınız günlerden elli bin sene
olan bir günde Allah, kullarının arasında hükmedinceye kadar sürünün sonundakiler,
onun üzerinden geçtikçe Öndekiler bir daha üzerine gönderilir. Sonra ya cennete ya da
cehenneme (giden) yolu kendisine gösterilir.

Zekâtım vermeyen hiç bir deve sahibi yoktur ki kıyamet günü o develer olduğundan
fazla gelmesin ve sahibi düz ve geniş bir yere onların önüne yatırılarak ayaklarıyla
çiğnemesinler. Miktarı sizin saydığınız günlerden elli bin sene olan bir günde Allah,
kullarının arasında hükmedinceye kadar sondakiler, onun üzerinden geçtikçe ön-
dekiler bir daha üzerine gönderilir. Sonra ya cennete ya da cehenneme (giden) yolu

[2871

kendisine gösterilir.
Açıklama

Hadiste geçen "kenz" kelimesi aslında yerde gömülü olan mal anlamına gelmektedir.
Ancak burada zekâta tâbi

olduğu halde zekâtı verilmeyen mal anlamında kullanılmıştır. Buna göre zekâtı verilen
mala "kenz" denilmez. Bununla ilgili malumat 1564 no'lu hadisin açıklamasında
geçmiştir.

"...olduğundan fazla..." sözünden o hayvanların hem sayı yönünden çokluğu hem de



semiz, sağlam ve kuvvetli oluşu kast edilmiştir.

Kâ', düz ve geniş yer demektir. Karkar da aynı anlama gelip ka'ı pekiştirmek için
zikredilmiştir.

"Aksa; yamuk boynuzlu, celhâ," boynuzsuz demektir. Bu hadis altın, gümüş, koyun ve
develerin zekâtının vâcib olduğuna ve zekâtını vermeyenin uğrayacağı azaba delâlet
[2881

etmektedir.

1659. ...Ebû Hureyre Peygamber (s.a.)'den bir önceki hadisin benzerini rivayet
etmiştir: (Hadisin senedindeki) Zeyd b. Eşlem, deve ile ilgili bölümde "onların hakkını
(zekâtım) vermeyen" sözünden sonra, "su başına geldikleri günde sağılmaları

r2891

haklarındandır" sözünü söyledi.
Açıklama

"Su başına geldikleri günde sağılmaları haklarındandır" cümlesindeki "hak"tan
maksat, vacib hak değil, mendub haktır. Cumhur bu görüştedir. Bazıları bu hakkın,
yardımın yapılması vâcib olduğu duruma mahsus olduğunu söylerken Kadı Iyaz da:
"İhtimal ki, bu zekât farz olmadan önceydi" demiş ve bu hakkın, zekâtın farz
olmasıyla nesh edildiğini kast etmiştir.

Hayvanların su başında sağılmaları hem hayvanlara hem de fakirlere kolaylık olması
içindir. Zira onları su başında sağmak, evde sağmaktan daha rahat, fakirlere yardım

r2901

için daha münâsibtir.

1660. ...Ebû Hureyre (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.)'den önceki kıssanın
benzerini işittim. Birisi, Ebû Hüreyre'ye;

Develerin hakkı nedir? diye sordu. Ebû Hureyre:

İyisini verirsin, bol sütlü olanını sütü sağılıp sana geri verilmek üzere verirsin, (bir
başkasını) binilip sana iade edilmek üzere verirsin. Erkeğini dişileri aşılayıp sana iade

[291]

edilmek üzere verirsin, sütlerinden içirirsin, dedi.
Açıklama

Ebû Hüreyre'ye "develerin hakkı nedir?" sorusunu soranın Abbâs olduğu, Hâkim'in
rivayetinde geçmektedir.

"bol sütlü olan deveyi menîha olarak vermektir. "Menîha koyun veya deveyi sütünden
faydalanmak üzere birine verip sonra geri almaktır. Buna "minha" da denilir,
ifadesindeki fiili, "âriye verirsin" yani faydalanmak üzere birine verip sonra geri
alırsın, demektir. Sırt anlamına gelen "zahr" kelimesinden maksat, devenin kendisidir,
ifadesi de dişleri aşılatmak için erkek deveyi ariyet olarak vermek anlamına
f2921

gelmektedir.

1661. ...Ubeyd b. Umeyr'den; demiştir ki: Bir adam:



Ya Resûlellah! Develerin hakkı nedir? diye sordu. Râvî önceki hadisin benzerini

T2931

zikretti ve buna "develerin kova larmı ariyet olarak verirsin" sözünü ekledi.

1662. ...Câbir b. Abdullah'tan rivayet edildiğine göre, Peygamber (s. a.) ağacından
koparılmış her on vesk hurmadan fakirler için mescidde bir salkım asılmasını emretti.
r2941

Açıklama

Câdd kelimesi, ism-i meful mânâsında kesilmiş koparılmış demektir. Bazı nüshalarda
"câzz" şeklinde geçmek-
tedir ki, ikisinin de mânâsı aynıdır.

Vesk'in altmış sâ' olduğu ve kilogram olarak hesabı 1559 no'lu hadisin açıklamasında
verilmiştir.

Hadiste geçen emir, nedb içindir. Cumhur bu görüştedir. Bazı Zahirîler onun vücûb
için olduğunu söylemişlerse de Peygamber (s.a.)'in zekât memurlarına gönderdiği
mektuplarda olmayışı, vâcib olmadığına delildir. Zira vâcib olsaydı, mutlaka
Peygamber (s. a.) onu beyân ederdi.

Bu hadis fakirlere şefkat edip -farz olan zekâttan başka- onlara yardım etmenin

[295]

müstehap olduğuna delildir.

1663. ...Ebû Said el-Hudrî (r.a.)'den; demiştir ki:

Resûlullah (s. a.) ile bir seferde iken bir adam devesinin üzerinde geldi de onu sağa
sola çevirmeye başladı. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.):

"Kimin yanında fazla binit varsa onu biniti olmayana versin. Kimin yanında fazla azık
varsa onu azığı olmayana versin" buyurdu. Öyle oldu ki hiç birimizin (sahip olduğu)

[296]

fazla (mal) da hiç bir hakkının olmadığını zannettik.
Açıklama

Gelen adamın devesini sağa sola çevirmesi onu Resûlullah (s.a.)'a gösterip başka
bir deveye ihtiyacı olduğu-
nu imâ etmek içindir. Resûlullah (s.a.) bunu hemen anlamış ve kemal-i nezâketle ona
cevab vermiştir.

Bu hadis Peygamber (s.a.)'in ashabının ihtiyâçlarının karşılanmasına gösterdiği özeni
ve kavmin büyüğünün etbâmı güzel ahlâka ve muhtaçlara yardım etmeye teşvik

r2971

etmesinin gerektiğini açıklamaktadır.

1664. ...îbn Abbas'tan; demiştir ki:

r2981

"Altın ve gümüşü biriktirenler..." âyeti inince durum müs-lümânlarm ağırına
gitti. Bunun üzerine Ömer:



Ben sizi rahatlatırım, diyerek Resûlullah (s.a.)'a gitti ve:

Ey Allah'ın Peygamberi! Bu âyet ashabının ağırına gitti, dedi. Bunun üzerine
Resûlullah (s. a.):

"Allah zekâtı ancak mallarınızdan kalanı temizlemek için farz kıldı, Mirasları da
sizden sonrakilere kalması için farz kıldı" buyurdu. Ömer, tekbîr getirdi sonra
Resûlullah (s. a.) ona:

"Kişinin biriktirdiği en hayırlı şeyi haber vereyim mi? Saliha olan kadın ki, kocası ona
baktığı zaman kocasını sevindirir, kocası emrettiği zaman itaat eder, kocası yanında

f2991

olmadığı zaman onun haklarım korur" buyurdu.
Açıklama

Söz konusu âyetin ashâb-ı kiramın ağırına gitmesi onun umumuna bakıp altın ve
gümüş biriktirmenin azabını

düşünmelerindendir. Hz. Ömer'in konuyu Peygamber (s.a.)'e arz etmesiyle Peygamber
(s.a.) kenz'den maksadın zekâtı verilmeyen mal olduğunu ve Allah'ın zekâtı, malların
fakir haklarından korunması ve temizlenmesi için farz kıldığını haber vermiştir.
Peygamber (s.a.)'in zekâttan sonra mirasları zikretmesi, zekâtını vermek suretiyle mal
biriktirmenin dinen yasak olmadığına daha iyi delalet etmesi içindir. Zira mal
biriktirmek yasak olsaydı, miras meşru olmazdı. Çünkü miras ancak biriktirilip
bırakılmış malda olur. Buna göre söz konusu âyet, mallarının zekâtını vermeyen
müslümanlar hakkında inmiştir. Cumhurun görüşü de budur.

Peygamber (s.a.) yaptığı açıklamadan dolayı Hz.Ömer'in sevindiğini görünce asıl
sevinilecek şeyin başka şey olduğuna işaret buyurarak zekâtını verdikleri müddetçe
mal biriktirmelerinde onlar için bir günâh yoktur.

Ancak kişinin en güzel kazancı güzel huylu sâliha kadındır. Zira altın, bazı ihtiyaçlar
anında iş görür Saliha kadın ise, ölene kadar kocasının yanında kalacak ve onun

□001

huzurlu bir hayat geçirmesine vesile olacaktır.
Bazı Hükümler

1. Zekât vermek farzdır.

2. Kışı gerçek yonunu bilmediği meseleyi bir bilene sorup öğrenmelidir.

3. Allah'ın ve kulların maldaki vâcib haklarını vermek suretiyle mal biriktirmek
mubahtır.

4. Kişi saliha bir kadınla evlenmeyi başkalarına tercih etmelidir.

[3011

5. Saliha kadınla* evlenmek mal biriktirmekten daha hayırlıdır.
33. Dilenenin Hakkı

T3021

1665. ...Hüseyin b. Ali (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.):

r3031

"At üzerinde gelse bile, dilenenin hakkı vardır." buyurdu.



Açıklama



Nefsini zillete düşürüp isteyen hakkında hüsn-i zanda bulunarak görünürde zengin
olup at üzerinde gelse bile,

o atın ariyet olduğuna veya borçlu olup zekât alması caiz olduğuna ihtimal vermeli ve
onu boş olarak geri çevirmemelidir.

Bu hadis müslümanlar hakkında hüsn-i zanda bulunmaya ,onlara yardım etmeye ve
isteyene imkân dahilinde bir şeyler verip onu boş çevirmemeye teşvik etmektedir.
Menhel yazan bu konuda şöyle demektedir:

"Bu hüküm, İslâmiyetin ilk asırlarında yaşayan müslümanlarm durumuna göredir. Zira
onlar Resûlullah (s.a.)'m "Muhtaç olmadıkça insanlardan hiçbir şey isteme. Zira veren
el, alan elden üstündür," hadisiyle "ne zengin ne de sıhhat ve gücü yerinde olana zekât
helâl olmaz," hadis-i şerifıyle amel edip şiddetli bir zaruret içinde olmadıkça
istemezlerdi. Ama günümüz dilencileri ise, dilenciliği meslek edinmişlerdir. Tek
gayeleri mâl toplamaktır. Binaenaleyh dilenmeleri haram olduğu gibi, halkın onlara
vermesi de haramdır."

Bu hadis hakkında mevzu diyenler olmuşsa da, değişik tariklerden rivayet edilmesi

13041

onun mevzu olmadığına delildir. Menli el yazarına göre bu hadis hasendir.

T3051

1666. ...Ali (r.a.) Peygamber (s.a.)'den önceki hadisin benzerini rivayet etmiştir.
Açıklama

Ebû Davud'un bu rivayeti zikretmekten gayesi, bu hadisin mevzu olduğunu
söyleyenlerin iddialarını iptal etmektir. Nitekim Suyûtî de; "bu hadis hasendir, mevzu
olduğunu söylemek uygun değildir" demiştir.

r3061



r3071

1667. ...Resûlullah (s.a.)'e bey'at edenlerden biri olan Ümmü Büceyd'den rivayet
edildiğine göre Resûlullah'a şöyle demiştir:

Ya Resûlullah! Allah'ın salât-ü selamı üzerine olsun- fakir, (gelip) kapımın onunde
duruyor da ona verecek bir şey bulamıyorum.
Bunun üzerine Resûlullah (s.a.) ona şöyle dedi:

"Bir koyunun yanmış tırnağından başka ona verecek bir şey bufamazsan, (hiç

r3081

olmazsa) onu eline ver."
Açıklama

"Bir koyunun yanmış tırnağından" maksat, çok az herhangi birşeydir. Dilenciye
verilen şeyin çok az oluşu hak kında mübalağalı söylenen bir sözdür.



T3091

Bu hadis, dilenciyi boş çevirmemeye teşvik etmektedir.



34. Ehl-i Zimmete Sadaka Vermek

1668. ...Esma (r.a.)dan; demiştir ki:

Kureyş'in (Hudeybiye) antlaşması zamanında annem, İslâm'dan yüz çeviren bir müşrik
olduğu halde (kendisine yardım etmemi) arzulayarak bana geldi de Resûlullah (s.a.)'a:
Ya Resûlellah! Annem İslâm'dan yüz çeviren bir müşrik olduğu halde bana geldi. Ona
yardımda bulunayım mı?" dedim. O da:

mm

"Evet, annene yardımda bulun." buyurdu.
Açıklama

Esma, Hz. Ebu Bekr'in kızıdır. Ebû Dâvûd et-Tayâlisî ile Hâkim' in Abdullah b.
Zübeyr'den rivayet ettiklerine göre Esmâ'nm annesinin adı, Kuteyle bint Abdiluzzâ'dır.
Hz. Ebû Bekir onu Câhiliyye devrinde boşamıştı. Cumhur da bu görüştedir. Hattâbî
derki:

"Peygamber (s.a.)'in Esmâ'ya annesine yardımda bulunmasını emretmesi, aradaki
akrabalıktan dolayıdır. Değilse ona zekât vermesi, caiz değildir. Çünkü zekât,
müslümamn hakkıdır. Müslüman olmayana verilmez. Şayet annesi müslüman olsaydı
bile yine de zekât vermesi caiz olmazdı. Çünkü ona nafaka vermesi üzerine vâcibti.

13111

Ancak borçlu olup, borçlular fonundan ona verilmesi müstesna."
Bazı Hükümler

1. Bu hadis' Esmâ (r-anhâ)'nm faziletli biri olduğuna delildir.

2. Kâfir olan yakın akrabaya yardımda bulunmak caizdir.

3. Kâfirlerle sulh anlaşması yaparak onlarla muamelede bulunmak caizdir.

4. Bazıları bu hadisi delil göstererek "Müslüman bir kimsenin, kâfir anne ve babasına

1312]

nafaka vermesi vâcibtir" demişlerdir.

35. Esirgenmesi Caiz Olmayan Şeyler

1669. ...Babasından rivayette bulunan ve kendisine Buheyse denilen bir kadından
rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Babam, Peygamber (s.a.)'den izin alarak (başını) onun gömleğinin altına soktu da
öpüp sarılmaya başladı. Sonra:

Ya Resûlullah! (başkasından) esirgenmesi helâl olmayan şey nedir? diye sordu.
Peygamber (s. a.):

"Sudur" diye cevap verdi. Babam tekrar:

Ey Allah'ın Peygamberi! (Başkasından) esirgenmesi helâl olmayan şey nedir" diye

sordu. Peygamber (s. a.):

"Tuzdur" cevâbını verdi. Babam yine:



Ey Allah'ın Peygamberi! (Başkasından) esirgenmesi helâl olmayan şey nedir? diye
sordu. Peygamber (s. a.):

13131

"Hayrı işlemen, senin için hayırlıdır." cevâbım verdi.
Açıklama

Buheyse'nin babasının, başım Peygamber (s.a.)'in gömleğinin altına sokması, onun
tenini öpmek içindir. Bunu da cesedini cehennem ateşinden kurtarmak arzusuyla
yapmıştır.

Suyun esirgenmesinin helâl olmaması, sahibinin ona ihtiyacı olmaması halindedir.
Zira Ahmed b. Hanbel'in Ebû Hureyre'den merfû olarak rivayet ettiği hadiste
Peygamber (s. a): "İhtiyaç duyulmayan fazla su başkasından esirgenmez"
buyurmaktadır.

Alimler sulan üç kısma ayırmışlardır:

1. Nehir ve vâdîlerde akan sel suları gibi sahibi olmayan sular: Bunlardan herkes
yararlanabilir.

2. Depo ve kaplara doldurulan sularla evlerde musluklardan akan şehir suları gibi
sahibi olan sular: Bu gibi sulardan ancak sahihlerinin izni ile yararlanılabilir.

3. Kanal, kuyu, pınar vb. sular: Hanefîlere göre, bu sulardan herkes yararlanabilir.
Delilleri bu hadis ile "suyun esirgenmesi" babında gelecek olan şu hadistir:
"Müslümanlar, üç şeyde ortaktır: otta, suda ve ateşte."

Şafiî'ye göre ise, bu gibi sulardan yararlanılabilir. Ama bulundukları yerlerin
sahiplerinin rızası olmadan onlarla arazî sulanmaz.

Ahmed b. Hanbel ile bazı Şâfiîlere göre de bu gibi sular depolara doldurulmuş
sahihleri olan sular gibidir. Ancak bu görüş reddedilmiştir. Zira bu gibi sular, sahipli
sulardan ziyâde sel sulan kabilinden sayılmıştır. Bu babın hadisi ile benzeri hadisler,
sular arasında bir farkın olmadığına ve hepsinin bu konuda aynı olduğuna delâlet
etmektedirler. Ancak âlimler, ikinci şıkta anlatılan suların, sahihlerinin milki
olmasında ittifak etmişlerdir. Milkin gereği ise sahibine ait olup onun tasarrufunda
bulunmasıdır, ortak mal olması değildir. Buna göre söz konusu hadislerdeki umum,
ikinci şıkta anlatılan sular dışındaki sulara mahsûstur.

Anlaşıldığına göre birinci şıkta geçen sulardan yararlanabilme konusunda âlimler
arasında ihtilâf yoktur. Keza ikinci şıkta geçen sulardan yararlanabilmek için nefsin
tehlikeye düşmesi gibi, bir zaruret olmadıkça sahihlerinden izin almak gerektiği
hususunda da ihtilâf yoktur. Üçüncü şıkta ise, ihtilâf vardır. Onu bazıları birinci şıkka
benzetip caiz görmüş, bazıları da ikinci şıkka benzetip izne bağlamıştır.
Tuzun esirgenmesi meselesine gelince bazı âlimler bu hükmü her türlü tuza teşmil
ederken, diğerleri de mülk olmuş tuzu bundan istisna etmiş ve "sahibi onu başkasından
esirgeyebilir" demişlerdir.

Buheyse'nin babası olan sahabinin aynı soruyu tekrarlaması, Peygamber (s.a.) ile
konuşmaktan zevk almasından dolayıdır.
Peygamber (s.a.)'in ona:

"Hayır işlemen, senin için hayırlıdır" buyurması, hâstan sonra âmmı zikretmek
kabilinden olup aynı soruyu bir daha sormamasını sağlamıştır.

Bu hadîs, hayır işlemeye ve verilmesi alışıla gelen şeyleri esirgememeye teşvik



13141

etmektedir.



36. Camilerde Dilenmek

015]

1670. ...Abdurrahman b. Ebî Bekr' den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.):
"İçinizde bugün fakir doyuran kimse var mı?" diye sordu da Ebû Bekir (r.a.):
Camiye girdiğimde dilenen bir dilenci gördüm de (oğlum) Abdurrahman'm elinde bir

13161

parça ekmek buldum. Ondan alıp o fakire verdim, dedi.
Açıklama

Cumhura göre camide dilenmek ve sadaka vermek câizdir. Ancak dilenci, dilenirken
ısrar ederse veya cemaatin üzerinden atlayarak onları rahatsız ederse dilenmek de, ona
sadaka vermek de haramdır.

Hanefîlere göre, ise camide ne şekilde olursa olsun dilenmek haram, dilenciye sadaka
vermek de mekruhtur. Bunlara göre bu hadis zayıftır. Zira senedinde Mübarek b.

13171

Fedâle vardır ki, bir çok muhaddis tarafından zayıf görülmüştür.
Bazı Hükümler

1. Bu hadiste sadaka Vermeye teşvik vardır.

2. Camide dilenmek caizdir.

3. Camide sadaka vermek caizdir.

4. Bu hadis Ebû Bekir (r.a.)'in hayır işlemeye düşkünlüğüne ve üstünlüğüne delâlet

13181

etmektedir.

37. Allah'ın Zatı İçin Dilenmenin Çirkinliği

1671. ...Câbir' (r.a.)den; demiştir ki: Resûlullah (s.a.):

[3191

"Allah'ın zâtı için ancak cennet istenir." buyurdu.
Açıklama

Hadiste geçen "vech" kelimesinden maksat, halef âlimlere göre Allah'ın zâtıdır. Selef
ise, bu kelimeyi te'vil etmeden hakiki anlamı olan "yüz" şeklinde anlamışlar. Ancak
keyfiyyetini yalnız Cenab-ı Allah'ın bildiğini, dolayısıyle onun, mahrukatın yüzlerine
benzetilmesinden münezzeh olduğunu söylemişlerdir.

Bu hadis Allah'ın zâtı için dünya metâım istemenin uygun olmadığına delâlet
etmektedir. Ancak bu hüküm, kendisinden sadaka istenilen kişinin bu sözden canı
sıkılması ve dilenciyi boş çevirmesi hâline hamledilmiştir. Şayet Allah'ın
anılmasından hoşlanıp etkilenen ve dilenciyi boş çevirmeyen biri ise, Allah için



T3201

istemek caizdir. Bu hadisle bundan sonraki hadisin arası böyle cem'edilmiştir.



38. Allah İçin İsteyene Vermek

1672. ...Abdullah b. Ömer (r.a.)'den; demiştir ki Resûlullah (s.a.):

"Allah için size sığman kimseye yardım edin. Allah için isteyen kimseye verin. Sizi
davet edenin dâvetine icabet edin, size iyilik yapanı mükâfatlandırın. Eğer onu
mükâfatlandıracak bir şey bulamazsanız, -karşılıkta bulunduğunuza kanaat getirinceye

1321]

kadar- ona dua edin" buyurdu.
Açıklama

Dâvete icâbet etme emri, davetin islâm'a uygun olmasına bağlıdır. Şayet davet, İslâm'a
aykırı ise, ona icabet edilmez.

iyilikte bulunmak, fiilî olabildiği gibi soz ile de olabilir. Kişi, kendisine iyilikte
bulunanın iyiliğine karşılık iyilikte bulunmalıdır. Nitekim Cenab-ı Allah da "iyilikte
bulunmanın karşılığı ancak iyilikte bulunmaktır" buyurmaktadır. Karşılık olarak
iyilikte bulunmak için bir şey bulunamadığı takdirde dua edilir. Yapılacak dua ile ilgili
olarak Tirmizî ve Nesâî'nin Usâme b. Zeyd (r.a.)'den rivayet ettikleri hadîste Hz.
Peygamber (s.a.) şöyle buyurmaktadır:

"Kime iyilik yapılır da yapanına "Allah seni hayırla mükâfatlandırsın" derse, ona tam
senada bulunmuş olur."

Bu hadisten anlaşıldığına göre iyilikte bulunana şeklinde duâ etmekle ona teşekkür
edilmiş ve mükâfatı Allah'a havale edilmiş oluyor. Dilenci, Aişe (r.anhâ)'ya duâ ettiği
zaman o da dilenciye aynı duâ ile mukabelede bulunur, sonra sadaka verirdi. Aişe
(r.anhâ)'ye; "Hem mal veriyorsun, hem de dua ediyorsun, nasıl oluyor?" diye
sorulduğunda şöyle cevâp vermiştir: "Şayet ona dua etmeyecek olursam onun dua et-
mekten dolayı benim üzerimde olan hakkı, benim sadaka vermekten dolayı onun
üzerinde olan hakkımdan daha çok olur. Bana yaptığı duanın aynısmı ona yapıyorum
ki duasının karşılığını verip sadakam hâlis olsun."

f3221

Bu hadis, güzel ahlâklı olup iyilikte bulunmaya teşvik etmektedir.

39. Kişinin Bütün Malını Sadaka Olarak Vermesi (Caiz Midir?)

1673. ...Câbir b. Abdullah el-Ensârî (r.a.)'den; demiştir ki:

Resûlullah (s.a.)'in yanmdaydık, bir adam yumurta kadar bir altın getirip şöyle dedi:
Ya Resûlullah! Bunu maden ocağında buldum. Al, bu sadakadır. Bundan başka bir
şeyim yok.

Resûlullah (s.a.), ondan yüz çevirdi. Sonra o adam,. Resûlullah (s.a.)'a sağ tarafından
geldi, aynı şeyleri söyledi. Resûlullah (s.a.) yine ondan yüz çevirdi. Sonra ona sol
tarafından geldi. Resûlullah (s.a.) yine ondan yüz çevirdi. Sonunda arkasından geldi
bu sefer Resûlullah (s.a.), onu aldı ve adama attı. Eğer ona değseydi incitirdi veya
yaralardı. Arkasından Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu:

"Biriniz, sahib olduğu şeyi getirip: "-Bu sadakadır" diyor, sonra da oturup insanlara



T3231

avuç açıyor. Sadakanın en faziletlisi, fazla maldan verilenidir."



Açıklama

Peygamber (s.a.)'in, o adamdan yüz çevirmesi, onun durumunda olanların mallarının
tümünü sadaka olarak vermelerinin doğru bir hareket olmadığına işaret etmek içindir.

13241

Adam işaretten anlamaymca Peygamber (s. a.), ona sözle söylemiştir.
Bazı Hükümler

1. Maldan ihtiyaç kadarı bırakıldıktan sonra sadaka vermek daha erdaıdır.

2. İşlerin yürütülmesinde ifrat ve tefrite düşürmemelidir.

3. Devlet başkanı, bütün malını sadaka olarak veren kişinin, fakirliğe
dayanamayacağını bilirse, sadakayı sahibine iade eder.

4. İnancı zayıf olan kişinin malının tümünü sadaka olarak vermesi mekruhtur. Çünkü
böyle bir kimse fakirliğe mâruz kalır, sadaka verdiğine pişman olur. Böylece hem
malından olur, hem de sevaptan mahrum kalır. Ama Ebû Bekir (r.a.) gibi inancı
sağlam olan kişilerin, mallarının tamamını sadaka olarak vermeleri mekruh değildir.
Bunun için Ebû Bekir (r.a.) tüm malını sadaka olarak verdiği zaman Resûlullah (s. a.)
ona ses çıkarmamıştır.

Bu hadisin, senedinde Muhammed b. İshak'm alması sebebiyle zayıf olduğu
1325]

söylenmiştir.

1674. ...Bir önceki hadisi Abdullah b. İdris, Muhammed b. İs-hak'tan aynı sened ve
mana ile rivayet etmiş ve (Resûlullah'm sözüne):

13261

"Bizden malını al, bizim ona ihtiyacımız yok" ibaresini ilâve etmiştir.

1675. ...Abdullah b. Sa'd'dan rivayet edildiğine göre Ebû Said el-Hudrî'yi şöyle
söylerken işitmiştir:

Bir adam mescide girdi. Resûlullah (s. a.) oradakilere elbise tasadduk etmelerini
emretti. Onlar da tasaddukta bulundular. Bunun üzerine Resûlullah (s. a.), o adama
onlardan ikisinin verilmesini emretti, sonra sadaka vermeye teşvik etti. O adam da
gelip iki elbiseden birini tesadduk etti. Resûlullah (s. a.) ona bağırdı ve:
r3271

"Elbiseni al" dedi.
Açıklama

Bu hadisin Sünen-i Nesâî'deki rivayeti şöyledir: Ebû Said el-Hudrî'den şöyle rivayet
edilmiştir:

Bir adam Resûlullah (s. a.) cuma günü hutbe irâde ederken mescide girdi. Resûlullah
(s.a.) ona; "iki rekat namaz kıl," dedi. O adam ikinci cuma Resûlullah (s.a.) hutbe
okurken geldi. Resûlullah yine; "iki rekat namaz kıl," dedi. Üçüncü cuma tekrar geldi.



Resûlullah (s. a.); "iki rekat namaz kıl" dedikten sonra (cemaate); "tasaddukta
bulunun" dedi. Onlar da tasaddukta bulundular. Resûlullah (s. a.) ona iki elbise verdi.
Daha sonra Resûlullah (s. a.), yine, "tasaddukta bulunun" dedi. O adam da o iki elbi-
seden birini tasadduk etti. Bunun üzerine Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:
"Şuna bakın, o mescide kötü bir kılıkta girdi ona dikkat edip tasaddukta bulunmanızı
bekledim. Yapmadınız. Ben "tasaddukta bulunun" dedim. Siz tasaddukta bulundunuz.
Ben de ona iki elbise verdim. Daha sonra yine "tasaddukta bulunun" dedim. Peşinden

D281

o iki elbisesinden birini tasadduk etti. Elbiseni al!" dedi ve onu azarladı.
Bazı Hükümler

1. Kişinin muhtaç olduğu şeyi tasadduk etmesi mekruhtur.

2. Devlet başkanı, kişinin muhtaç olduğu şeyi sadaka olarak verdiğini görürse, onu

P291

geri çevirmelidir.

1676. ...Ebû Hüreyre'den; demiştir ki:
Resûlullah (s. a.):

"Sadakanın en hayırlısı, geride zenginlik bırakan -veya bol maldan verilen- sadakadır.

r3301

Tasadduka, bakmakla yükümlü olduğun kimselerden başla." diye buyurmuştur.
Açıklama

Kişinin malının bir kısmım sadaka olarak verip de ihtiyacına yetecek kadarını
bırakması, 1673 no'lu hadiste de açıklandığı üzere tüm malını verip başkalarına el açıp
yük olmasından daha iyidir.

Bu hadisin râvilerinden birisi, "geride zenginlik bırakan" sözü ile "bol maldan verilen
sadaka" sözünden, hangisini duyduğu hususunda şüphe etmiştir.
"Bakmakla yükümlü olduğun kimselerden başla" sözünden maksat, kişinin, önce
üzerine nafakası vâcib olanların ihtiyaçlarını karşılayıp onları başkalarına muhtaç

£3311

etmemesi ve ondan sonra başkalarına tasaddukta bulunmasını sağlamaktır.
Bazı Hükümler

1. Malın tümünü tasadduk etmek mekruhtur.

2. Nafaka ve benzen konularda önceliğe riayet

edilmesi gerekir. Sıralamada önce kendi nefsi, sonra aile fertleri gelmelidir. Bulûğ
çağma erip de mal ve kazancı olmayan çocukların nafakası konusunda âlimler ihtilâf
etmişlerdir:

a. Bazı âlimlere göre çocukların her durumda nafakaları babalarına aittir.

b. Cumhura göre erkek çocuklar baliğ oluncaya, kız çocuklar da evleninceye kadar
nafakaları babalarına aittir. Ancak bunlardan kötürümlük veya hastalıktan dolayı

T3321

kazanç elde edemeyenlerin nafakaları yine babalarına aittir.



40. Kişinin, Bütün Malını Tasadduk Etme Ruhsatı

1677. ...Ebû Hüreyre'den rivayet edildiğine göre o, şöyle demiştir.Resûlullah (s.a.)'a:

Ya Resûlullah; Hangi sadaka daha faziletlidir? dedim. O (s. a.) da:

"Fakirin gücünün yettiğidir. Bakmakla yükümlü olduğun kimselerden başla" buyurdu.

f3331



Açıklama

Sadakanın daha faziletli oluşundan maksat, sevabının daha çok olmasıdır "cuhd"
kelimesi, imkân ve güç, "el-Mükıll" kelimesi de az malı olan fakir
anlamında .kullanılmıştır.

Sevabı en çok olan sadaka fakirin güç yetirebildiği ve zorlanarak verdiği sadakadır.
Bu sadaka az da olsa zenginin zorlanmadan verdiği çok olan sadakadan daha
sevablıdır. Nitekim Nesâî'nin Ebû Hüreyre (r.a.)'den merfû olarak rivayet etmiş olduğu
bir hadiste şöyle buyuruim aktadır: "Bir dirhem, yüzbin dirhemi geçti." (Oradakiler):
"Nasıl?" dediler. Resûlullah (s.a.):

"Bir adamın iki dirhemi olur da birini tasadduk eder. Bir başka adam malının bir
tarafına gider de ondan yüz bin dirhem alıp onu tasadduk eder" buyurdu.
Böylece Resûlullah (s.a.) iki dirheminden birini tasadduk edenin alacağı sevabın,
geniş servetinin bir ucundan yüz binleri alıp sadaka verenin alacağı sevabı geçeceğini

£3341

bildirmiştir.
Bazı Hükümler

1. Sabırlı çalışkan ve Cenâb-ı Allah'a tevekkül eden kimselerin bütün mallarını
tasadduk etmeleri, mekruh değildir. Ama böyle olmayanların kendilerinin ve
bakmakla yükümlü oldukları kişilerin ihtiyaç duydukları şeyleri, sadaka olarak ver-
meleri mekruhtur. Alimler bu babta geçen hadislerle bir önceki babta geçen hadislerin
aralarım bu şekilde bulmuşlardır.

2. Sabırlı fakirin sadakası az da olsa, zenginin çok olan sadakasından daha faziletlidir.
Çünkü fakir şiddetli ihtiyacına rağmen nefsiyle mücâdele etmiş ve zenginin

r3351

katlanmadığı bir meşakkate katlanmıştır.

1678. ...Eşlem (r.a.)'den; demiştir ki: Ömer b. el-Hattâb'ı şöyle söylerken işittim:
Resûlullah (s.a.) bir gün bize sadaka vermemizi emretti. Bu (emir) bende mal bulunan
bir zamana rastladı. (Kendi kendime) "bir gün Ebû Bekr'i geçersem işte bugün
geçerim" dedim ve malımın yarısını getirdim. Resûlullah (s.a.):
"Ailene ne bıraktın?" dedi. Ben de:

Bu kadarını, dedim. Ebû Bekir de malının hepsini getirdi, sonra Resûlullah (s.a.) O'na:

"Ailene ne bıraktın?" dedi. O da:

Onlara Allah ve Resulünü bıraktım dedi. (O'na);



T3361

Bundan sonra seninle hiçbir şeyde asla yarışmam, dedim.
Açıklama

Hadiste geçen ifâdesindeki edatının nâfıye olma ihtimali olduğu gibi şartiyye olma
ihtimali de vardır. Terceme şartiyye olmasına göre yapılmıştır. Şartın cevâbı mah-zuf
olup makabli ona delâlet etmektedir. Nâfiye oluşuna göre ise, tercemesi şöyle olur:
"Bugün Ebû Bekri geçeyim, (daha önce) hiçbir gün onu geçemedim."
Hadis-i şerifte görüldüğü üzere Ebû Bekir (r.a.)'in bütün malını tasadduk etmesine,
Peygamber (s. a.) karşı çıkmamış, bundan önceki hadislerde geçtiği üzere altın ve
elbiseyi reddettiği gibi Ebû Bekr'in sadakasını reddetmemiştir. Çünkü Resûlullah (s. a.)
onun kuvvetli imanını, güzel sabrını ve Allah'a tevekkülünü biliyordu.
Bu hadis, sıhhati yerinde, akh başında, borçsuz ve varsa bakmakla yükümlü olduğu
kimselerle beraber darlığa sabırlı olan bir kimsenin bütün malını tasadduk etmesinin
caiz olduğuna delâlet etmektedir. Bu şartlardan birisi bulunmazsa, malın tümünü
tasadduk etmek mekruh olur. Müstehap olan, malın üçte birini tasadduk etmektir.
Cumhur, bu görüştedirler. İmam Mâlik ve Evzâî'ye göre, ancak malın üçte birini
tasadduk etmek caizdir. Bütün malını sadaka olarak veren bir kişiye üçte ikisi iade
edilir.

Hadis, sadakanın ve sadakaya teşvik etmenin faziletine, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer'in

r3371

üstünlüklerine, onların hayır işlemeye düşkünlüklerine delâlet etmektedir.
41. Su Vermenin Fazileti

1679. ...Said' (b. el-Müseyyeb)den rivayet edildiğine göre, Sa'd (b. Ubâde) Peygamber
(s.a.)'e geldi ve O (s.a.)'na:

Hangi sadaka (çeşidi) sana daha sevimlidir? dedi. Resûlullah (s. a.):
r3381

"Sudur" buyurdu.



Açıklama

Burada su hayratı genel olarak zikredilmiştir, ifâde in-san ve hayvanların içmesi,
bitkilerin sulanması ve insanların kullanması için olan her çeşit su hayratını içine
almaktadır.

Bu hadis munkatı'dır. Çünkü Said b. Müseyyeb, Sa'd b. Ubâde'nin zamanına

r3391

yetişmemiştir. Said, Sa'd'm vefat ettiği tarih olan H.15'de doğmuştur.

1680. ...Bir önceki hadisin aynısını Katâde, Said b. Müseyyeb ile Hasan el-Basrî'den

[3401

onlar da Sa'd b. Ubâde'den rivayet etmişlerdir.



Açıklama



Bu hadis de mımkatı'dır. Zira Hasan el-Basrî H. 21 yihnda doğmuştur. Ancak bu
durum, hadisin sıhhatine zarar vermemektedir. Zira Said b, el-Museyyeb olsun, Hasan

[3411

el-Basrî olsun adil olmayandan hadis rivayet etmezler.

1681. ...Sa'd b. Ubâde'den rivayet edildiğine göre O, şöyle demiştir:

Ya Resûlullah! Sa'd'm annesi öldü. Hangi sadaka (çeşidi) daha faziletlidir? Resûlullah
(s.a.):

"Su" buyurdu. Râvi dedi ki:

I342J

Sa'd bir kuyu kazdırdı ve "bu kuyu Sa'd'in annesinin kuyusudur." dedi.
Açıklama

Hadis, su hayratının faziletine, sadakanın ölüye fayda verip savabmm ona
ulaşacağına ve Sa'd b. Ubâde'nin annesine olan hürmet ve güzel muamelesine delâlet
£3431

etmektedir.

1682. ...Ebû Said'den rivayet edildiğine göre Peygamber (s.a.) şöyle buyurmuştur:
"Hangi müslüman elbise ihtiyacı olan başka bir müslümana bir elbise giydirirse, Allah
da ona cennetin yeşil elbiselerinden giydirir. Hangi müslüman aç bir Müslüman
doyurursa, Allah da onu cennet meyvelerinden doyurur. Hangi müslüman susamış bir

13441

müslümana su verirse, Allah da ona (kabı) mühürlü hâlis cennet şarâbı içirir."
Açıklama

Hadiste geçen kelimesinden maksat, elbiseye ihtiyaç duymaktır. hâlis cennet şarâbı ise
mühürlü demektir, kaplarının ağzı mühürlü, sahiplerinden başkası için açılmayan,
içenlerinin, sonunda nefis bir koku gelen değerli cennet şarâbı anlammadır. Hadis-i

[345]

şerifte geçen güzel amellere, teşvik vardır.

42. Faydalanmak Üzere Başkasına Ariyet Vermek

1683. ...Ebû Kebşe es-Selûlî'den; demiştir ki:

Abdullah b. Amr'ı işittim, şöyle diyordu: Resûlullah (s.a.): "Kırk haslet vardır ki
bunların en üstünü (sütünden faydalanmak üzere verilen) keçi ariyetidir. Bunlardan bir
hasleti, -sevabını umarak ve ona va'dedilen şeyi tasdik ederek- işleyen kimseyi, bu

[346]

sayede Allah cennete koyar" buyurdu.

Ebû Dâvûd dedi ki: Müsedded'in hadisinde Hassan dedi ki: "Keçi ariyetinden başka,
selâm almak, aksırana dua etmek, geçenlere eziyet veren şeyleri yoldan kaldırmak ve

[347]

benzen hasletleri de saydık onbeş haslete varamadık."



Açıklama



Bu hadis, Ebü Davud'a iki yolla ulaşmıştır. Bunlardan biri İbrahim b. Mûsâ, diğeri de
Müsedded'tir. Burada zikredilen lafızlar, müsedded yoluyla gelen hadise ait lâfızlardır.
Bâb'm başında geçen kelimesi, ariyet manasmdadır. Ariyet ise, menfaati başkasına
karşılıksız vermek manasınadır. Buradaki ariyetten maksat, yün veya sütünden bir süre
faydalanıp iade etmek üzere başkasına koyun, keçi, sığır ve deve gibi bir hayvanı
vermektir. Hadiste yalnız keçi zikredilmiştir. Diğerleri de kıyasla aynı hükmü
taşımaktadır. Hatta bunların menfaati daha fazla olduğu için sevabı da daha çok olur.
Resûlullah (s.a.) kırk hasletin ne olduğunu açıklamamıştır. Bunları açıklamaması her
türlü iyi işe teşvik sebebiyledir. Şayet belirtilmiş olsaydı insanlar onları işleyip
diğerlerini terk edebilirlerdi. Bu bakımdan Kadir Gecesi de Ramazan ayı içinde
gizlenmiştir.

Ebû Dâvûd bu hadisin sonunda Müsedded yoluyla gelen rivayetteki fazlalığa işaret
etmiştir. Bu fazlalıkta bildirildiğine göre Hassan, hayırlı işleri saymış, fakat onbeşe
varamamıştır. Onun varamaması başkalarını da varamayacağı anlamına gelmez.
Bazıları bu hasletleri kırktan fazlaya bile çıkarmıştır. Aç bir kimseyi doyurmak,
susamışa su vermek, selâmı önce vermek, sanat öğretmek, ip, ayakkabı bağı ve
benzeri şeyleri vermek, güler yüz göstermek, arkadaşsız olana arkadaşlık etmek,
başkasının üzüntüsünü gidermek, muhtaca yardım etmek, müslümânm kusurunu ört-
mek, meclise sonradan gelene yer vermek, müslümanı sevindirmek, zulme uğrayana
yardım etmek, zâlimi zulümden alıkoymak, iyilik yolunu göstermek, dargınların
arasını düzeltmek, dileniciyi tatlı sözle geri çevirmek, müslümânm namusunu
korumak, ağaç dikmek, iş görmek, hasta ziyaret etmek, tokalaşmak, Allah için
sevişmek, Allah için ziyâretleşmek, Allah için birbiriyle oturmak, Allah için
buğzetmek, nasihat, merhamet ve iyiliği emretmek gibi iyilikler sayılabilir.

IM81

Bu hadis, Allah rızası için her çeşidiyle hayır işlerine teşvik etmektedir.

43. Vekâleten Vereceği Sadakayı Muhafaza Eden Kimsenin Ecri

1684. ...Ebû Musa'dan; demiştir ki: Resûlullah (s.a.) şöyle buyurdu:
"Verilmesi emredilen şeyi (sadakayı) gönül hoşluğuyla emrolunan kişiye (fakire)
eksiksiz, tam olarak verinceye kadar (koruyan) emin kasadar, sadaka veren iki kişiden
[3491

biridir."
Açıklama

Bu hadis-i şerif, başkasının malını koruyup verilmesi gereken yere onu ulaştıran
vekilin, mal sahibi gibi ecir ala-
cağım beyân ediyor. Her ikisinin hadiste mutasaddık (sadaka veren) diye
isimlendirilmesinden bu hüküm çıkarılmaktadır. Bu ifâde verilecek ecrin, mal
sahibinin ecrine denk olmasmı gerektirmez. Asıl maksat, ikisinin de ecre nail
olacaklarını beyân etmektir. Ancak ecre nail olması için vekilde bazı şartların
bulunması lâzımdır. Hadisin Sahih-i Buharî'deki rivayeti de göz önüne alınırsa, bu



şartlar şöyle özetlenebilir:

a. Sadaka vermeye vekil tayin edilmiş olmak,

b. Müslüman olmak,

c. Emin olmak,

d. Emri tamamen yerine getirmiş olmak,

e. Emredilen malı gönül hoşluğu ile vermek.

Hadis, emânetin korunmasına, iyilikte yardımlaşmaya A vekili emre iyi niyetle uymaya
r3501

teşvik ediyor.

44. Kadının Kocasının Evindeki Maldan Sadaka Vermesi (Caîz Midir?)

1685. ...Aişe (r.anhâ)'dan; demiştir ki:
Resülullah (s. a.) şöyle buyurdu:

"Kadın kocasının evinden kötülük kastetmeksizin infak ederse, ona infakm sevabı,
kocasına da kazanmasının sevabı verilir. Hizmetçisine de o kadar sevab verilir.

[351]

Onlardan birisi diğerlerinin sevabını eksiltmez."
Açıklama

Erkeğin kazancından kadının tasarrufta bulunması gerekir. Buradaki rivayette, gerekse
diğer hadis kitaplarındaki rivayetlerde bazı kayıt ve şartlara bağlanmıştır.
Hadiste geçen kötülük kast etmeksizin" kaydından infak edilen şeyin âdeten verilen
şeylerden olması, örfen belirlenmiş miktarları geçmemesi, israf hududuna varmaması,
aile dirliğim bozmaması gibi şartlar anlaşılmaktadır.

Asıl önemli olan da kadın veya hizmetçinin mal sahibinin infaka rızasının olup
olmadığını bilmesidir. Bu bakımdan kadının, kocasına ait maldaki tasarrufunun sahih
olması, erkeğin açıkça veya delâleten iznini bilmesine bağlıdır. Koca ile diğer insanlar
arasında bu bakımdan fark yoktur. Meselâ kadın, örfen verilecek miktarda ve
verilmesi âdet olan bir şeyi vermişse kocanın delâleten izni var sayılır. Eğer örf, kesin
olarak izne delâlet etmiyorsa, kocanın izni şüpheli ise, veya verilen malın benzerleri-
ne, kocanın cimrilik yaptığı bilinir ve onun bu halinden razı olmayacağı anlaşılırsa,
kadının veya başkasının o malı vermesi caiz olmaz. Açıkça mal sahibinin izninin
alınması gerekir.

Hadis, kadın ve hizmetçiyi yukarıda zikredilen şartlar dahilinde dilenciyi boş

[352]

çevirmemeye teşvik ediyor. Bu davranıştan dolayı alınacak ecri bildiriyor.

1686. ...Sa'd'dan rivayet edildiğine göre O, şöyle demiştir:

Resülullah (s. a.) kadınlardan bey'at aldığı zaman Mudar kabilesi kadınlarından olduğu
zannedilen cüsseli bir kadın kalktı ve:

Ey Allah'ın Resulü! Biz babalarımıza ve oğullarımıza yüküz Ebû Dâvûd:
"zannediyorum hadiste "kocalarımıza" ilâvesi de vardır" dedi- onların malından
(izinsiz) bize neler helâl olur? dedi.Resûlullah (s.a.) da:

"Ratb, onu hem yer, hem de hediye edersiniz," buyurdu. Ebû Dâvûd: Ratb, ekmek,
sebze ve yaş hurmadır, dedi. Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadisi (Süfyan) Sevrî de,



T3531

Yûnus'îan rivayet etmiştir.



Açıklama

Hadis-i şerifte bahsedilen bey'at, Mekke fethedildiği gün yapılmıştır. Ratb, kurunun
zıttı, yaş anlamına gelir. Burada ratbdan maksat, çok dayanmayan ve saklanması
mümkün olmayan meyve, sebze, pişmiş yemek gibi şeylerdir. Ebû Davud'un
açıklamasına göre ratbdan ekmek, sebze ve yaş hurma kast edilmiştir.
Sahibinin izni olmadan kadınların adı geçen şeylerde tasarrufuna, çabuk bozulacakları,
yenmezse çürüyüp atılacakları için izin verilmiştir. Ama kuru olanlar çabuk bozulmaz
ve saklanabilir. Bu sebeble kuru olan meyve ve sebzeler üzerinde tasarruf, sahibinin
izni olmadan caiz değildir.

Ebû Davud'un Siıfyân es-Sevrî'den aynı hadisin rivayet edildiğini belirtmesi hadisin
iki yoldan geldiğini belirterek onu takviye etmek içindir.

Bu hadis, sahabe kadınlarının dinî hükümleri öğrenmeye düşkün olduklarına, babanın
malında çocuğun, çocuğun malından babanın, kocanın malından kadının -eğer o mal
saklanamayacak cinstense- sarih izin almaksızın tasarruf edebileceklerine delâlet eder.
[3541

1687. ...Hemmâ b. Münebbîh dedi ki; Ebû Hureyre'yi şöyle derken işittim:
Resûlullah (s. a.): "Kadın izin almaksızın kocasının kazancından infak ederse, ona

T3551

kocasının ecrinin yarısı vardır," buyurdu.
Açıklama

Bu hadiste geçen izin, sarih izindir. Yani kadın kocasının malından -rızâsına
delâlet eden bir karine olduğu halde ondan açıkça izin almaksızın- infak ederse ondan
ecir alır. Eğer erkeğin rızasında şüphe edilirse, kadın her hangi bir ecir alamadığı gibi
günahkâr da olur. Hadisi "kadın, kocasının bilgisi dışında kendi nafakasına mahsuben
erkeğin malından alır ve onu infak ederse..." diye anlamak da mümkündür. Böylece
erkek, verilen mal kendi kazancından olduğu, kadın da kendi nafakasından verdiği için
ecre nail olur. Böyle bir yorumla bu hadis ve 1688 no'lu hadis cem' edilmiş olur.
Buradaki ecrin yarısı, verilecek sadakadan hâsıl olacak sevabın yarısı anlamına
değildir. Çünkü 1685 no'lu hadiste; "bunlardan birisi, diğerlerinin sevabını eksiltmez"
hükmü yer almıştı. O halde bu hadisteki "ecrin yarısı" ifâdesini, kadın da erkek gibi
ecre hak kazanır, şeklinde te'vil etmek gerekir.

Kirmanı şöyle diyor: (1685 no'lu hadiste geçen) "Bunlardan birisi diğerlerinin sevabını
eksiltmez" hükmü kadının infakı kocasının emri ve sarih izni ile olursa geçerlidir.
Ama bu hadiste olduğu gibi erkeğin emri bulunmaz fakat rızasının bulunduğu samlırsa
onlardan her birine hâsıl olacak ecrin yarısı vardır. Böyle bir te'ville hadis zahirine

f3561

göre anlaşılmış olur.

1688. ...Ata'mn, Ebû Hüreyre'den rivayet ettiğine göre kadının, kocasının evindeki



(maldan) sadaka verip veremeyeceği konusunda o, şöyle demiştir:

Hayır, kadın ancak kendi nafakasından (tasadduk eder) sevap da karı ile koca arasında

ortaktır. Kadının kocasının malından sadaka vermesi, ancak onun izniyle helâl olur.

[3521

Ebû Dâvûd dedi ki: Bu hadis Hemmâm'm hadisini zayıflatır.
Açıklama

Ebû Dâvûd her ne kadar bu hadisin daha önce geçen Hemmam hadisini zayıflattığım
söylemışse de orada beyan edildiği üzere hadisler arasında bir tezâd söz konusu
değildir, diyebiliriz. Tezatın varlığını kabul etsek bile, Hemmâm'm hadisi sahih ve
merfu bir hadistir. Buharı ve Müslim, Sahihlerinde tahriç etmişlerdir. Bu hadîs ise,

r3581

mevkûf dur. Hatta bazı Ebû Dâvûd nüshalarında bu son ilâve cümle de yoktur.
45. Sılay-ı Rahim (Akrabaya İyilik Etmek)
1689. ...Enes (r.a.)'den; demiştir ki:

"Siz sevdiğiniz şeylerden (Allah yolunda) vermedikçe asla iyiliğe ermiş
olamazsınız," âyeti inince Ebû Talha:

Ya Resûlallah! Galiba Rabbimiz, mallarımızdan bir kısmını (yolunda vermemizi)
istiyor. Sizi şâhid tutarım ki Bârîhâ adındaki yerimi Allah için verdim, dedi.
Resülullah (s. a.) O'na:

"O yeri akrabana ver" buyurdu. Bunun üzerine Ebû Talha, Onu Hassan b. Sabit ile

T3601

Ubeyy b. Ka'b arasında taksim etti.

Ebû Dâv'ûd dedi ki: Bana Muhammed b. Abdullah el-Ensârî'nin şöyle dediği ulaştı:
Ebû Talha (Zeyd b. Sehl b. el-Esved b. Haram b. Amr b. Zeyd Menât b. Adiyy b. Amr
b. Mâlik b. en-Neccâr) ile Hassan (b. Sabit b. el-Münzır b. Haram) üçüncü dedeleri
olan Haram 'da birleşiyorlar.

Ubeyy (b. Ka'b b. Kays b. Atık b. Zeyd b. Mu'âviye b. Amr b. Mâlik b. en-Neccâr' dır).
Böylece Amr, Hassan, Ebû Talha ve Übeyy'i birleştiren atalarıdır. el-Ensârî dedi ki:

1361]

"Ubeyy ile Ebû Talha arasında altı ata vardır."
Açıklama

Ayet-i Kerîmede geçen "el-bîrr" kelimesinden maksat, iyilik ve tam sevaptır. Takva ve
cennet anlamında kullanıldığı da söylenmiştir. Bu kelime aslında çokça hayır yapmak
anlamına gelmektedir. Allah'a nisbet edildiği zaman sevab, kula nisbet edildiği zaman
da taat mânâsma-gelir. Ayrıca bazan doğruluk ve güzel huy mânâsında da
kullanılmaktadır.

"Bârîhâ' " Ebû Talha'mn bahçesinin adıdır. Bu kelime muhtelif şekillerde rivayet
olunmuştur. İbnü'l-Esîr,'onları en-Nihaye fî ğarîbi'l-hadis adlı eserinde Beyrahâ,
Bîrahâ ve Bîruhâ şekillerin de almıştır.
el-Bâcî: "Bunların içinde en fasihi Beyrahâ'dır" demiştir.



Söz konusu bahçenin, Buhârî iie Müslim'in rivayetlerinde Mescid-i Nebevı'mn

karşısında olduğu zikredilmiştir. Nevevî: "Bu yer, Kasr-i Benî Cedîle adıyla bilinir.

Mescid-i Nebevfnin kıblesine düşmektedir," demiştir.

Bu hadis Sahih-i Buhârî ile Sahih-i Müslim'de şöyle geçmektedir:

Enes b. Mâlik' den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

"Ebü Talha Medine'de malı en çok olan Ensârdandı. Onun en sevimli malı da Beyrahâ
bahçesiydi ki, Mecsid-i Nebevî'nin karşısındaydı. Resû-luüah (s. a.) oraya girer ve
içindeki güzel sudan içerdi."

Hadiste geçen "akraba" kelimesinin kapsamında ihtilâf edilmiştir:

Ebu Hanife'ye göre akrabalardan maksat, ana, baba, dede, nine, evlât ve torunlar hariç,

ana veya baba tarafından olan ve evlenilmesi caiz olmayan yakınlardır.

Ebû Yûsuf ve Muhammed'e göre ana, baba evlât ve torunlar dışında ana veya baba

tarafından olan -müslüman en uzak ataya kadar- bütün yakınlardır.

Şâfıîlere göre ise, müslüman olsun, kâfir olsun, uzak olsun, yakın olsun, kadın olsun,

erkek olsun, fakir olsun, zengin olsun, varis olsun veya olmasın, evlenilmesi helâl

olsun, haram olsun aynı soydan gelen bütün akrabadır.

Ahmed b. Hanbel bu konuda Şâfiîlerin görüşündedir. Ancak kâfiri istisna etmiştir,
tmam Mâlik ise, "akraba varis olmasalar da asabe olanlardır," demiştir.
Ebû Davud'un hadisin sonundaki açıklaması, Ebû Talha ile Hassan ve Übeyy

1362]

arasındaki yakınlığı beyan etmek içindir.
Bazı Hükümler

1. En sevgili mallardan mfak edilmesine,

2. Hayır yapmak istenilen konularda faziletli ve bilgili kişilerle istişare edilmesinin
müstehap oluşuna,

3. Akrabaya verilen sadakanın başkalarına verilen sadakadan daha faziletli olduğuna,

4. Sarf yeri belirtilmeksizin verilen sadakanın meşruiyetine,

5. Nisâb miktarından fazla bir malı bir kişiye sadaka olarak vermenin caiz olduğuna,
(Çünkü Hassan b. Sabit hissesini yüzbin dirheme Muâviye'ye satmıştır).

6. Ebû Talha'nm Beyrahâ adındaki bahçesini Hassan b. Sabit ve Übeyy b. Ka'b'a
temlik ettiğine, (çünkü temlik etmeyip vakfetseydi, Hassân'm satması caiz olmazdı.)

7. Nafile olan sadakadan zengin birine istemeksizin verilirse onu alabileceğine, (çünkü
Übeyy b. Ka'b, ensarm zenginlerinderidi.)

8. Ebû Talha'nm faziletine ve hayır işlemeye düşkün olduğuna,

9. Sadaka verirken daha yakın akrabanın tercih edilmesinin şart olmadığına, delâlet
eder.

Ayrıca bu hadis imam Mâlik'in kendisine sadaka verilen şahıs, sadakayı kabzetmese
de sadakayı verenin "tasadduk ettim" sözüyle sadakanın onun .mülkiyy etinden
çıkacağı yani sadakanın geçerli olması için kabzın şart olmadığı görüşüne delildir.
Diğer imamlara göre kendisine verilen şahıs sadakayı kabzetmedikçe ona mâlik
D631

olmaz.

1690. ...Peygamber (s.a.)'in hanımı Meymûne'den rivayet edildiğine göre şöyle
demiştir;



Bir cariyem vardı O'nu âzadettim. Peygamber (s. a.) yanıma girdi. O'na bunu haber
verdim. Bunun üzerine şöyle buyurdu:

"Allah sana ecrini versin.. Gerçekten sen onu dayılarına verseydin, savabm daha büyük
£3641

olurdu."
Açıklama

Hadis-i şerîf akrabaya yapılan hibenin köle âzad etmekten daha efdal olduğuna delâlet
eder. Tirraizî, Ahmed b. Hanbel ve Nesâî'nin tahriç ettikleri şu hadis de bu mânâyı
te'yid eder:

"Fakire verilen sadaka sadece bir sadakadır. Akrabaya verilen sadaka hem sadaka,
hem de akrabayı gözetmedir."

Ancak bu hüküm mutlak değildir. Peygamber (s.a.)'in beyânlarına göre akrabaya
yapılan hibenin köle âzad etmekten evlâ olması, akrabanın hizmetçiye muhtaç
olmasına bağlıdır.Akrabanm ihtiyacı yoksa köle âzad etmek, akrabaya hibe etmekten
daha evlâdır. Çünkü Peygamber (s. a.) Tirmizî ve İbn Mâce'nin tahric ettikleri bir
hadiste şöyle buyurmuştur: "Kim müslüman bir köleyi âzad ederse Allah cinsiyet
uzvuna varıncaya kadar kölenin her uzvuna karşılık onun bir uzvunu cehennemden
âzad eder."

Bu hadis kadının kendi malından kocasının izni olmaksızın infak edebileceğine,
akrabalara iyilik yapmanın faziletine, annenin akrabasına saygı gösterip önem vermek

D651

gerektiğine delâlet eder.

1691. ...Ebû Hüreyre'den; demiştir ki:

Peygamber (s. a.) sadaka verilmesini emretti de bir adam:

Ya Resûllellah, yanımda bir dinar var, dedi. Resûlullah (s. a.): "Onu kendine tasadduk
et (harca)" dedi. Adam:

Yanımda bir dinar daha var, dedi. Resûlullah (s. a.): "Onu da çocuğuna tasadduk et
(harca)" dedi. Adam:

Yanımda bir dinar daha var, dedi. Resûlullah (s. a.): "Onu da hanımına tasadduk et
(harca)" dedi. Adam:

Yanımda bir dinar daha var, dedi. Resûlullah (s. a.): "Onu da hizmetçine tasadduk et"
dedi. Adam:

Yanımda bir dinar dahal var, dedi. Resûlullah (s. a.): "(Sadaka verme usûlünü sana

[3661

açıkladıktan sonra) sen (durumunu) daha iyi bilirsin." buyurdu.
Açıklama

Resûlullah (s. a.) tasadduk konusunda önce kişinin kendi nefsini zikretmiştir. Çünkü
insana en yakın yine kendisidir ve kendi ihtiyacı başkalarmmkinden önce gelir. Diğer
akrabaya nisbetle babaya en yakın olduğu ve nafakaya şiddetli ihtiyacı bulunduğu için
ikinci sırada çocuğu zikretti. Daha sonra zevce ve hizmetçi zikredilmiştir. Bu hadis
kendi ihtiyacından ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin nafakasından artan maldan
sadaka vermeye teşvik etmektedir. Ayrıca çocuğun nafakasının zevceden önce,



zevcenin nafakasının da hizmetçinin nafakasından önce geldiğine ve yakınların kendi
aralarındaki derecelere göre sadakaya başkalarından daha lâyık olduklarına delâlet
13671

eder.

1692. ...Abdullah b. Amr'den; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:

D681

"Bakmakla yükümlü olduğu kimseleri ihmal etmesi, kişiye günâh olarak yeter."
Açıklama

Peygamber (s. a.), "bakmakla yükümlü olduğu kişilerin nafakasından fazla malı
olmadığı halde ecre nail olmak

için malım tasadduk eder ve bu yüzden onları ihmal ederse, sevap değil günah
kazanır" demek istemiştir. Hadis-i şerifi şöyle anlamak da mümkündür: Kişinin
bakmak zorunda olduğu kimselere nafakalarım vermeyip onların zayi olmalarına
sebeb olması ona günah olarak kâfidir. Müslim'in başka bir tankla tahrîc ettiği şu hadis
de bu mânâyı te'yid etmektedir: Hay seme b. Abdurrahman şöyle dedi:
Biz Abdullah b. Amr ile oturuyorduk. Onun hazinedarı geldi ve (yanımıza) girdi.
Abdullah b. Amr:

Kölelere nafakalarını verdim mi?" dedi. O da:
Hayır (vermedim), dedi. Abdullah b. Amr:

Git onlara (nafakalarını) ver. Resûlullah (s. a.): "Kişiye, sahip olduğu kimselere
nafakasını vermemesi günah olarak yeter" buyurmuştur, dedi.

Bu hadis, bakmakla yükümlü olduğu kişilerin nafakasını tasadduk etmekten

13691

sakmdırmakta ve böyle yapanların günahının büyüklüğüne işaret etmektedir.

1693. ...Enes (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s. a.):

"Kimi rızkının genişletilmesi ve Ömrünün uzatılması sevindirirse, akrabasına iyilik
r3701

yapsın" buyurdu.
Açıklama

Hadiste geçen iyilik (sıla) mümkün olabilen iyilikleri yapmak, güç nisbetinde
uzaklaştırılması mümkün olan kötülükleri de uzaklaştırmaktır.

Alimler sıla-i rahim yapılması gereken akrabalık sının konusunda değişik görüşler ileri
sürmüşlerdir:

Bazıları "birisi kadın diğeri erkek kabul edildiğinde evlenmeleri caiz olmayan
yakınlıktaki akrabadır" demişlerdir. Buna göre amca, hala, dayı ve teyze çocukları
sıla-i rahmi gereken akrabalardan değildir.

Diğer bazılarına göre "varis olan akrabaya sıla-i rahim yapılması gerekir" demişlerdir.

Çünkü Sahih-i Müslim'de Ebû Hüreyre'den rivayet edilen bir hadiste şöyle

buyurulmaktadır:

Bir adam Resûlullah (s.a.)'a:

Ey Allah'ın Resulü! İnsanlardan kimin beraberliğine daha çok hakkı var? dedi.



Resûlullah (s. a.):

"Annenin, sonra annenin, sonra annenin sonra babanın daha sonra da sana en .yakın
olanın hakkı vardır" buyurdu.

Bu konudaki üçüncü bir görüş ise, "vâris olsun olmasın akraba olan herkese sıla-i
rahim yapılması" şeklindedir. Yine Sahih-i Müslim'de Abdullah b. Ömer'den .rivayet
edildiğine göre Peygamber (s. a.):

"İyiliğin en faziletlisi, kişinin, babasının sevdiklerine sıla yapmasıdır" buyur, muştur.
Kurtubî'ye göre sıla-i rahim yapılması gerekenler iki kısımdır:

1. Genel mânâda sıla-i rahim yapılması gereken kişiler: Bunlar dinen yakın olan
kimselerdir. Birbirlerini sevmeli, birbirlerine âdil ve samimi davranmalı ve birbirlerine
karşı vâcib ve müstehab olan hakları yerine getirmelidirler.

2. Özel mânâda sıla-i rahim yapılması gereken kişiler: Bunlar da neseben yakın
olan kimselerdir. Bunlara daha fazla iyilik yapmak, hallerini sormak ve küçük
kusurlarını görmemezlikten gelmek lâzımdır.

Hadiste geçen "ömrün uzatılması" ifâdesi, Kur'an-ı Kerim'deki "ecelleri geldiği zaman

[3711

bir saat ne geri bırakılırlar, ne öne alınırlar" âyet-i kerimesine ters düşmez. Şöyle
ki hadiste geçen ömrün uzatılması, süre olarak uzatma değildir. Kulu ibâdete ve
günahlardan kaçınmaya muvaffak kılarak ömrü bereketlendirmekten kinayedir. Böyle
bir kimse ölümünden sonra hayırla yâd edilir. Öldükten sonra geride bırakılan
faydalanılan ilim, devam eden sadaka ve salih bir evlâd da hayırla yâd edilmeye vesile
olan şeyler bu türdendir. Böyle bir kimse sanki ölmemiş gibidir. Bu mânâ, hadisin
zahirine uygundur. et-Tîbî de bunu tercih etmiştir. Çünkü "Eser" bir şeyin peşinden
gelen şeye denir. Bu bakımdan "ömrün uzatılmasının", ölümün arkasından gelen
hayırla anılmaya hamledilmesi uygun olur. Nitekim bu mânayı teyid eden başka
hadisler de vardır. Taberânî el-Mu'ce-mil-û Kebir'de şu hadisi tahrîc etmiştir: "Eceli
geldiği zaman Allah hiçbir nefsi geciktirmez. Ömrün artması sadece salih bir nesildir."
İbn Fûrek bu görüşü benimsemiş ve şöyle demiştir: "Ömrün artmasından maksat,
iyilik yapanın başına gelecek musibetlerin def edilmesidir."

İbnu'l-Kayyım'm ed-Dâ\ve'd-Devâ' adlı kitabında şöyle denilmektedir: "Ömür, zikir ve
ibâdetle kulun Allah'a kalben yöneldiği süredir. Kalb ne zaman Allah'tan yüz çevirir,
günahlarla meşgul olursa, ömür zayi edilmiş demektir. Buna göre hadisteki "ömrün
uzatılması" ifadesi, Allah, o kulun kalbini kendi zikriyle ve vakitlerini kendine ibadet
ve taatle mâmur kılar, demek olur."

Hadiste geçen ömrün uzatılmasını hakîki mânâsında da anlamak mümkündür. Bu da
ömür işlerine bakan meleğin ilmine göredir. Yukarıda geçen âyet-i kerimede Cenab-ı
Allah'ın ilmi nazar-ı itibara alınmıştır. Meselâ meleğe şöyle denebilir: Falanın ömrü
sıla-i rahim yaparsa seksen sene, sıla-ı rahim yapmazsa elli senedir. Allah katında
onun sıla-ı rahim yapıp yapmayacağı malum olduğuna göre Allah'ın ilmine nazaran
herhangi bir değişiklik yoktur. Eksiklik veya fazlalık meleğin ilmine göre olur. "Allah

D721

dilediğini siler, dilediğini bırakır. Ana kitap O'nun karındadır." âyet-i
kerimesinde buna işaret vardır. Allah ilminde olan Ana Kitap, Levh-i Mah-fuz'da
kesinlikle değişiklik ve silme olmaz. İşte bu kitaptakine "kaza-i mübrem," meleğin
yanında olana da "kaza-ı muallak" denir.

Bu konudaki diğer bir görüş de şudur: Her insanın iki ömrü vardır:
1. Ölümle sona eren dünya ömrü,



2. Ba'sü ba'de-l-mevt ile sona eren berzah ömrü.

Birinci ömrün başlangıcı doğum, ikinci ömrün başlangıcı ise, ölümdür. İki ömrün
toplamı sınırlıdır, artmaz ve eksilmez. Allah'a itaat edip sıla-i rahim yapan kimsenin
dünya ömrü artar, berzah ömrü eksilir. Sıla-i rahim yapmayanın dünya ömrü azalır,
berzah ömrü artar.

Hadis-i şerîf, sıla-i rahim yapılmasına teşvik etmekte ve bunun, ömrün

r3731

bereketlenmesine vesile olacağım beyân etmektedir.

1694. ...Abdurrahman b. Avf (r.a.) demiştir ki: Resûllah (s.a.)'ı şöyle buyururken
işittim: "-Allah buyurdu ki: "Ben Rahmanım, o (akrabalık) da rahimdir. Ona kendi
ismimden bir isim verdim. Kim ona iyilik yaparsa, ben de ona iyilik yaparım, kim ona

[3741 "

iyilik yapmayı terk ederse bende ona iyiliği terk ederim."
Açıklama

Rahman ismi, rahmet kökünden türemiştir. Rahmet ise, iyilik yapmayı gerektiren kalb
inceliğidir. Bu mana Cenab-ı Allah'a uygun gelmediği için bunun gereği olan "çok
merhametli" mânâsı kast edilmiştir. Rahim ise, akrabalık manasınadır. Rahim,
Rahman'm rahmetinin eserlerinden birisidir. Allah, akrabalık haklarını gözetene ve
akrabasına iyilik yapanlara her iki dünyada iyilik ve İkram yapacağını beyan ediyor.
Bunun aksine hareket edilmesi halinde de Cenab-ı Allah, onları rahmetinden mahrum
bırakacağını bildiriyor. Bir kimse, akrabasına zararı dokunmasa bile, onlara iyilik
yapmamakla sıla-i rahmi terk etmiş olur.

Hadis Allah'ın çeşitli ihsan ve ikramına sebeb olan sıla-i rahme teşvik etmekte, bunun
aksine olan davranışların gazab-ı ilâhiye sebeb olduğundan onlardan kaçınmaya
çağırmakta ve Allah'ın Rahman isminin rahmetten türemiş arapça bir isim olduğuna
13751

delâlet etmektedir.

1695. ...Abdurrahman b. Avf dan rivayet edildiğine göre Resûlullah (s.a.)'den

[3761

yukarıdaki hadisin mânâsında bir hadis işitmiştir.
Açıklama

Ebû Seleme'nin adı İsmail veya Abdullah'tır. Abdurrahman b. Avf in oğludur. Ebû
Seleme onun künyesidir. Bu

rivayet Ebû Seleme'nin bu hadisi babasından değil, er-Reddâd el-Leysfden aldığını
r3771

göstermektedir.

1696. ...Cübeyr b. Mut'im'den merfu olarak rivayet edildiğine göre Peygamber (s.a.):

r3781

"Akrabalık alakasını kesen, cennete giremez" buyurmuştur.



Açıklama



Cennete giremeyecek olan sebepsiz yere ve haram olduğunu bildiği halde akraba
ile ilişkiyi kesmeyi mubah

gören kimsedir. Böyle bir kimse -Allah korusun- kâfir olacağından ebedî cehennemde
kalır. Yoksa günah işleyen cennete girmekten mahrum edilmez. Veya "Cennete
giremez" demek, ilk girenlerle birlikte cennete giremez. Hak ettiği kadar

D791

geciktirildikten sonra girer anlamındadır.

1697. ...Abdullah b. Amr (r.a.)'dan; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) şöyle buyurdu:
"Sıla-i rahim yapan kimse, (akrabasından gördüğü iyiliğe) karşılık veren kimse

D 801

değildir. O, akrabası kendisine iyiliği kestiği zaman onlara iyilik yapandır."
Açıklama

Bu hadisi Süfyân es-Sevrî üç kişiden almıştır. Bunlar Süleyman b. Mihrân el-A'meş,
Hasan b. Amr ve Fıtır b. Halife'dir. Hadisi, Süfyan es-Sevrî, Süleyman b. Mihrân
tarikinden mevkuf, Fıtr ile Hasan tarikinden merfu olarak almıştır.
Hadiste geçen "sı!a-i rahim yapan" ifâdesi, kâmil mânâda sıla-i rahim yapan
anlammadır. Yoksa akrabasından gördüğü iyiliğe karşılık iyilik yapan da aslında sıla-i
rahim yapmıştır. İnsanlar bu konuda üç dereceye ayrılır:

a. Sıla-i Rahim yapan

b. Karşılık gözeterek sıla-i rahim yapan

c. Sıla-i rahim yapmayan

Birincisi, karşılık gözetmeksizin, kendisi akrabasından iyilik görmediği halde onlara
iyilik yapan kimsedir.

İkincisi akrabasından gördüğü iyilik kadar onlara iyilik yapan kimsedir.

Üçüncüsü ise, akrabasından iyilik gören fakat kendisi onlara iyilik yapmayan

kimsedir.

Karşılık verme, iyilik mukabilinde iyilik yapmak şeklinde olabileceği gibi karşılıklı
iyiliği terketmek suretiyle de olur. İkinci durumda iyilik yapmayı önce terk edene
"kâtı 1 " buna karşılık daha sonra iyiliği kesene de "mukâfi' " denir.
Hadis kendisine kötülük yapanlara iyilik yapmaya teşvike ve gördüğü iyiliğe karşılık
iyilik yapan kimsenin kâmil mânâda sıla-i rahim yapmış olmayacağına delâlet
13811

etmektedir.
46. Cimrilik

1698. ...Abdullah b. Amr (r.a.)'den; demiştir ki: Resûlullah (s. a.) bir hitabesinde şöyle
buyurdu:

"Cimrilikten sakının, çünkü sizden öncekiler cimrilik sebebiyle helak oldular. Cimrilik
onları, vermemeye şevketti de vermediler, akrabaya iyiliği kesmeye şevketti de

D821

kestiler, (mal toplamak için) günah işlemeye sevk etti de günah işlediler."



Açıklama



Hadiste geçen helâkla ilgili birkaç görüş vardır:

1. Buradaki helâk, uhreyî hdâk olabilir. Çünkü bu helâk, hadisin sonunda zikredilen
günahları ve benzerlerini işleme sonucu meydana gelmektedir.

2. Dünyevî helak olabilir. Müslim'in Câbir (r.a.)'den rivayet ettiği bir hadis buna
delâlet etmektedir: Resûlullah (s.a.)i "Zulümden sakının, çünkü zulüm kıyamet
gününde karanlıklardır. Cimrilikten de sakının zira o sizden Öncekileri helak etti.
Kanlarını dökmeye ve haramlarını helâl saymaya şevketti." buyurdu.

3. Hem dünyevi hem de uhrevî, her iki helak olabilir. Bu üçüncü ihtimal daha
uygundur. Zira cimriliğin sebebi, mal sevgisi ve malla ulaşılan nefsânî arzulardır.
Çaresi azla yetinmek, takdir-i ilâhiye sabretmek, sık sık ölümü hatırlamak, emsalinin
mal toplarken nasıl didinip sonra onu dünyada bırakıp gittiğini ve âhirette sadece
Allah yolunda harcanan malın fayda verdiğini göz önüne getirmektir. Hadis

r3831

cimrilikten ve malı hayır yollarına harcamamaktan sakmdırmaktadır.

1699. ...Esma bint Ebî Bekr (r.anhâ); demiştir ki, Resûlullah (s.a.)'a dedim ki:

Ya Resûlldlah! Benim, (kocam) Zübeyr'in evine getirdiğinden başka hiç bir şeyim
yok, ondan vereyim mi? Resûlullah (s. a.):

[3841

"Ver, saklama, yoksa senden de saklanır." buyurdu.
Açıklama

Hadiste geçen verme, israfa varmaksızın verilmesi âdet olan şeyin verilmesidir. Belki
de Peygamber (s. a.) Esmâ'-ya kocasının izninden bahsetmeksizin "ver'* demesi,
Zübeyr'in cömertliğini ve Esma'nm vereceği şeye ses çıkarmayacağını bilmesinden

r3851

dolayıdır. Esmâ'ya -daha önceki hadislerde geçtiği gibi- "kötülük kastetmeksizin
ver" dememesi, onun dindarlığını, yerli yerince infakta bulunacağını bildiği içindir.
Hattâbî'nin beyân ettiği üçüncü bir yorum daha vardır. O da ev sahibi evine bir şey
getirirse, âdeten bunun tasarrufu evin hanımına bırakılmış olur. Ev hanımı vakti
gelince yeteri kadar infak eder veya ilerisi için saklar. Buna göre Resûlullah (s.a.),
Esmâ'ya; "tasarrufu sana bırakılan bir şey olursa, ihtiyaç miktarını bıraktıktan sonra

[3861

artanı tasadduk et. saklama" demiş olur.

1700. ...Abdullah b. Ebî Müleyke'den rivayet edildiğine göre Âişe (r.anhâ), Resûlullah
(s.a.)'a bazı fakirlerden söz etti.

Ebû Dâvûd dedi ki: Veya Abdullah b. Ebî Müleyke'den başkalarının rivayetine göre
"bazı sadakalardan söz etti" Resûllah (s.a.) ona:

T3871

"Ver, sayma, yoksa sana da sayıyla verilir" buyurdu.



Açıklama



Resûlullah (s. a.) Aişe (r.anhâ)'ya verdiğin sadakaları sayma, sayarsan sana çok gelir ve
çok gördüğün için infakı kesersin. Allah da senin rızkını daraltır, demek istemiştir.
Hadis-i şerif, bir önceki hadis gibi cimrilikten sakmdırmakta ve cömertliğe teşvik
etmektedir. Zira cömertlik rızık kapılarının açılmasına, cimrilik de rızkın daralmasına
[3881

sebeb olur.



m

el-Bakara (2), 110.

m

et-Tevbe (9), 103.



el-Meâric (70) 24-25.

£41

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/89-91.

[51

Buhârî, zekât, 1, 40; İ'tisam 2; istitâbetû'l-mürteddîn 3; Müslim, iman 32; Tirmizî, iman 1; Nesaî, zekât 3; Ahmed b. Hanbel, 1-19, 48; 1 1-529.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/91-92.

m

et-Tevbe (9), 103.

[21

Buhârî, iman 17, salât 28, i'tisam 2, 28; Ebu Dâvud, cihad 95; Tirmizî, iman 2, tefsirü sureti 88; Nesâî, cihâd 1, tahrim 1, iman, 15; İbn Mâce,
mukaddime 9, fıten 1; Ahmed b. Hanbel, I-II, 78, 1 1-314, 345, 377, 423, III-199, 224, IV-9, V-246; Dârimî, siyer 10.

m

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/92-96.

[21

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/96-98.

rıoı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/98.

Llil

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/98.

£121

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/99.

[İH

Buhârî, zekât, 32, 42, 56; Müslim, zekât 3,5-7; Tirmizî, zekât 7; Nesâî, zekât 5, 10, 18, 22-24; İbn Mace, zekât, 6; Dârimi, zekât 11; Muvatta, zekât
1,2; Ahmed b. Hanbel, II, 402.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/99.
[141

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/100-104.

[151

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/104-105.

[161

İbn Mâce, zekât 20; Dârimî, zekât 11; Ahmed b. Hanbel, 1 1 1-59.

ri7i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/105.

um

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/105-109.

[191

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/109.

[201

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 10.

HU

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 10.

[221

Hadisi kütüb-i sitte müelliflerinden sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/110-111.
[23J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/111.

[241

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/111.

[251

Dârekutnî, Sünen II, 128
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/111-112.



[261

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 12-113.

[2H

Nesâî, zekât 19; Tirmizî, zekât 12; Ahmed b. Hanbel, 1 1-178, 204, 208; VI-452, 453, 455, 461.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 14.
[281

et-Tevbe (9), 34.

[291

Dârekutnî, Sünen, II, 107.

[M

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/114-115.

[3H

Dârekutnî, Sünen, II, 105; Beyhâkf es-Sünenü'l-kübrâ, IV, 140; Hâkim, el-Müstedrek, I, 390.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 16.
[321

et-Tevbe (9), 34.

[331

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 16.

[341

Hakim, el-Müstedrek, I, 390.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/116-117.
[35J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/117-118.

[36J

Ahmed b. Hanbel, IV- 171.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/118.
[371

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/1 18-119.

[381

Buhârî, zekat 38; Nesâî, zekât 5, 10; Ibn Mace, zekât 10; Ahmed b. Hanbel, I, 1 1.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/1 19-123.
[391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/123-132.

[401

el-A'raf(7), 158.

[İH

bk. el-Menhel, IX, 152.

[421

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/133-136.

[431

Tinnizî, zekât 4; Ibn Mâce, zekât 9; Ahmed b. Hanbel, 11-15; V-216;

[441

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/136-138.

[45J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/138-139.

[461

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/139.

[471

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/140.

[481

Kütüb-i sltte müelliflerinden sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/140-142.
[491

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/142-146.

[M

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/146.

[511

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/146-147.

[521

Sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/147-149.
[531

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/149-153.

[541

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/153-154.

[551

Ahmed b. Hanbel, 1-148.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/154-155.
[561

el-En'âm(6), 141

[571

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/155-158.



[581

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/158.

[59]

Tirmizî, zekât 3; Nesâî, zekât 18; İbn Mâce, zekât 4, 15; Muvaatta, zekât 39-40, 'cihad 2 1 ; Ahmed b. Hanbel, 1-18, 92, 113, 121, 132, 145.

[601

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/158-159.

[611

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/159-161.

[621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/161.

[631

Nesâî, zekât 4, 7; Ahmed b. Hanbel, V-2, 4; Dârimî, Zekât 36; Hâkim, el-Müstedrek, I, 398; Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ, IV, 1 16.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/161-162.
1641

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/162-163.

[65J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/163.

[661

Tirmizî, zekât 5; Nesaî, zekât 8; Ahmed b. Hanbel IV-341.

[671

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[681

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[691

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[701

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[221

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

OH

Nesâî, zekât 12, Ahmed b. Hanbel, IV-3 15;

LZH

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[25J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[26J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları

[221

İbn Mâce, zekât 11, Dârimî zekât 8.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/170.

L7J1

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/170.

[221

Nesâî, zekât 15.

1801

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/170-172.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/172-173.

[821

Kütüb-i sİtte müelliflerinden sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/173-174.
[83J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/174-175.

[841

Ahmed b. Hanbel,- V- 142.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/175-177.
[851

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/177.

[86J

Buhârî, zekât I; Müslim, iman 29; Tirmizî, zekât 6; Nesaî, zekât 1, 46; İb"n Mâce, zekât I; Ahmet b. Hanbel 1-233; Dârimî, zekât 1.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/178.
[821

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/178-182.

İM

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/182-183.

[891

Tirmizî, zekât 19; ibn Mâce, zekât 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/183.
[901

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/183-184.



Kütüb-i sitte içinde sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.



: 6/163-164.
: 6/164.
: 6/164.
: 6/164-165.
: 6/165.
: 6/165.

: 6/166-167.
: 6/167-169.
: 6/169.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/184-185.
[92]

Hakkında bilgi için bk. İbnu'l-Esir, Üsdu'l-gâbe, I, 229-230; Ibn Hacer, el-lsâbe, I, 149.

[931

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/185.

[941

Sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.

[951

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/186.

[961

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/186.

[921

Beyhaki, es-Sünnenu'l-kübrâ, IV, 114

[981

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/186-187.

[921

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/187-188.

rıooı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/188.

rıon

Cerir b. Abdillah e)-Becelî. Ashabın ileri gelenlerindendir. Yüz ve huy güzelliğiyle meşhurdur. Hatta "bu ümmetin Yusuf u" diye tanımlanmıştır.
Herkesle sulh üzere olmaya Hz.Peygamber'e söz vermiştir. Belki de bu sebeple Hz.Ali ve Muavi'ye arasındaki olaylarda hiç bir tarafı iltizam
etmemiştir. Yuz kadar hadis rivayet etmiştir. Bunlardan sekizi Buhari ve Müslim tarafından müştereken rivayet edilmiştir. Ayrıca Buhari ile Muslım,de
altı hadisini tahric etmiştir. H.51'de vefat etmiştir. (Bilgi için bk. tbn Sa'd, Tabakât, VI, 22; Buhârî, et-Târîhu'l -kebir, Iİ, 211; tbn Ebî Hatim, el-Cerh
ve't-ta'dil, II, 502; îbnu'J-Esir, Üsdü'l-ğâbe I, 333; Zehebi, Siyeru a'lamı'n-nubelâ, II, 530-537; îbn Hacer, el-İsâbe, I, 232; Tehzibu't-Tehzib, II, 73-75;
lbnu'1-İmâd, ŞezerâtıTz-zeheb, I, 57, 58.)
[102]

Müslim, zekât 29; Nesâî, zekât 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/188-189.
[103]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/189.

[1041

Buhârî, zekât 64; Müslim, zekât 176; Nesaî, zekât 13; tbn Mâce, zekât 8; Ahmed b. Hanbel, IV-353-355, 381, 383.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/189-190.

no5i

et-Tevbe (9), 103.

11061

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/190-192.

[107]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/192-194.

11081

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/194-196.

[1091

Ebû Dâvûd, cihâd 63; Tirmizî, nikâh 30; Nesaî, nikâh 60; Ahmed b. Hanbel, 1 1-180, 215, 216; III-162, 197; IV-429, 439, 443.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/196-197.

n ıoı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/197.

[111]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/197-198.

LÜ21

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/198.

n i3i

Buhârî, zekât 59,cihâdl37; Müslim, hibe I, 3; Nesâî, zekât 100; ibn Mâce, sadakat 2; Muvatta', zekât 50; Ahmed b. Hanbel, 1-40, 1 1-55, 103.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/198-199.

rı i4i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/199-200.

n ısı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/200.

LU61

Müslim, zekât 10; Dârekutnî Sünen, II, 107, 127; Beyhakî, es-Sünnenii' 1 -kübrâ, IV, 117.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/200-201.

[illi

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/201.

n ısı

Buhârî, zekât 45, 46; Müslim, zekât 8, 9; Tirmizî, zekât 8; Nesaî, zekât, 16, 17; Ibn Mâce, zekât 15; Dârimî, zekât 10; Muvatta' Zekât, 37; Ahmed
b. Hanbel, 1 1-242, 249, 254, 279, 410, 420, 432, 454, 469, 477.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/202.
[119]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/202.

11201

Buhârî, zekât 55; Tirmizî, zekât 14, Nesâî, zekât 25; tbn Mâce, zekât 17; Ahmed b. Hanbel, 1-145; III-341, 353; V-233.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/202-203.
[İHI

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/203.



[122]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/204-205.

ri231

Müslim, zekât 7; Nesaî zekât 25 , Ahmed b. Hanbel, III-341, Dârekutnî, es-Sünen II, 130.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/205.
[124]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/205.

[125]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/205-206.

[1261

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/206.

[1271

lbn Mâce, zekât 16; Hâkim, el-Müstedrek, I, 388; Dârekutnî, es-Sünen, II, 100.

11281

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/206-207.

11291

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/207.

fl301

Nesaî, zekât 29; Dârekutnî, es-Sünen, IV, 238.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/208.
[131]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/208-210.

H321

Sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/210.
H331

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/210-21 1.

[1341

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/2 1 1 .

[1351

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/2 1 1 .

[1361

Attâb b. Esîd b. Ebî'l-Leys b. Ümeyye b. Abdi Şems, Ebu Abdurrahman el-Emevî el Mekkî, sahâbîdir. Resûlullah (s.a.)'den hadis rivayet
etmiştir. Kendisinden de Atâ b. Ebi Rebâh, Said b. Ebî Akreb ve el-Müseyyeb b. Said rivayette bulunmuştur. Peygamber (s. a.) Mekke'nin fethedildiği
sene Huneyn savaşma çıkarken onu Mekke'ye vali tayin etmiş ve o günden Hz.Ebû Bekir (r.a.)'m vefatına kadar bu görevde kalmıştır. Hz. Ebu Bekir
(r.a.) vefat ettiği gün o da vefat etmiştir. Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve İbn Mâce onun hadislerini rivayet etmişlerdir. (Bilgi için bk. İbn Sa'd, Taba-kât,
V, 446; Ibnu'1-Esir, ÜsdüT-ğâbe, III, 556; ibn Hacer, el-İsâbe, II, 451)
[137]

Tirmizî, zekât 17; Nesaî, zekât 100; İbn Mâce, zekât, 18, Dârekutnî, es-Sünen, II, 132.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/21 1-212.
[1381

bk. 1 596 no'lu hadisin açıklaması.

[1391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/212-214.

[1401

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/214.

[HU

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/214.

[1421

Tirmizî, zekât 17, Nesaî, zekât 26; Ahmed b. Hanbel, III, 448; IV, 2,3.

[1431

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/214-215.

H441

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/215-216.

[1451

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/216.

[1461

Abdullah b. Revâha b. Sa'lebe b. İmfii'l-Kays b. Amr el-Ensârî el-Mahzûmî, ilk mus-lumanlardandır. Akabe bey'atında bulunmuş, Bedir ve diğer
savaşlara katılmış, değerli şâir ve komutan bir zattır. H. VIII. yılda Mute savaşında şehit olmuştur. Bilgi için bk. İbn Sa'd Tabakât, III, 525; 612; Ebû
Nuaym, Hilyetu'1-evl iyâ 1, 118-121; lbnu'1-Esîr, ÜsdüT-ğabe, III, 234; Zehebi, Siyera a'lami'n-nubelâ I, 230-242; ibn Hacer, el-Ishâbe, II, 306;
Te'zîbu't-Tenzib, V, 212.
11471

Ahmed b. Hanbel, VI- 163.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/216.
[148]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/216-217.

[1491

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/217.

[1501

Dârekutnî, es-Sunen, II, 130; Hakim, el-Mustedrek, II, 284.

[MU

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/217-218.

£152]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/218.



[153]

Nesaî, zekât 27; İbn Mâce, zekât 19.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/218-219.
[154]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/219.

[155]

ibn Mâce, zekât 21; Hâkim, el-Mustedrek, I, 409.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/219-220.
[156]

Nesaî, zekât 35; İbn Mâce, zekât 21.

[1571

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/220-222.

ri581

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/222.

[1591

Buharı, zekât 70; Müslim, zekât 22; Tirmizî, zekât 36; Nesâî, zekât 45.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/222-223.
[160]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/223-224.

ri6iı

Buhârî, zekât 71; Müslim, zekât 12, 13; Tirmizî, zekât 35; Nesaî, zekât 33; ibn Mace, zekât 21; Ahmed b. Hanbel, II, 102, 137; Darimî, zekât 27.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/224.
11621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/224-226.

[163]

Buharı, zekât 70; Müslim, zekât 12, 13, 22, 23; Nesaî, zekât 33.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/226.
[164]

Buhârî, zekât 78; Müslim, zekât 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/227.
11651

Nasâî, zekât 4 1 .

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/227-228.
11661

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/228.

11671

Buharî, zekât 77; Mushm, zekât 14, 15; Tirmizî, zekât 35; Nesaî, zekât 31.

[168]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/228.

[169]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/228.

[1701

Buhârî, zekât 73, 75; Müslim, zekât 18; Tirmizî, zekât 35; Nesaî, zekât 38; îbn Mace, zekât 21; Ahmed b. Hanbel, 11 1-23.

[171]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/228-230.

ri721

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/230-23 1 .

[1731

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/231.

[1741

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/231-232.

[1751

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/232.

[1761

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/232-234.

[177]

Ahmed b. Hanbel, V, 432, Darekutnî, es-Sünen, II, 148, 150.

[1781

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/234.

[1791

Havâic-i asliyye: Ev, ev eşyası, hizmetçi, binit, kışlık ve yazlık elbiseleri gibi zaruri olan hayatî ihtiyaçlarla, kitap, silâh ve san'at âletleri gibi
meslekî ihtiyaçlardır.
[180]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/235-236.

[1811

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/236.

£1821

Dârekutnî, es-Sünen, II, 148; Hâkim, el-Müstedrek, EH, 279.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/236-237.
11831

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/237.

11841

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/237-238.



[185]

Nesâî, zekât 36.

[186]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/238-239.

[187]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/239.

11881

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/239.

[189]

Buhârî, zekât 49; Müslim, zekât 1 1; Nesâî, zekât 15; Ahmed b. Hanbel, II, 322, Dare-kutnî, es-Sünen, II, 123.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/239-240.
[190]

et-Tevbe (9), 74.

11911

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/240-242.

H921

el-Menhel IX, 244.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/242.
[193]

Tirmizî, zekât 37; İbn Mâce, zekât 7; Ahmed b. Hanbel, I- 104; Dârimî, zekât 12; Dârekutnî, es-Sünen, II, 123; Hâkim, el-Mustedrek, III, 332;
Beyhakî, es-Sünenü'l-kübrâ, IV, 111.
T 1941

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/242-243.

[195]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/243-244.

[1961

İbn Mâce, zekât 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/244.
11971

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/244-246.

11981

Tirmizî, zekât 22; Nesaî, zekât 87; tbn Mâce, zekât 26; Ahmed, b. Hanbel, ı, 388, 441; IV-181.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/246-247.
11991

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/247-248.

12001

Nesâî, zekât 90.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/248-249.
[201]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/249.

12021

Nesâî, zekât 89; Ahmed b. Hanbel III, 7, 9; IV, 36; V, 430.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/250.
12031

Ahmed b. Hanbel, IV, 181.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/250-252.
12041

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/252.

12051

bk. Ahmed b. Hanbel, IV, 169.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/253.
[206]

et-Tevbe (9), 60.

12071

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/253.

12081

Buhan, zekât 53; Müslim, zekât 101; Nesaî, zekât 76; Ahmed b. Hanbel, I, 384, 446; II, 260, 316, 445, 506.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/253-254.
12091

el-Bakara (2), 271.

[210]

el-Hac. (22), 79.

[2111

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/254-257.

[2121

Nesaî, zekât 76.

[2131

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/257-258.

[2141

ez-Zâriyat(51), 19.

[2151

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/258.

[2161

Nesâî, zekât 91; Ahmed b. Hanbel, IV, 224; V, 290, 362.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/259.

mu

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/259.

mm

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/259-260.

1219]

Tirmizî, zekât 23; Nesâî, zekât 90; İbn Mâce, zekât 26; Ahmed b. Hanbel, II, 164, 192, 377; V, 375; Dârimî, zekât 15; Darekutnî, es-Simen, II,
118; Hâkim, el-Müstedrek, I, 407.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/260-261.
r2201

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/261-262.

[221]

Muvatta, zekât 29.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/262.
f2221

et-Tevbe (9), 60.

T2231

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/263-264.

[224]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/265.

[225]

Yani Atâ b. Yesâr.

12261

İbn Mace, zekât 27; Ahmed b. Hanbel, III, 56.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/265.
[2271

Ahmed b. Hanbel, III, 97.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/266.
12281

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/266.

[229]

Buhârî, diyât 22, ahkâm 38, kasâme 2-6; Müslim, kasâme 1-6; Ebû Dâvûd, dİyâ 4521; Tirmizî, diyât 22; Nesâî, kasâme 3-5; ibn Mâce, diyât 28;
Ahmed b. Hanbel IV, 32, 142.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/267.
r2301

Müslim, kasâme 6.

[23ü

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/267-269.

T2321

Concordance'da bu baba numara verilmemiştir.

[2331

Tirmizî, zekâi 38; Nesâî, zekât 93.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/269.
[2341

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/270.

[235J

Müslim, zekât 109; Nesaî, zekât 80, Darimî, zekât 36; ibn Hıbbân, Sahih, V, 168.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/270-271.
[2361

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/271.

[2371

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/271.

[2381

Tirmizî, büyü 10; Nesâî, büyü' 22; İbn Mâce, ticarât 25; Ahmed b. Hanbel, III, 1 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/272-273.
[2391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/273-274.

[2401

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/274.

[2İU

Müslim, zekât 108; Nesaî, salât 5: ibn Mâce, cihâd 41.

[2421

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/274-275.

[2431

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/275.

[2441

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/276.

[2451

Nesaî, Zekât 86.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/276.
[2461

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/276.

[2471

Buharî, zekât 18, 50; Müslim, zekât 124; Tirmizî, birr 77; Nesaî, zekât 85; Ahmed b. Hanbel, III, 12, 44, 93, 403.



Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/276-277 '.
[248]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/277.

[2491

Tirmizî, zühd 18; Ahmed b. Hanbel, I, 407, 442.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/277-278.
[250]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/278.

[25J1

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/278.

[2521

Nesaî, zekât 84.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/278.
[2531

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/279.

[2541

Buhârî, ahkâm 17; Müslim, zekât 1 12; Nesaî, zekât 94; Ahmed b. Hanbel, I, 52.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/279.
[2551

bk. 1655 no'lu hadis.

[256J

el-Mâide (5), 42.

12571

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/279-281.

[2581

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/281.

[2591

Buhârî, zekât 18; vesâyâ9: Rikâk II; Müslim, zekât 94; Nesaî, zekât 52; Ahmet b. Hanbel, II, 4, 98, 319; III, 330.

[2601

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/281-282.

[2611

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/282.

[2621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/282.

[2631

Ahmed b. Hanbel, I, 446; IV, 137.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/282.
[2641

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/282-283.

[2651

Tirmİzî, zekât 25, Nesaî, zekât 97; Ahmed b. Hanbel, VI, 10.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/283-284.
[2661

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/284.

[2671

Müslim, zekât 168.

[2681

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/284-285.

[2691

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/285.

[2701

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/285.

um

Buharı, buyu, 4, lukata 6; Müslim, zekât 164; Ahmed b. Hanbel II, 317; III, 132, 193, 292.

r2721

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/285-286.

[273J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/286.

[2741

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/286.

[275J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/286.

[276J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/286-287.

[2771

Buharı, zekât 61, 62. hibe 7; Müslim, zekât 170; Nesaî, zekât 99; Ahmed b. Hanbel, III, 117, 180, VI 115, 191.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/287.
[2781

Velâ: Köle azadından dolayı doğan bir miras hakkıdır.

[2791

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/287.

f2801

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/288.



mu

Müslim, sıyâm 157; Tirmizî, zekât 31; Ahmedb. Hanbel V, 349, 351, 361.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/288.
[282]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/288.

f2831

Sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/289.
[2841

el-Mâûn(107), 7.

T2851

el-Keşşâf. IV, 806.

T2861

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/289.

[287]

Müslim, zekât 26.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/289-291.
f2881

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/291.

[289]

Müslim, zekât 24.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/291.
12901

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/291-292.

[291]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/292.

[292]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/292.

12931

Müslim, zekât 27.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/292-293.
[294]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/293.

[295]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/293.

[2961

Müslim, lukata 18.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/293-294.
12971

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/294.

[298]

et-Tevbe (9), 33.

T2991

Hâkim, el-Müstedrek, I, 409.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/294-295.
[300]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/295-296.

[30U

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/296.

[302]

Hz. Hüseyin, H.61 yılında Kerbelâ'da Yezîd'in emriyle kendisini ve beraberindekileri muhasara eden askerler eliyle şehıd edildi. (Bilgi için bk.
Buhârî, et-Tarihu'l-kebir, II, 381; Hatib, Tarihu Bağdad, I, 141; îbnu' 1 -Esir, Üsdülğâbe II, 18; Zehebi, Siyeru a'lfımı'n-nubelfı, III, 280-321; tbn Hacer,
el-lsâbe, I, 332; Tehzibu't-Tehzîb, II, 345; Ibnu'1-lmad, ŞecerâtıTz-zeheb, I, 66.
T3031

Ahmedb. Hanbel, 1,201.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/296.
[3041

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/296-297.

[305]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/297.

r3061

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/297.

[3071

Ümmü Büceyd (r.anhâ)'m adı, Havva bint Yezld b. es-Seken el Ensâriyye'dir. Ondan Abdurrahman b. Büceyd rivayette bulunmuştur. Peygamber
(s.a.)'e bey'at eden kadınlardandı. Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâî hadislerini tahric etmişlerdir- (Bilgi için bk. İbnu'l-Esîr, ÜsdüT-ğâbe, VIII, 305; İbn
Hacer, el-tsâbe,)V, 277).
T3081

Tirmizî, zekât 29; Nesâî, zekât 70; Ahmed b. Hanbel, VI, 383.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/297-298.
[309]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/298.

[310]

Buharî, edeb 7-8; Müslim, zekât 49.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/298-299.



ram

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/299.

[312]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/299.

r31 31

Ahmed b. Hanbel, III, 480-48 1 .
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/299-300.
[3141

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/300-301.

rai 5i

Abdurrahman b. Ebî Bekr, Hz. Âişe (r.anha)'nm öz kardeşidir. Mekke fethinden Önce müslümân olmuştur. Câhüiyye devrinde adı Abduluzza idî.
Hz. Peygamber (s. a.), ona Abdurrahman adını vermiştir. Hz. Peygamber (s. a.) ile babası Hz. Ebû Bekir (r.a.)'den hadis rivayetinde bulunmuştur.
Hicretin 54. yılında vefat etmiştir. (Bilgi için bk. İbnu'l-Esir, Üsdül-ğâbe, III, 466; Zehebi, Siyera alamıl 'n-nubelâ, II, 471-473; İbn Hacer, el-lsâbe, II,
407)
13161

Müslim, fedâilu's-sahâbe 12; zekât 87.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/301-302.

rai 7i

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/302.

rai sı

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/302.

rai 9i

Sadece Ebû Dâvûd rivayet etmiştir.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/303.
[320]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/303.

[321]

Nesâî, zekât 72; Ahmed b. Hanbel, I, 250; II, 68, 99, 127.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/303-304.
[322]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/304.

f3231

Hâkim, el-Müstedrek, I, 413.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/305-306.
[324]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/306.

[325]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/306.

[326]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/306.

[3271

Nesâî, zekât 55.

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/306-307.
f3281

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/307.

[3291

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/307.

r3301

Buhârî, zekât 18, nafakât 2; Müslim, zekât 95; Nesâî, zekât 53, 60; Dârimî, zekât 21, 22.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/308.
13311

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/308.

[3321

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/308.

13331

Nesâî, zekât 49; Darimî, salât 135; Ahmed b. Hanbel, II, 357; III, 412; V, 178, 179, 265.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/309.
[3341

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/309.

[335J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/310.

[3361

Tirmizî, menâkıb, 16.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/3 10-3 1 1 .
[3371

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/3 1 1 .

[3381

Nesâî, vesâyâ 1; ibn Mâce, edeb 8.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/31 1-312.
13391

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/312.

13401

Nesâî, vesâyâ 1 .
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/3 12.



[341]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/312.

[342]

Nesâî, vesâya 9; İbn Mâce, edeb 8; Ahmed b. Hanbel, V, 285; VI, 7.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/312-313.
[343]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/313.

[344]

Tirmizî, kıyâme 18; Ahmed b. Hanel, III, 14.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/3 13.
[3451

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/313-314.

[3461

Buhârî, hibe 35; Ahmea b. Hanbel, II, 160.

T3471

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/314.

[348J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/315.

[3421

Buhârî, icâre I, vekâlet 16; Müslim, zekât 79; Nesâî, zekât, 57, 67; Ahmed b. Han-bel, IV, 394.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/315-316.
r3501

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/316.

[35ü

Buharî, zekât 17, büyü 12; Müslim,'-?ekât 80; Tirmizî, zekât 34; İbn Mâce, ticâret 65; Ahmed b- Hanbel, VI, 44.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/317.
[3521

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/317-318.

[353J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/318.

[3541

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/318-319.

[3551

Buhârî, nafakat 5.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/3 19.
[3561

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/319-320.

[3571

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/320.

[3581

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/320.

[3591

Âl-i îmran (3), 92.

T3601

Buhârî, vesâyâ 10; Müslim, zekât 43; Tirmizî, Tefsirü Sûre İ|5; Nesâî, ihbâs 2; Ahmed b'. Hanbel, III, 184, 262, 285.

[36U

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/320-322.

[3621

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/322-323.

[363J

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/323.

[3641

Buhârî, hibe 15; Müslim, zekât 44.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/323-324.
[3651

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/324.

[3661

Nesâî, zekât 54; Dârimî, rikâk 53; Ahmed b. Hanbel, III, 251, 471.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/324-325.
[3671

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/325.

13681

Ahmed b. Hanbel, II, 160, 193, 195.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/325.
[3691

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/325-326.

[3701

Buhârî, büyü' 12-13; Müslim, bin 20-2 1 .
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/326.
[3711

el-A'râf (7), 34.

T3721

er-Ra'd(13), 39.



[373]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/326-328.

1374]

Tirmizî, birr 9; Ahmed b. Hanbel, I, 191, 194; II, 498.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/328-329.
[375]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/329.

13761

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/329.

[3771

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/329.

0781

Buhârî, edeb 11; Müslim, birr 18; Tirmizî, birr 10; Ahmed b. Hanbel, III, 14; IV, 80, 83, 84,399.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/330.
[3791

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/330.

r3801

Buhârî, edeb 15; Tirmizî, birr 10.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/330.
[381]

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/330-33 1.

[3821

Hakim, el-Mustedrek, I, 415.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/33 1-332.
[3831

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/332.

[3841

Buharı, zekât 21; Tirmizî, birr 40; Nesâî, zekât 62; Ahmed b. Hanbel VI, 344, 354.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınlan: 6/332.
[3851

Bkz. 1685-1688 no'lu hadisler.

T3861

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/333.

[3871

Buhârî, zekât 21; Hibe 15; Müslim, zekât 88-89; Nesâî, zekât 62; Ahmed b. Hanbel, VI, 71, 108, 345, 346, 352, 354.
Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/333.
f3881

Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Şamil Yayınları: 6/333.